Đặc điểm của phương pháp dùng thuốc là căn cứ vào biện chứng luận trị và các vùng bị bệnh khác nhau, thầy thuốc có thể điều chỉnh sự mất cân bằng của các tạng phủ, rối loạn công năng khí huyết… để điều trị bệnh.

- Ưu điểm: thuốc sắc sử dụng linh hoạt, dễ làm, dễ tiến hành, dễ thao tác, dễ nắm

bắt, ít có tác dụng phụ và ít kích thích. Là một biện pháp can thiệp nhanh, mạnh, hiệu quả cao, dễ điều chỉnh và gia giảm theo diễn biến của bệnh. Sau khi dùng thuốc hấp thu nhanh và hiệu quả nhanh

- Nhược điểm: tính ổn định kém; cần phải có thời gian chuẩn bị; thang thuốc mà có vị đắng, thể tích lớn sẽ rất khó khăn trong việc uống thuốc, đặc biệt với trẻ em; trong khi sắc không chú ý dễ bị cháy; một số hoạt chất khó được chiết xuất, vận chuyển, mang vác khó; không thể bảo quản lâu.

Phương pháp sắc thuốc

- Chuẩn bị dụng cụ sắc thuốc: Nồi sứ, hoặc nồi gốm hoặc các dụng cụ có tính hóa học ổn định, không dùng các dụng cụ có phản ứng hóa học với các thuốc, có tính truyền nhiệt tốt. Từ thời Lý, thời Trần có hướng dẫn cách sắc thuốc: “Không được dùng nồi đồng, nồi sắt, tốt nhất là sử dụng nồi bằng sứ”.

- Nước dùng để sắc thuốc: Thường dùng nước ngọt như nước giếng, nước mưa, tốt nhất dùng nước sạch chứa ít khoáng chất và tạp chất. 

Thông thường trung bình cứ 90 gam thuốc thì cần dùng tới 300ml nước, lượng thuốc nhiều ít thì phải gia giảm nước cho đầy đủ, các vị thuốc nhẹ (như hoa, lá, toàn cây) lượng lớn thì phải tăng nước, các vị thuốc nặng (như khoáng chất, các vị thuốc hạt) thì giảm lượng nước, thông thường đổ nước ngập mặt thuốc từ 3-5cm là vừa, lần sắc thuốc thứ 2 thì lượng nước cũng phải giảm, nước chỉ ngập mặt thuốc 1-2cm là vừa.

- Cách dùng lửa: Lửa to hay nhỏ, thời gian ngắn hay dài đều ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng thuốc sắc. Yêu cầu khi nước thuốc chưa sôi thì dùng lửa to (vũ hỏa), sau khi nước thuốc đã sôi thì dùng lửa nhỏ (văn hỏa), duy trì trạng thái sôi nhẹ một thời gian vừa có tác dụng chống nước tràn ra ngoài, vừa có tác dụng làm cho các thành phần có tác dụng của thuốc được chiết xuất tốt nhất.

- Thời gian sắc thuốc:

+ Đối với thuốc giải biểu, thuốc hành khí, thuốc có hương thơm với tính chất nhẹ, dễ bay hơi như ma hoàng, hương phụ, bạc hà thì thời gian sắc lần 1 chỉ 15-20 phút tính từ lúc sôi. Lần 2 sắc chỉ 10-15 phút.

+ Đối với các thuốc bổ, các thuốc có vỏ cứng như thục địa… lần 1 sắc từ 40-60 phút, lần 2 sắc từ 30-40 phút, những loại thuốc này có thể sắc tới 3 lần.

+ Đối với những loại thuốc cứng, các thành phần hóa học khó chiết xuất như mẫu lệ, long cốt, miết giáp… nên sắc trước 40-60 phút, sau đó cho các thuốc khác vào sắc cùng.

+ Các thuốc dễ bị khuếch tán, các thành phần của thuốc rất dễ bị khuếch tán khi gặp phải nhiệt độ thì thông thường trước khi thuốc sắc xong khoảng 10 phút cho thuốc đó vào sắc cùng.

+ Một số thuốc gây kích thích ở hầu họng làm dễ bị ho hoặc thuốc sắc xong có bọt khó sử dụng, hoặc thuốc bị trầm lắng kết tủa làm khó sắc thì những thuốc này phải cho vào trong túi vải, kẹp chặt miệng túi cùng sắc.

+ Một số thuốc quý, quan trọng cũng không nên sắc cùng để tránh hoạt chất của thuốc quý thẩm thấu vào các thuốc khác, như nhân sâm, lộc nhung ta nên cho vào một nồi khác để sắc riêng.

+ Các loại thuốc cao sau khi lọc bỏ bã thuốc mới cho cao vào để làm tan cao.

+ Có một số thuốc không hòa tan trong nước hoặc khi sắc lên thành phần sẽ bay hết như trầm hương hoặc có một số thuốc khi sắc lên sẽ làm giảm tác dụng của thuốc thì ta nghiền thành bột hòa với thuốc sắc cùng uống.

- Các bước sắc thuốc:

+ Giai đoạn ngâm: dùng nước sạch ngâm gói thuốc trong 1 giờ rồi mới bắt đầu sắc.

+ Giai đoạn đun.

+ Giai đoạn bỏ bã.

- Nhiệt độ của thuốc uống: 

Thông thường thì uống ấm, nếu uống thuốc quá lạnh hoặc quá nóng sẽ ảnh hưởng đến dạ dày. Tuy nhiên, cũng tùy thuộc vào thời tiết và mùa trong năm để điều chỉnh nhiệt độ uống thuốc. Mùa hạ thời tiết nắng nóng có thể uống hơi mát, mùa đông khí hậu lạnh nên uống hơi nóng. Dịch chiết của các lá cây tươi nên uống mát, thông thường để trị các bệnh thuộc về nhiệt. 

Căn cứ vào tính chất của bệnh khác nhau mà thay đổi. Nếu trị bệnh âm hàn nội thịnh, chân hàn giả nhiệt, việc điều trị phải dùng các thuốc đại cay, đại nhiệt, nên dùng thuốc hơi lạnh để tránh xung đột gây nôn. 

- Thời gian uống thuốc: nếu trị bệnh ở thượng tiêu thì nên uống sau ăn. Nếu trị bệnh ở hạ tiêu nên uống trước ăn. Đối với những trường hợp thuốc có tính kích thích dạ dày nên uống sau ăn để giảm bớt tính kích thích. Các bệnh lý ở ruột nên uống trước ăn để cho thuốc có thể phát huy tác dụng một cách nhanh nhất.

- Số lần uống thuốc: Thông thường 1 ngày 2 lần, uống vào sáng và tối. Căn cứ vào bệnh tình, bộ vị khác nhau cũng có cách sử dụng khác nhau: đối với các bệnh lí ở vùng hầu họng thì vừa uống vừa kết hợp với ngậm, uống nhiều lần, mỗi lần uống số lượng ít và nuốt xuống từ từ để cho thuốc có thời gian tiếp xúc với bộ phận bị bệnh nhiều, hiệu quả điều trị nhanh. 

Bệnh ở dạ dày thường thấy có nôn thì dùng lượng ít và nhiều lần để bớt thương đến vị khí mà phát huy được tác dụng điều trị.

Đối với những thang thuốc nhỏ có tác dụng cấp cứu thì chỉ uống một lần để tập trung phát huy tác dụng cấp cứu của thuốc.

- Chế độ kiêng: Trong thời gian uống thuốc tốt nhất nên ăn những thức ăn dễ tiêu hóa, những thực phẩm giàu dinh dưỡng, ăn ít các loại đậu và thịt. Bệnh mang tính nhiệt thì nên tránh cay, nóng, rượu. Bệnh có tính lương hàn nên tránh đồ ăn sống lạnh. Bệnh ở bì phu (da, cơ) tránh ăn cá, tôm, ba ba. Bệnh ngoại cảm tránh các vị chua do các vị chua ảnh hưởng tới tính hiệu quả của thuốc giải biểu. Đối với thuốc bổ không nên uống trà, ăn ít cà rốt. Đối với những trường hợp hàn lương khí hạ thì nên dùng các thức ăn ôn bổ để tăng tác dụng của thuốc.