- Kỳ 1: Giỏi cũng phải... chi tiền

Phóng to

Cô giáo hướng dẫn học sinh đội tuyển Phú Thọ tra cứu số liệu trong một cuốn sách tham khảo - Ảnh: Ngọc Hà

Phóng to

Tại Trường THPT chuyên Trần Phú (Hải Phòng), mỗi lớp khối 10, 11 phải trích 4 triệu đồng để góp “họ” vào quỹ luyện học sinh giỏi - Ảnh: Vĩnh Hà

Chúng tôi ngạc nhiên khi biết L. - một học sinh ở Hải Phòng đoạt giải nhất trong kỳ thi chọn học sinh giỏi môn văn thành phố - bị loại khỏi đội dự tuyển kỳ thi quốc gia.

Một giáo viên của L. lý giải: “Chuyện thi cử không biết thế nào. Về sức học em có khả năng vượt qua vòng hai, nhưng điều tôi biết rõ là em ấy không muốn vào đội tuyển quốc gia vì gia cảnh quá nghèo”. Nhận xét lấp lửng của cô khiến chúng tôi càng muốn tiếp cận L..

Không tiền, không vào tuyển

Không dễ để L. mở lòng nhưng rồi em cũng cho biết: “Sau khi vượt qua vòng 1 (kỳ thi học sinh giỏi thành phố), bố mẹ em tìm hiểu kỹ về việc vào đội tuyển sẽ phát sinh nhiều yếu tố mà gia đình em không đủ điều kiện để theo. Dù vẫn được bố mẹ động viên nhưng em không muốn dồn sức cho một việc quá khả năng của gia đình”.

Gia đình L. rất nghèo, anh em L. phải ở nhờ ông bà vì nhà bố mẹ đi thuê quá chật, không có chỗ học tập. Hằng ngày sau giờ học, L. phụ bán ốc luộc với bố mẹ. Bữa ăn sum họp của cả nhà cũng ở ngay trên vỉa hè.

“Từ đáy lòng em rất mong được tham gia vô tư, hết mình với các kỳ thi tuyển chọn học sinh giỏi dù có giải hay không. Em nghĩ chẳng cần có giải mà chỉ cần được vào đội tuyển đã là vinh dự lớn. Nhưng hoàn cảnh gia đình không cho phép em quyết tâm thực hiện” - L. chia sẻ.

H., một cựu học sinh đội tuyển văn của Hải Phòng, cho biết: “Năm đó mỗi thành viên đội tuyển văn phải đóng 7 triệu đồng/người cho quỹ phụ huynh”. H. cho biết thêm cùng năm với mình có một học sinh được chọn vào đội tuyển lịch sử phải xin rút vì không có tiền. Tiền là mối lo của nhiều học sinh trước và sau cuộc tuyển chọn chỉ vì những quy định được áp dụng nhiều năm ở đất cảng.

Phóng to

Tại Trường THPT chuyên Hùng Vương (Phú Thọ), mỗi học sinh phải đóng quỹ luyện học sinh giỏi 300.000 đồng. Trong ảnh: học sinh đội tuyển văn của Phú Thọ - Ảnh: Vĩnh Hà

Tăng thu theo trượt giá

Khôi phục việc tuyển thẳng vào ĐH, CĐ Trong quy chế thi học sinh giỏi quốc gia áp dụng cho năm 2007, Bộ GD-ĐT bãi bỏ quy định “tuyển thẳng học sinh đoạt giải vào các trường ĐH, CĐ”. Cũng năm 2007, Bộ GD-ĐT có quy định “các trường chuyên không được phép mời người ngoài trường ôn luyện, tập huấn cho giáo viên và học sinh để tham dự kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia dưới bất kỳ hình thức nào”. Năm 2010, theo kiến nghị của nhiều trường chuyên, Bộ GD-ĐT có quy định dỡ bỏ “lệnh cấm” người ngoài trường chuyên được tham gia ôn luyện, tập huấn cho giáo viên, học sinh chuyên dự thi chọn học sinh giỏi cấp quốc gia Quy chế thi chọn học sinh giỏi quốc gia ban hành ngày 25-11-2011 khôi phục quy định học sinh đoạt giải ba trở lên trong kỳ thi chọn học sinh giỏi quốc gia được tuyển thẳng vào ĐH, CĐ theo đúng nhóm ngành do bộ trưởng Bộ GD-ĐT quy định cho từng môn thi.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, để hỗ trợ việc tập huấn học sinh giỏi, Hải Phòng đã chi 330 triệu đồng cho 11 đội tuyển dự thi quốc gia, mỗi đội lĩnh 30 triệu đồng. Theo ông Phạm Tuấn Hùng - trưởng phòng giáo dục trung học Sở GD-ĐT Hải Phòng, số tiền này được chuyển thẳng cho Trường THPT chuyên Trần Phú nhằm chủ động chi cho việc tổ chức tập huấn.

Thế nhưng ông Bùi Văn Phú - hiệu trưởng Trường THPT chuyên Trần Phú - cho rằng: “Tiền hỗ trợ quá eo hẹp nên phải xã hội hóa để đảm bảo mục tiêu tập huấn đội tuyển”.

Ông Phạm Tuấn Hùng tiết lộ ngay khi có danh sách “chốt”, các đội tuyển sẽ tổ chức họp phụ huynh và việc thu thêm được thống nhất trong chính cuộc họp có sự tham gia của cả giáo viên và chuyên viên bộ môn của Sở GD-ĐT tham dự. Ông Phú từ chối cho biết mức thu cụ thể của các đội tuyển nhưng khẳng định: “Các đội tuyển sau khi xây dựng kế hoạch tập huấn, mức chi phí và thống nhất việc thu quỹ phụ huynh đều có báo cáo lãnh đạo nhà trường”.

Ông Phú chỉ cung cấp thông tin: “Năm trước, trung bình mỗi đội tuyển thu thêm của phụ huynh 10-15 triệu đồng/người”. Một số giáo viên phụ trách đội tuyển khẳng định: “Năm nay phải thu cao hơn năm trước vì trượt giá”. Ông Phú giải thích: “Nhìn vào con số thu trên đầu một học sinh thì thấy cao, nhưng đội tuyển chỉ có 8-10 em nên tổng thu không nhiều lắm”.

Tuy nhiên, nếu lấy con số 10-15 triệu đồng của năm trước để tính, mỗi đội tuyển phải đóng góp thêm từ 80 đến hơn 100 triệu đồng. “Riêng đội tuyển sử năm nay thu 10 triệu đồng/học sinh (năm trước 7 triệu đồng). “Đội tuyển hóa năm trước thu 10 triệu đồng, năm nay cũng thu nhiều hơn” - ông Hùng nói.

Tại Hà Nội, nơi được xem là thuận lợi nhất do không phải di chuyển, không phải mời thầy “liên tỉnh” và chi phí trả cho giảng viên được thành phố hỗ trợ nhưng theo chị M. - một phụ huynh có con ở đội tuyển sinh, phụ huynh vẫn phải đóng 4 triệu đồng/suất học đội tuyển cho đợt tập huấn hơn một tháng.

Tại Hà Nam, dù tiền trả cho thầy được tỉnh hỗ trợ nhưng mỗi đội tuyển cũng thu của học sinh khoảng 20 triệu đồng. M., một học sinh trong đội tuyển sinh, cho biết: “Đội nào mời được giáo sư đều phải đóng tầm 2,5 triệu đồng/học sinh. Vì tiền chi cho một buổi của thầy rất cao. Nhà trường chỉ cho 10 triệu đồng/đội”. Được hỗ trợ nhiều nhưng theo học sinh đội tuyển tin học của Nam Định, kinh phí đến Hà Nội luyện thi các em vẫn phải đóng góp 3 triệu đồng/em.

Ông Hoàng Văn Cường, hiệu trưởng Trường chuyên Hùng Vương (Phú Thọ), tính: “Tỉnh hỗ trợ đội tuyển học sinh giỏi quốc gia 50.000 đồng/học sinh/ngày, 400.000 đồng/buổi học/giáo viên (mời từ Hà Nội) trong thời gian tập huấn khoảng 40 ngày. Nhưng số tiền này cộng vào vẫn quá ít để chi cho việc mời thầy và đưa đội tuyển đi tập huấn.

“Thực tế thuê giáo sư giảng phải mất 3 triệu đồng/buổi. Với mức hỗ trợ vài trăm nghìn đồng/thầy, chả lẽ trường phải kê thầy dạy cả trăm buổi mới bù nổi vào khoản thực chi?” - ông Cường lý giải.

Trường chủ động, sở không biết? Trao đổi thêm xung quanh chuyện thu tiền của phụ huynh cho đội tuyển học sinh giỏi quốc gia, ông Đỗ Thế Hùng - giám đốc Sở GD-ĐT Hải Phòng - khẳng định: - Đã là xã hội hóa thì do phụ huynh tình nguyện nộp chứ không thể bắt buộc. * Nhưng việc Trường THPT chuyên Trần Phú bổ đầu mỗi lớp 10 và 11 của trường nộp 4 triệu đồng để chi cho việc tập huấn đội tuyển không đúng tinh thần tự nguyện. Bên cạnh đó, thành viên đội tuyển học sinh giỏi của Hải Phòng cũng phải nộp tiền để hỗ trợ việc tập huấn, việc này có phải chủ trương của lãnh đạo Sở GD-ĐT Hải Phòng? - Không phải chủ trương của sở. Việc xã hội hóa do trường chủ động. * Theo nhiều học sinh trong đội tuyển của Hải Phòng, họ được miễn học một số môn để tập trung học đội tuyển, việc này có phải chỉ đạo của Sở GD-ĐT Hải Phòng không? - Sở không quy định những việc nằm ngoài quy định của Bộ GD-ĐT. Nếu có chuyện đó là do nhà trường tự làm.

Một giáo viên dẫn đội tuyển của Nam Định đến Hà Nội “trọ học” ở khách sạn Sơn La (Q.Thanh Xuân) cho biết tiền thuê khách sạn 400.000 đồng/ngày đêm, chưa kể chi phí ăn uống, đi lại và mời thầy. Trong khi để yên tâm đi thi, mỗi đội tuyển có khi phải di chuyển đến Hà Nội 2-3 đợt, có những đợt 7-10 ngày, có tỉnh đưa đội tuyển ra Hà Nội cả tháng. Chi phí việc này rất tốn kém và không có mức chung cho các đội mà còn tùy thuộc vào kế hoạch của mỗi đội, thầy được mời là ai, tài ngoại giao của lãnh đạo đội và sự kỳ vọng vào từng đội tuyển. Nhiều khi phải tới lúc kết thúc kỳ thi mới biết được chi phí cho cuộc chạy đua này là bao nhiêu.

Đó là những lý do các địa phương đưa ra để buộc học sinh các đội tuyển dự thi quốc gia phải đóng tiền. Mức thu mỗi địa phương khác nhau. Có tỉnh chỉ thu 2-3 triệu đồng/học sinh để “góp thêm tiền thuê thầy”, còn chi phí ăn ở học sinh tự túc. Có tỉnh tiền đóng trọn gói là vài chục triệu đồng/học sinh.

Góp “họ”, “dồn vốn”... đón thầy

Chẳng những thế, một số trường còn có “độc chiêu” huy động tiền khá khác người. Ngoài số tiền hàng chục triệu đồng thu từ mỗi học sinh tham gia đội tuyển thi quốc gia, Trường THPT chuyên Trần Phú (Hải Phòng) còn kêu gọi tất cả các lớp 10, 11 trích quỹ lớp với mức đồng đều 4 triệu đồng/lớp để dành tập trung cho học sinh khối 12 mời thầy từ Hà Nội về bồi dưỡng.

Ông Đoàn Kim Đức, phó hiệu trưởng trường này, khẳng định: “Đây giống như hình thức chơi họ (chơi hụi). Học sinh lớp 10, 11 đóng góp cho các anh chị lớp 12 để năm sau, năm sau nữa các em cũng được thế hệ dưới mình đóng góp”. Điểm duy nhất khác với cách chơi họ thông thường là không phải người nào đóng họ cũng sẽ đến lượt nhận phần tiền của mình. Mỗi đội tuyển chỉ có 6-10 học sinh, nên không phải học sinh nào góp “họ” cũng được đi thi.

Theo tìm hiểu của Tuổi Trẻ, tại Trường THPT chuyên Hùng Vương (Phú Thọ) số tiền phải đóng là 300.000 đồng/học sinh/năm x 1202 (38 lớp) = 360,6 triệu đồng/năm.

“Quỹ đóng góp này của cả trường là hơn 300 triệu đồng, nhưng do có nhiều hoạt động khác nên số tiền thực chi cho đội tuyển quốc gia chỉ khoảng 200 triệu đồng” - ông Cường nói.

Việc tổ chức thu tiền phụ huynh theo mức được ấn định cụ thể trở thành “giải pháp tài chính” số 1 của một số trường trong cuộc đua các đội tuyển thi học sinh giỏi quốc gia.

Từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó có nguồn thu đáng kể từ học sinh trong và ngoài đội tuyển, chi phí cho cuộc chạy đua giành giải có những nơi đến hơn trăm triệu đồng/đội tuyển. Đó là chưa kể đủ kiểu ôn luyện căng thẳng mà người ngoài cuộc khó có thể hình dung nổi.