Hồn cốt của cây, của rễ đã đi sâu vào những phần đời - Ảnh: V.D.T.

Có khi mua một tô bánh canh, tôi ngồi lên những cái rễ cây như những hàng ghế uốn lượn, húp từng muỗng bánh nóng ấm ngọt lành. Rồi một ngày, tôi chứng kiến người ta cắt gốc me chua thành nhiều đoạn nhỏ. 

Nhìn từng khúc gỗ nằm lăn lóc dưới sân, tôi hiểu rằng mãi mãi nơi đó để lại là một khoảng trống không gì bù đắp được. Mấy mươi năm sau, khoảng trống đó vẫn chơi vơi.

Một ký ức buồn khác gắn với những bộ rễ sầu đâu ven bến sông trước nhà tôi. Đi xa về, nhìn gốc sầu đâu như nhìn thấy nhà mình. Một dáng cây hiền, một bộ rễ sần sùi lặng lẽ. Tôi yêu bộ rễ nổi vì nó quá gần, có thể đứng trên nó, ngồi trên nó, chạm tay vào nó mà cảm nhận "làn da" dạn dày mưa nắng bằng tất cả các giác quan... 

Nó không còn là một gốc cây, không còn là một người bạn, mà đã là một công trình nghệ thuật giữa tâm hồn thơ dại của tôi. 

Một ngày trở về, tôi nhìn nó lật ngang bến nước, chìm xuống đáy sông sâu. Bao nhiêu cây mới được trồng cũng không mang lại được cho tôi những dáng hình của bộ rễ cây mình từng gắn bó.

Yêu cây nên tôi không sống được những miền thiếu bóng cây. Bạn tôi - một người nông dân sống với bao đời cây - thường hay nói rễ càng khỏe cây càng thọ, nhưng rễ nuôi cây khỏe lại là những sợi rễ lụa nhỏ li ti. 

Những người chuyên di dời những gốc cổ thụ làm kiểng phải dùng những vòi nước xối cho mềm phần đất quanh gốc cây để đừng tổn thương từng sợi rễ tơ, phần rễ lớn họ cắt trụi gần như sát gốc.

Tôi nhớ bộ rễ cây bàng đôi trước sân trường mình. Nó mạnh như những con trăn khổng lồ. Nó xé đất, đội bêtông, phá nát mặt sân mà bò rồng rắn trên mặt đất. Thật nể cho một sức sống trầm lặng. 

Hình như nó muốn nói cho mọi người biết đừng cấm đoán sự sống, mà sống là phải mạnh, phải vượt qua tất cả mọi rào cản. 

Vậy là nó tồn tại sừng sững với những cành chắc khỏe vươn dài, những tán lá xanh um qua bao mùa mưa nắng. Nhìn học trò chơi quanh bộ rễ bàng, tôi như thấy tổng hòa sự sống hiện trên đó. 

Các em đang là một thực thể sống ồn ào náo nhiệt, vừa hồn nhiên vừa mạnh mẽ bên cạnh một thực thể sống trầm lặng vô ưu nhưng cũng vô cùng hồn nhiên và mạnh mẽ.

Những loại cây như bàng, như phượng gặp nước là úng nên rễ nó không dám chui sâu vào lòng đất như những cây trò, cây sao có bộ rễ không sợ nước. 

Để trụ được cái thân phổng phao, mớ lá nặng nề tỏa tràn bóng râm tươi mát, nhiều loài cây phải cho rể ăn ngang, ăn nổi trên bề mặt. 

Những bộ rễ phượng cũng ăn ngang, ăn nổi như bàng nhưng lại hiền lành cam chịu. Khi ta xây quanh nó những cái vòng thành, xây đè lên mặt rễ những khối bêtông, nó lặng lẽ tàn úa những nhành rễ trụ. 

Trong sự nín nhịn, sự sống vẫn không ngừng réo gọi, nó lặng lẽ chăm chút những sợi rễ tơ mong manh. Cây vẫn sống, vẫn xanh rờn lá, đỏ rực bông. Cho tới một ngày, nó đột tử trước cặp mắt ngơ ngác của loài người. 

Và chúng ta đã hiểu, những nhánh rễ trụ to đùng đáng được một không gian rồng rắn trên mặt đất. Phải là đất chớ không phải bêtông. Tại sao phải bêtông trăm phần trăm mặt sân trường?

Tôi thương cảm giác gắn bó của rễ và đất. Tôi mong những học trò nhỏ của mình được ngày ngày nhìn thấy vòng tay cây choàng rễ ôm đất, đất che chở bảo bọc cho cây. 

Ngày ngày ngồi trên những bộ rễ, chơi những trò chơi cá sấu lên bờ, hay nhâm nhi một cây cà lem mát lạnh, thấy tuổi thần tiên hiện ra vô cùng giản dị. 

Các em được cảm nhận rõ ràng đời sống của cỏ cây qua tiếng nói lặng thầm của rễ. Những tiếng nói không thành lời nhưng âm ỉ vào tâm hồn từng đứa trẻ, để trẻ biết quý màu xanh, biết nâng niu sự sống lặng thầm.

Yêu cây từ cội rễ cây mới có thể trường tồn, mới bung được vòng thân khỏe mạnh, mới xòe được tán lá xanh um, trụ với thời gian, trụ với bão dông và ban tặng cho loài người những luồng hơi xanh tươi trong trẻo.

Một cành hồng tri ân hàng cây cho Sài Gòn bóng mát

TTO - Hoa hồng xuất hiện tại những gốc cây vừa bị đốn hạ trên đường Tôn Đức Thắng (Q.1, TP.HCM).