Phóng to

Chân dung những “tỉ phú” ở Zimbabwe, nơi - bởi lạm phát phi mã - người ta từng phát hành tờ 100.000 tỉ đôla Zimbabwe (100-trillion-dollar note), trị giá tương đương... 5 USD! - Ảnh: MSNBC

“Quê hương là chùm khế ngọt”

Thời đương chức, Ferdinand Marcos (tổng thống Philippines suốt 21 năm, từ 1965-1986) cùng vợ (Imelda) có 77 ngôi nhà (trong đó 45 căn ở nước ngoài), 32 dinh thự nghỉ mát khắp Philippines, hai nông trại và nhiều hòn đảo riêng. Bejo - em trai Imelda - chiếm độc quyền công nghiệp cờ bạc mà lợi nhuận (thời điểm năm 1982) đạt 250.000 USD/ngày. Em rể Imelda - Herminio Disini - chiếm độc quyền ngành sản xuất đầu lọc thuốc lá. Một người em khác của Imelda - Kokoy - làm chủ Công ty Điện lực Manila, nắm Tập đoàn báo chí Manila Chronicle và cai quản Benguet (mỏ vàng lớn nhất Philippines).

Bản thân Ferdinand làm chủ Công ty điện thoại PLDT, Công ty viễn thông Philcomsat và hệ thống hàng không quốc gia (theo Frank Vogl trong Waging war on corruption, Marcos đã bỏ túi 5-10 tỉ USD trong những năm cầm quyền). Không ít người trong bộ máy lãnh đạo của hãng bia khổng lồ San Miguel (thời gian đó) là bằng hữu của vợ chồng Marcos. Rodolfo Cuenca - một người bạn khác - nắm độc quyền trong lĩnh vực xây dựng. Antonio Floirendo cai quản ngành công nghiệp trồng trọt và chế biến chuối, kẻ được mệnh danh là “vua chuối” Mindanao... (nguồn: Imelda - A story of the Philippines, Beatriz Romualdez Francia, Solar Publishing Corp).

Trường hợp thứ hai là Suharto (nắm quyền Indonesia 31 năm, từ 1967-1998). Khả năng “thu vén” của gia đình Suharto phải nói là thật sự kinh khủng. Dẫn theo Cơ quan đất đai quốc gia (Indonesia) và tạp chí Properti Indonesia, báo Time cho biết Suharto và gia đình ông sở hữu khoảng 3,6 triệu ha bất động sản tại Indonesia (lớn hơn nước Bỉ), trong đó có 100.000m2 khu vực văn phòng tại Jakarta và gần 40% tỉnh Đông Timor.

Sáu người con của ông giữ cổ phần trong ít nhất 564 công ty nội địa, chưa kể nhiều công ty nước ngoài rải rác từ Mỹ, Uzbekistan, Hà Lan, Nigeria đến Vanuatu. Ngoài khu săn bắn trị giá 4 triệu USD ở New Zealand và chiếc du thuyền trị giá 4 triệu USD cắm ngoài khơi Darwin (Úc), cậu con trai Hutomo Mandala Putra “Tommy” còn giữ 75% trong một sân golf 18 lỗ cùng 22 căn hộ sang trọng tại Ascot (Anh). Bambang Trihatmodjo, cậu con thứ ba, có một căn nhà 8 triệu USD tại Singapore và một căn nữa trị giá 12 triệu USD tại Los Angeles, cách không xa căn 9 triệu USD của người anh Sigit Harjoyuanto. Cô con gái đầu lòng Siti Hardiyanti Rukmana “Tutut” sở hữu một chiếc Boeing 747-200, cạnh những chiếc khác của gia đình (gồm một DC-10, một Boeing 737, một Challenger 601 và một BAC-111 - chiếc từng thuộc đội chuyên cơ của Nữ hoàng Anh Elizabeth II). Tổng tài sản của “đệ nhất tiểu thư” Tutut ước chừng 700 triệu USD, với một căn nhà tại Boston (Mỹ) và một căn nữa ở quảng trường Hyde Park (Anh)...

Ngày nay, mô thức gia đình trị vẫn tiếp tục “diễn biến phức tạp”. Trong bài viết gần đây, Foreign Policy (4-9-2012) đã kể ra loạt quốc gia Trung Á đang chịu ảnh hưởng bởi tình trạng này. Đầu tiên là “nhà” Islam Karimov tại Uzbekistan. “Công chúa” Gulnara Karimova (con Tổng thống Karimov, nắm quyền từ 1989 đến nay) đang kiểm soát nhiều lĩnh vực kinh tế quốc gia, trong đó có Tập đoàn đa ngành Zeromax (nông nghiệp, dệt may, xây dựng, khoáng sản và năng lượng), chưa kể nhà máy đóng chai Coca-Cola, nhà mạng điện thoại... Em gái của Karimova, Lola Karimova-Tillyaeva, cũng là doanh nhân với Công ty Abu Sahiy Nur (chuyên nhập hàng Trung Quốc). Cả hai chị em đều có mặt trong danh sách 300 người giàu nhất Thụy Sĩ năm 2011 (do có nhiều bất động sản tại nước này). Giá trị tài sản của họ khoảng 1 tỉ USD...

Tại Kazakhstan, nơi Nursultan Nazarbayev ngồi ghế tổng thống từ năm 1990 đến nay, cô con gái đầu lòng Dariga đã trở thành một “đại gia” khét tiếng. Cho đến năm 2010, cùng con trai mình (Nurali), Dariga chiếm đa số cổ phần trong Ngân hàng Nurbank. Năm 2012, tờ Forbes xếp Dariga thứ 13 trong danh sách những người giàu nhất Kazakhstan với 585 triệu USD (Nurali thứ 25 với 190 triệu USD). Trong khi đó, em gái Dariga, Dinara, có mặt trong danh sách tỉ phú của Forbes năm 2011 với 1,3 tỉ USD.

Và hậu quả

Điều gì sẽ xảy ra khi những nhóm thiểu số như vậy cai trị đất nước? Từ nghèo đến mạt là câu trả lời! Trong Waging war on corruption, Frank Vogl cho biết chỉ với vài năm cầm quyền, Tổng thống Sani Abacha (1993-1998) đã có thể “gửi tiết kiệm” tại các ngân hàng châu Âu 3-5 tỉ USD. Theo thời giá năm 2006, số tiền đó tương đương 2,6-4,3% GDP Nigeria, hay 20,6-34,4% ngân sách chính phủ. Trong bài viết cuối năm 1998, J. Brian Atwood (giám đốc Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ-USAID) ghi nhận “băng nhóm” Abacha đã biến Nigeria, đáng lẽ phải trở thành nước giàu nhất nhì châu Phi nhờ tài nguyên dầu, từ một quốc gia với thu nhập bình quân đầu người 800 USD vào thập niên 1980 xuống còn 300 USD.

Tương tự, ở Zimbabwe, “tài lãnh đạo tuyệt vời” trong 32 năm của Robert Mugabe (thủ tướng từ 1980-1987 và tổng thống từ 1987 đến nay) đã thể hiện ở những thống kê đầy “thuyết phục”: Tỉ lệ lạm phát, như được công bố chính thức, từng ở mức 231 triệu %; đội sổ thế giới về chính sách y tế; tỉ lệ trẻ chết khi sinh tăng từ 59 cuối thập niên 1990 lên 123/1.000 em năm 2004 (đến cuối tháng 11-2008, ba trong bốn bệnh viện lớn nhất Zimbabwe phải đóng cửa)... Theo bài viết của tiến sĩ kinh tế Lance Mambondiani trên New Zimbabwe (19-12-2012), hiện đất nước với hơn 12,5 triệu dân này có tỉ lệ thất nghiệp 80%!

Điều gì sẽ xảy ra khi những nhóm thiểu số như vậy cai trị đất nước? Không chỉ là những tổn hại kinh tế mà nhiều thế hệ sau phải trả “lãi mẹ lẫn lãi con”. Mà cần phải nói đến những vết sẹo hằn lại trong hệ thống chính trị lẫn xã hội từ cái mà Frank Vogl gọi là “embedded network” (mạng gắn kết). Khi xét đến mức độ tàn phá và khả năng hủy diệt hệ thống chính trị của tham nhũng về lâu dài, phải đề cập đến yếu tố này.

Theo Frank Vogl, một thể chế tham nhũng có thể được xem như một “mô hình lý tưởng” là thể chế trong đó có một “mạng gắn kết”, khi “giới chóp bu sử dụng bọn thuộc hạ để củng cố trật tự ở các cấp thấp hơn, đồng thời giúp “giới tinh hoa” nắm giữ quyền lực. Đám thuộc hạ hàng đầu, để đổi lại sự phục vụ của họ, sẽ có thể dễ dàng tiếp cận ngân khố công, cũng như cơ hội đưa vợ con và bằng hữu lên những vị trí cao trong cấu trúc chính phủ hoặc khu vực tập đoàn nhà nước.

Các nhóm lãnh đạo còn thiết lập những mạng tham nhũng trong các cấu trúc hành chính hình tháp khắp cơ quan công quyền và quân đội. Trong cấu trúc kiểu này, những kẻ ở thượng tầng sẽ bỏ túi những khoản tiền cao nhất, trong khi bọn thấp hơn nhận những khoản trả công tương xứng vị trí của chúng.

Thông thường, hàng ngàn viên chức nhà nước, cả dân sự lẫn quân đội, sẽ có tên trong những bảng lương mờ ám, và khi số lượng tham gia ngày càng nhiều thì số tiền phải bị đánh cắp để trả cho họ càng tăng. Tất nhiên chỉ những người tham gia trong cái tháp là có lợi, trong khi những người khác trong hầu hết trường hợp đều đối mặt với sự suy giảm dịch vụ công và nghèo đói”.

_______________

Kỳ tới: “Tất cả vì con em chúng ta!”