Phóng to

Có người nói rằng dường như năm nay điềm xấu đã xảy ra khi mà những cây hạt dẻ vẫn chưa ra hoa bởi mùa xuân năm nay giá lạnh khác thường. “Điềm xấu” là ám chỉ tới cải cách thi cử mang tính cách mạng mà Chính phủ lần đầu tiên áp dụng sẽ ảnh hưởng tới khoảng 300.000 thí sinh.

Bộ Giáo dục hy vọng cải cách kì thi tốt nghiệp THPT, tại Ba Lan được gọi là matura, sẽ đưa tới “thay đổi ngân hà” trong giáo dục Ba Lan.Tuy nhiên những thay đổi quá lớn làm nảy sinh sự chỉ trích mạnh mẽ. “Học sinh đã trở thành những con chuột lang (chuột thí nghiệm) cho Bộ Giáo dục” đã trở thành câu nói phổ biến của cả học sinh và cha mẹ.

Những thay đổi mới

Cho tới trước kì thi năm nay, các kì thi tốt nghiệp THPT mang bầu không khí nhẹ nhàng và người coi thi là các giáo viên đã trực tiếp giảng dạy các trò – tất cả họ để biết rõ vốn kiến thức thực cũng như lỗ hổng kiến thức của những học sinh đó. Các giáo viên thậm chí nhắm mắt cho qua các hành vi quay cóp hay gian lận.

Thực trạng này tồn tại khắp nơi và nó đã trở thành một truyền thống thi tốt nghiệp – mặc dầu bị chỉ trích một cách chính thức nhưng rất khó đưa ra các hình thức xử phạt. Cũng các giáo viên trên quyết định điểm thi cuối cùng. Phương thức thi trên đồng nghĩa với một thực tế là kết quả bài thi dễ dàng bị tác động ở nhiều khâu.

Bộ Giáo dục Ba Lan đã quyết định xoá bỏ hoàn toàn phương thức thi cũ đó. Kì thi matura mới được tổ chức sao cho khách quan và bảo đảm rằng sự quen biết của giáo viên và học sinh sẽ không còn là một nhân tố tác động. Bài thi được rọc phách và bất cứ sự gian lận nào sẽ bị xử phạt trượt tốt nghiệp và phải đợi kì thi 1 năm sau đó.

Giống như kì thi cũ, kì thi matura gồm 2 phần, vấn đáp và viết. Trước năm nay, các kì thi vấn đáp chỉ gồm các câu hỏi mà sinh viên gặp phải ngẫu nhiên ngay tại chỗ. Trong phần thi vấn đáp năm nay, môn thi được học sinh chọn trước đó và những câu hỏi sẽ xoay quanh nội dung đã chọn. Còn ở phần thi viết áp dụng hình thức hỗn hợp (những câu trả lời cơ bản và mở rộng cộng với nhiều lựa chọn), hình thức này thay thế cho bài tiểu luận dài ở kì thi cũ.

Dưới hệ thống cũ, để lấy tấm bằng matura, học sinh phải vượt qua các môn thi vấn đáp và viết tiếng Ba Lan và một môn khác, và có thể thêm một môn thi bằng vấn đáp khác. Giờ đây, học sinh phải vượt qua môn tiếng Ba Lan, một ngoại ngữ và một môn khác mà học sinh lựa chọn. Những học sinh tham vọng hơn có thể lựa chọn thêm 2 môn thay vì một môn.

Đây là lần đầu tiên, môn thi ngoại ngữ - năm nay 77% học sinh lựa chọn tiếng Anh – sẽ nhấn mạnh tới khả năng giao tiếp trong những tình huống cụ thể và tồn tại trong cuộc sống hơn là chỉ đánh giá kiến thức ngữ pháp của học sinh.

Nhiều chỉ trích nặng nề

Tuy nhiên, giống như bất cứ cải cách nào, kì thi mới là tiêu điểm cho những chỉ trích nặng nề và cảnh báo về những hình thức gian lận thi cử mới sẽ xuất hiện. Việc cho phép tự do chọn môn thi vấn đáp nhiều tháng trước khi kì thi chính thức ngay lập tức đã làm hình thành một thị trường trả lời vấn đáp soạn sẵn. Những bài thi vấn đáp hoàn chỉnh đã được rao bán trên Internet với giá từ 30 tới 165 USD, và số người đăng kí mua đã nhân theo cấp số nhân.

Còn kì thi viết, thống nhất trên toàn Ba Lan, cũng tiềm ẩn nhiều nhược điểm. “Những học sinh suất sắc chỉ có thể đạt kết quả thi như những học sinh trung bình” – Jan Wrobel, hiệu trưởng một trường trung học tại Thủ đô Vacxava, nói - “Đó là bởi vì thang điểm không tính tới những câu trả lời xuất sắc”. Wrobel cũng chỉ trích kiểu thi mới khuyến khích kiến thức và tư duy rập khuôn.

Một số chỉ trích khác thì không hài lòng khi mà kì thi matura ghép 2 kì thi quan trọng làm một - đó là kì thi tốt nghiệp sẽ thay luôn cho kì thi tuyển sinh đại học. Nhiều trường đại học đơn giản không tin là Bộ Giáo dục có thể thực hiện những phương pháp thi tin cậy kiểm tra được kiến thức thực của học sinh, vì vậy nhiều trường đại học nổi tiếng nhất vẫn giữ nguyên kì thi tuyển sinh, tập trung ở các trường khối xã hội học, luật và khoa học chính trị.

Những cải cách chỉ có lợi cho người giàu?

Theo chỉ trích từ cánh tả thì những cải cách trên ảnh hưởng tới tầng lớp thấp nhiều nhất. “Cải cách giáo dục đã nới rộng khoảng cách giữa những người có và không có” – tờ báo Trybuna của cánh tả viết – “Nó có lợi cho những học sinh và sinh viên thuộc những gia đình giàu trong khi dồn người nghèo ra bờ rìa. Trước kia, ai cũng bình đẳng về quyền được học ở những trường tốt, những khoá học tốt và những bài giảng tư. Giờ đây, học sinh con nhà nghèo phải vào học những trường nhỏ, chất lượng có hạn và có ít cơ hội hơn chuẩn bị cho kì thi tốt nghiệp matura mà giờ đây là cũng chính là cánh cửa vào trường đại học”.

Cho tới nay, các kì thi tốt nghiệp tiểu học và trung học cơ sở thống nhất trên toàn quốc đã cho thấy sự tương quan giữa điểm số thấp với những học sinh sống tại vùng nông thôn và các thành phố nhỏ của Ba Lan, nơi thất nghiệp là căn bệnh trầm kha. Học sinh khu vực Vacxava hay Krakov có điểm số cao cách biệt hẳn.

Sự cách biệt về học vấn này ảnh hưởng tới tương lai của cả một thế hệ. Theo thống kê của Chính phủ Ba Lan thì chỉ 7,7% SV tốt nghiệp đại học thất nghiệp so với 21% ở đối tượng chỉ tốt nghiệp trung học và 27% đối tượng chỉ tốt nghiệp tiểu học hoặc trường nghề.

Cánh cửa đại học cũng đang bị coi là quá hẹp trong khi chất lượng đào tạo còn nhiều hạn chế. Ba Lan chỉ có 2 trường đại học là Vacxava và Krakow nằm trong tốp 500 trường đại học hàng đầu thế giới (cả 2 đều đứng sau tốp 400). Một tín hiệu khả quan là Chính phủ có kế hoạch tăng ngân sách 40% trong năm 2006 lên thành 1 tỉ USD cho nghiên cứu khoa học trong trường ĐH.