Phóng to

Đạo diễn Đoàn Huy Giao (đội mũ) trong một cảnh quay về lễ cầu mưa của Vua lửa ở Gia Lai -Ảnh: TRƯƠNG VŨ QUỲNH

Dù đã nổi tiếng với 33 bộ phim về Tây nguyên như Lá hát, Trở về, Gặp lại mùa cúc quỳ hay Tâm tình Xuman... nhưng khi nói về loạt phim tài liệu Tây nguyên - miền mơ tưởng, tổng đạo diễn Ðoàn Huy Giao (Trung tâm Truyền hình VN tại Ðà Nẵng) phải thừa nhận: "Những thước phim cuối cùng đã xong nhưng tôi vẫn thấy mình chưa thật sự hiểu hết vùng đất ấy".

Cả một không gian với ngồn ngộn truyền thuyết lẫn khát vọng đầy ắp của đồng bào các dân tộc Tây nguyên dọc dãy Trường Sơn, dù vậy, đã "có mặt" trong 720 phút phim tài liệu. Với cách làm phim vừa pha chút chính luận vừa pha chút "Discovery", lấy văn hóa bản địa làm sợi chỉ đỏ xuyên suốt, 36 tập phim Tây nguyên - miền mơ tưởng thật sự là một bộ phim tài liệu hoành tráng nhất từ trước đến nay, giúp người xem có được cái nhìn tổng quát về vùng đất rộng lớn và giàu có từ nhiều góc độ của văn hóa, thiên nhiên và xã hội...

Mỗi vùng đất một câu chuyện

Sau hơn hai năm điền dã cộng với vốn kiến thức lượm lặt được suốt 15 năm sống cùng với Tây nguyên, đạo diễn Ðoàn Huy Giao cùng các cộng sự mới chính thức bấm máy cho những thước phim đầu tiên của loạt phim Tây nguyên - miền mơ tưởng. Và những hình ảnh đầu tiên đập vào mắt người xem không gì khác ngoài những tiếng chim líu lo giữa bạt ngàn thảo nguyên hoa cỏ, là những thớt voi uy lực biểu tượng của một Tây nguyên dũng mãnh, những bếp lửa bập bùng nơi bắt nguồn của những truyền thuyết bất tận. Tây nguyên - vùng đất vừa quen vừa lạ - bắt đầu như thế...

"Thật ra đã có rất nhiều bộ phim nói về Tây nguyên. Hình ảnh những thiếu nữ M'Nông với bộ ngực vun tròn từng lọt vào ống kính của các nhà quay phim người Pháp từ năm 1929... Vậy nên làm thế nào để bộ phim không trở nên nhàm chán là điều mà đoàn làm phim suy nghĩ nhất. Cuối cùng chúng tôi đã chọn cách tiếp cận theo hình thức "địa chí" - nghĩa là đi theo từng vùng đất. Lấy sự kiện nổi bật, nhân vật nổi trội ngay trên vùng đất đó làm nền cho mỗi tập phim. Mỗi tập phim đều có người dẫn chuyện, họ có thể là một nhà dân tộc học, một nhà báo, nhà văn... nhưng tất cả với họ Tây nguyên là trên cả" - đạo diễn Ðoàn Huy Giao tâm sự.

Chính vì vậy mà khi xem xong mỗi tập phim, người xem dẫu có quên đi rất nhiều chi tiết nhưng vẫn còn nhớ ra rằng: có một câu chuyện về thủ lĩnh Xăm Brăm bên dòng Ia Kong năm xưa từng lập nên một phong trào "Nước Xu đỏ" để chống lại thực dân Pháp vào nửa đầu thế kỷ 20 (tập 2: Ðường xưa tìm Xăm Brăm). Và những thước phim dù chỉ dài vài ba phút nhưng vô cùng quý giá đủ để giúp người xem chầm chậm vén bức màn huyền bí mê hoặc của một thời "Vua lửa" (tập 3: Hạt lúa trên đất Pơ tao pui).

Không để người xem đi "lạc" trong thế giới tâm linh bởi những truyền thuyết kỳ bí, đoàn làm phim dẫn dắt người xem đến với những thảo nguyên bao la ở Madrak (Ðắc Lắc), nơi những đàn bò, đàn ngựa không bao giờ đi hết được cánh đồng (tập 17: Lỗ đất bang Andreh). Người xem cũng sẽ được đến với xứ sở của hồ tiêu Chư Sê (Gia Lai) - một vùng đất với bạt ngàn trang trại hồ tiêu đã góp phần đưa VN vào bản đồ các nước xuất khẩu hồ tiêu lớn nhất thế giới (tập 15: Mênh mông hồ tiêu Chư Sê)... Có cả 20 phút dành riêng cho một tập phim cận cảnh về một xứ đạo yên bình ở Kontum, cũng là nơi những người truyền giáo đầu tiên đặt chân lên bán đảo Ðông Dương để rồi từ đó khai phá ra vùng đất cao nguyên này (tập 12: Câu chuyện xứ đạo).

Nhiều thước phim độc đáo

Yêu say đắm văn hóa Tây nguyên, hay nói đúng hơn là đã bị vùng đất ấy "mê hoặc", đạo diễn Ðoàn Huy Giao và các cộng sự đã trải qua nhiều ngày trong rừng rậm với muỗi, vắt... để có được những thước phim độc đáo cận cảnh về những tộc người còn rất ít như người Châu ở sườn núi Ngọc Linh, người Brâu ở ngã ba Ðông Dương, người Xê Ðăng ở vùng cao khối núi Kontum... hay như tộc người Mạ ở vườn quốc gia Cát Tiên (Lâm Ðồng).

Có khi cả êkip làm phim phải luồn sâu vào tận thung lũng Mường Hoong - Ðak Chưng - Tumơrông mịt mù mây khói để tận mắt chứng kiến những đêm lửa rừng ít ỏi của người Xê Teng. Và những đồi bạt ngàn cỏ đuôi chồn, những thác nước cao ngất trời của dòng Sê San..., những hình ảnh mà chỉ Tây nguyên mới có ấy đều được thu vào ống kính.

Tây nguyên với nhiều điều bí mật lâu nay chưa được khám phá sẽ dần hiện ra trong mỗi một tập phim. Nhưng điều mà đạo diễn Ðoàn Huy Giao ray rứt nhất, đó là những cuộc di dân tự do khổng lồ vào những năm đầu thập niên 1990 đã khiến Tây nguyên bị biến dạng. Rừng xanh đang ngày một nhường đất lại cho những trang trại cà phê, hồ tiêu bạt ngàn hiện lên đau đáu trong Ðường qua rừng lạnh biên thùy (tập 24) - một trong những tập phim mang thông điệp về Tây nguyên rõ nét nhất.

"Rừng lạnh" của Tây nguyên một thời nay đã không còn nữa...