Hiện nay, ở VN việc sử dụng thuốc thoa có chứa corticoid trong những bệnh về da rất rộng rãi ở cả người lớn và trẻ em. Trong đó, thường gặp nhất là dùng thuốc bôi corticoid để tự chữa bệnh chàm thể tạng. Teo da là biến chứng thường thấy khi dùng thuốc có chứa corticoid kéo dài, đặc biệt ở trẻ em còn gặp nhiều biến chứng toàn thân.

Nhiều biến chứng lạ ở bệnh nhi 11 tháng tuổi

Vừa qua, bác sĩ Hoàng Văn Minh - giảng viên bộ môn da liễu Đại học Y dược TP.HCM, đã tiếp nhận một bé gái 11 tháng tuổi đến khám bệnh vì phát ban khắp cơ thể với tổn thương là những mảng hồng ban, mụn nước rải rác những nốt đóng mày và tróc vảy trên mặt, thân người, cánh tay và chân, đặc biệt chúng tập trung nhiều ở những nếp gấp. Ngoài ra, bé gái này còn có thêm hội chứng cushing với biểu hiện là mặt tròn như mặt trăng và rậm lông.

Do bệnh nhi bị béo phì một cách bất thường nên bác sĩ Hoàng Văn Minh đã kiểm tra chế độ ăn của bé và ghi nhận bệnh nhi chỉ bú sữa mẹ, uống thêm sữa bột, ăn rau, trái cây và thỉnh thoảng các bữa ăn có kèm theo nước thịt heo. Vì vậy, các bác sĩ đã xác định bệnh nhi bị béo phì là do hội chứng cushing gây ức chế tuyến thượng thận, đây là tác dụng phụ do sử dụng thuốc có chứa corticoid với hàm lượng mạnh và quá dài.

Phóng to
Bé gái bị béo phì do bôi da bằng thuốc corticoid trước...	... và sau khi điều trị hội chứng cushing - Ảnh: CTV

Người nhà bệnh nhi cho biết lúc hai tháng tuổi bé đã bắt đầu có những đốm đỏ ở hai bên má, sau đó lan rộng xuống bụng, tay và chân trừ vùng cổ và vùng quấn tã. Bệnh nhi được người nhà đưa vào điều trị tại một bệnh viện nhi đồng với kháng sinh, kháng histamin, chất dưỡng ẩm, corticoid toàn thân và thoa trong thời gian dài, khoảng bốn tháng. Bác sĩ Hoàng Văn Minh cho biết thuốc thoa và thuốc uống corticoid có thể gây ra nhiều tác dụng phụ, đặc biệt ở trẻ em và trẻ sơ sinh. Teo da là tác dụng phụ phổ biến nhất, ngoài ra tình trạng ức chế thượng thận cũng thường xảy ra ở trẻ em do khả năng chuyển hóa corticoid ở trẻ em thấp hơn người lớn. Sau khi điều trị ngưng thuốc corticoid và thay thế bằng thuốc mỡ, bệnh nhi đã trở lại bình thường.

Khó phục hồi chức năng tuyến thượng thận

Theo bác sĩ Võ Quang Đỉnh - giảng viên bộ môn da liễu, Đại học Y dược TP.HCM, việc lạm dụng thuốc corticoid để điều trị những bệnh về da cho trẻ hiện nay vẫn còn phổ biến do tác dụng nhanh. Tuy nhiên, ở trẻ em ngoài biến chứng teo da corticoid còn gây ra tác dụng phụ là hội chứng cushing, trẻ chậm phát triển và những tác dụng toàn thân khác như hủy xương.

Hội chứng cushing là tình trạng ức chế tuyến thượng thận do cơ thể người bệnh sản xuất ra quá nhiều nội tiết tố cortisol từ tuyến thượng thận làm cho cơ thể rất nam tính. Các thuốc corticoid có cấu trúc tương tự hormon này. Ở phụ nữ sẽ xuất hiện nhiều lông như nam giới. Ở những người bị hội chứng cushing dễ bị tăng cân, phát phì không cân đối, tích tụ mỡ ở phần bụng và mặt, sau gáy và cổ mập ra, còn phần tay chân thì lại gầy và dường như không thay đổi so với trước đây. Còn ở phụ nữ lớn tuổi sẽ xuất hiện rối loạn hoặc mất kinh kỳ đồng thời cảm giác suy sụp và trầm cảm.

Tình trạng ức chế tuyến thượng thận còn làm cho da càng ngày càng mỏng dần và rất dễ bị bầm tím, và những vết căng giãn màu đỏ tía xuất hiện dưới da. Còn các vết đứt tay, chảy máu hoặc vết côn trùng cắn, muỗi chích thì rất lâu lành. Khuôn mặt bệnh nhân trở nên tròn trịa và nọng kèm theo tình trạng mệt mỏi và yếu liệt cơ, thường bị nhiễm trùng, nhất là ở da và rất lâu lành. Cao huyết áp, loãng xương, tăng đường huyết cũng có thể là hậu quả của hội chứng cushing.

Thời gian để phục hồi lại chức năng của tuyến thượng thận rất khác nhau, từ vài tháng đến vài năm. Cá biệt, một số trường hợp chức năng tuyến thượng thận có thể không hồi phục được. Tùy vào thời gian người bệnh dùng các thuốc có chứa corticoid trước đó. Nếu dùng càng lâu thì thời gian để phục hồi chức năng tuyến thượng thận càng dài.

Chú ý nhóm thuốc kháng viêm, giảm đau

Ngoài việc sử dụng thuốc bôi da có chứa corticoid, trẻ bị hen suyễn được điều trị cắt cơn bằng các chai xịt cũng dễ gặp phải hội chứng cushing. Hiện nay, vẫn có rất nhiều căn bệnh mãn tính cần thiết phải sử dụng lâu dài các thuốc có nguồn gốc từ corticoid để điều trị, ví dụ như: hội chứng thận hư, bệnh tự miễn (lupus ban đỏ hệ thống...), hen phế quản... Bên cạnh đó, hiện nay vẫn còn tình trạng trẻ biếng ăn được các bác sĩ cho uống thuốc có chứa corticoid để gây tăng cân. Đa phần các loại thuốc kháng viêm, giảm đau mạnh có nguồn gốc từ corticoid. Do đó nếu dùng một cách tùy tiện rất dễ gây ra suy tuyến thượng thận và hội chứng cushing.

Các bác sĩ khuyến cáo không nên tự mua dùng các thuốc kháng viêm giảm đau không có toa, không rõ nguồn gốc và cũng không nên tự ý dùng đi dùng lại toa cũ để mua thuốc. Bệnh nhân nên kiên trì điều trị và tái khám theo đúng hẹn của bác sĩ chuyên khoa để được điều chỉnh liều lượng thuốc.