Hiện nay tình trạng nhiều người dân đổ xô vào rừng để khai thác gỗ sưa, ngang nhiên chặt trộm gỗ sưa ở nơi công cộng, thậm chí còn tổ chức cướp gỗ sưa gây nguy hiểm cho người khác.

Gỗ sưa được ưa chuộng để làm đồ phong thủy

Tiến sĩ Lê Bá Toàn, trưởng khoa lâm nghiệp thuộc Trường đại học Nông lâm TP.HCM, cho biết cây sưa thuộc họ đậu (Fabaceae) có tên Việt Nam là trắc thối, huê mộc vàng hay còn gọi là sưa Bắc bộ, tên khoa học là Dalbergia tonkinensis Prain.

Trong tự nhiên, cây sưa được phân bố rộng khắp trên cả nước, chủ yếu ở miền Bắc, miền Trung Việt Nam và được tìm thấy rải rác tại Hải Nam, Trung Quốc. Có hai loài sưa chính: sưa trắng và sưa đỏ. Sưa trắng cho hoa đẹp, quả to, đốt không có mùi nhưng giá trị gỗ không bằng sưa đỏ. Sưa đỏ trông gần giống sưa trắng, quả kết thành từng chùm, gỗ thơm và có tỉ trọng nặng hơn gỗ bình thường, đốt lên có mùi thối, vân gỗ đẹp, rất được ưa chuộng để làm đồ dùng phong thủy.

Gỗ sưa thuộc nhóm 1A, cây có giá trị đặc biệt và quý hiếm, hiện đã vào Sách đỏ Việt Nam, bị cấm khai thác (theo nghị định số 32/2006/NĐ-CP ngày 30-3-2006 của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm). Gỗ sưa cho mùi thơm quyến rũ thoảng nhẹ kiểu hương trầm. Khi đốt tàn có màu trắng đục, mùi khó chịu nên được gọi là trắc thối. Gỗ trắc thối chỉ dùng phần lõi những cây trên trăm tuổi, gỗ có thớ mịn, vừa cứng lại vừa dẻo, có nhiều hoa văn đẹp.

Thời phong kiến vua chúa dùng để đóng đồ nội thất cao cấp trong cung đình vì nó vừa là hương liệu vừa là dược liệu. Ngoài ra, cây trắc thối thường gắn với các điển tích của Phật giáo, do đó ngày nay người ta thường dùng gỗ sưa để làm những xâu tràng hạt.

Giá trị sử dụng của gỗ sưa đang bị đẩy lên quá cao

Từ khoảng đầu năm 2000 đến nay, khi người Trung Quốc đổ sang Việt Nam thu mua thì gỗ sưa bỗng trở thành "gỗ vàng". Thời gian nở rộ những cuộc săn tìm, cưa, chặt trộm sưa diễn ra trong giai đoạn từ năm 2008 đến nay.

Nhiều thông tin cho rằng hiện gỗ sưa ở Việt Nam đang được các thương lậu Trung Quốc thu mua với giá cả rất cao. Ví dụ: vụ bán đấu giá hơn 300kg lõi gỗ sưa ở sân UBND xã Tuân Chính (huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc) thu được từ cây sưa bị đốn hạ trong sân ủy ban đã được một người mua với giá 1,3 tỉ đồng; cây sưa thủng gốc ở trụ sở Tỉnh ủy Vĩnh Yên đã được một lái buôn trả giá tới 1,5 tỉ đồng; thương lái Trung Quốc từng mua một cây sưa có đường kính lõi 60cm, dài 4m với giá 15 tỉ đồng và cũng có thông tin một mét khối lõi gỗ sưa có giá tới 11 tỉ đồng (một mét khối nặng chừng 2,5 tấn).

Tiến sĩ Lê Bá Toàn cho biết những thông tin cho rằng giới nhà giàu Trung Quốc đổ xô săn lùng gỗ sưa để đóng quan tài hoặc ướp xác như các vị hoàng đế Trung Quốc trước đây. Bởi họ cho là quan tài đóng bằng gỗ sưa có khả năng giữ được xác lâu, không bị phân hủy; cũng có thông tin nói loại gỗ này được nghiền thành bột để pha trộn với ma túy. Những thông tin trên là chưa có cơ sở khoa học và chưa được kiểm chứng. Tiến sĩ Toàn cũng cho biết các nhà khoa học trong ngành khẳng định giá trị thực của gỗ sưa thấp hơn nhiều so với lim, gụ, sến…

Cũng theo tiến sĩ Lê Bá Toàn, hiện nay cây gỗ sưa đang bị khai thác tận diệt, vì vậy việc bảo vệ cây gỗ sưa tại Việt Nam đang là một việc rất đáng quan tâm và cần hành động gấp. Chúng ta cần khoanh nuôi cây gỗ sưa để bảo vệ nguồn giống tự nhiên, nghiên cứu nhân giống đại trà bằng hạt và cấy mô, khuyến khích trồng làm cảnh tại các công viên, đường phố và khuyến khích trồng rừng đại trà để bảo tồn.

Vấn đề nữa đặt ra cho các ngành khoa học cơ bản của nước ta là phải nghiên cứu, phân tích về các ẩn số bên trong (đặc biệt những thông tin lõi gỗ có giá trị sử dụng cao) của gỗ sưa để tìm ra giá trị thực của nó, có cơ sở khoa học cho việc tổ chức quản lý bảo vệ, bảo tồn và phát triển.