Tôi tò mò hỏi anh về việc hơi lạ này. Anh bèn dẫn tôi ra cầu thang trước nhà, giải thích:

- Với những nhà dài bao giờ cũng có hai cầu thang, đây là chiếc cái, nó rất đẹp phải không? Nó được vạt liền từ một khúc gỗ lớn từ dưới lên trên có bảy bậc. Theo người Ê Đê, số 7 là số rất may mắn, lại là số của người có chức sắc trong buôn và những nhà giàu, chứ dân nghèo chỉ là 3-5 thôi.

Làm cầu thang cái không đơn giản, đi chặt khúc gỗ trong rừng đã phải cúng xin giàng, đưa gỗ về nhà phải cúng nữa, người đàn bà là chủ nhà mới được cầm búa bửa nhát đầu tiên, sau đó giao cho thợ. Thợ cũng kiêng cữ lắm, suốt thời gian 3-5 ngày làm cầu thang không được đùa giỡn, nói tục hay nói gì đụng phạm đến phụ nữ. Hình tượng hai bầu ngực là bầu sữa mẹ và cũng chứng tỏ uy quyền của người chủ gia đình là phụ nữ, hay nói văn hoa hơn là “nữ nhi thượng quyền’’.

Cầu thang cái chỉ dành cho mẹ vợ, vợ, con gái và khách thôi.

Nói xong Y Tưi kéo tôi lại chiếc cầu thang nhỏ hơn nằm bên hông mà chúng tôi vừa bước lên và tiếp:

- Đây là cầu thang đực, của chồng, con trai, con rể, nó ba, bốn, năm hay sáu bậc đều được vì cầu thang này không quan trọng nên không cần kiêng cữ. Nó thô, không đẹp như cầu thang cái và không có... hai bầu sữa.

Để tìm hiểu kỹ hơn, tôi hỏi:

- Nhưng nếu lỡ đi lộn thì sao?

Anh cười:

- Ngày xưa, nếu ai bắt gặp đàn ông trong nhà (có nghĩa là chồng và con trai đã trưởng thành) đặt chân lên cầu thang cái là đưa ra buôn phạt vạ về tội không tôn trọng “quyền nhi nữ’’. Ngoài việc phạt bằng hiện vật như tiền hay gà, heo... tùy theo lỗi nặng, nhẹ còn phải mất gà hoặc heo cúng cầu thang nữa.

Thời nay hầu như bỏ việc phạt, nhưng ai cũng có ý thức về điều cấm kỵ này. Ngay cả khách lạ, khách quen đến, nếu có phụ nữ ở nhà họ sẽ mời bước lên bằng cầu thang cái, còn không thì chọn cầu thang đực mà lên mới phải phép lịch sự.

Tôi hỏi nửa đùa nửa thật:

- Vậy các anh có buồn do mình bị... lép vế?

Y Tưi nói ngay:

- Không, phong tục ông cha quy định mà, mình tôn trọng để vợ vui là hạnh phúc đấy.