Phóng to

Việc các nghệ sĩ tài năng sống và làm việc ở nước ngoài là bình thường. Chỉ có điều không bình thường là trong tất cả các gương mặt nổi bật và hàng đầu, con số về làm việc trong nước quá ít...

Trong lĩnh vực âm nhạc hàn lâm, riêng về biểu diễn nhạc cụ giao hưởng như chỉ huy, đàn dây (violin, viola, cello, double bass), piano, kèn, bộ gõ, ta có thể kể đến lớp nghệ sĩ đầu tiên như Trọng Bằng, Quang Hải (chỉ huy), Tạ Bôn, Bích Ngọc (violin), Bùi Gia Tường (cello), Thái Thị Liên (piano)…

Từ lớp nghệ sĩ này đã đào tạo được thế hệ thứ hai: Thiếu Hoa (chỉ huy), Ngô Thành, Khắc Hoan, Bùi Công Thành, Trần Mạnh Hùng (violin), Nguyễn Anh Tuấn (viola), Ngô Hoàng Quân (cello), Trần Thu Hà, Tôn Nữ nguyệt Minh, Đặng Thái Sơn (piano), Vũ Chí Nguyện (gõ), Hồng Nhung, Phúc Linh (kèn)…

Thế hệ thứ ba chưa ai qua được Đặng Thái Sơn nhưng nói chung đã qua được lớp trước. Họ đang ở đâu?

Có một thời đầu những năm 1980, báo chí trong nước nói nhiều đến hai anh em Dương Văn Thắng và Dương Minh Chính (con của giảng viên violin Dương Văn Chinh), hai violonist trẻ xuất sắc vốn là học sinh của Nhạc viện Hà Nội được cử đi học tại Liên xô, đến nay, người còn dạy ở Nga người làm việc ở đâu không thấy ai nói đến.

Sau Thắng và Chính, từ Nhạc viện Hà nội đi Nga và các nước còn có Đỗ Phượng Như, Nguyễn Nguyệt Thu, Nguyễn Công Thắng, Bùi Tuấn Dương, Nguyễn Bích Trà, Trinh Hương và một số người nữa...

Phượng Như là con nhà nòi, bố học violon ở Nga, mẹ học ballet, bác ruột bên nội và ngoại là Đỗ Nhuận, Nguyễn Đình Thi. Như đã tham gia cuộc thi Tchaikovsky 1994, năm 1996 Như là violon 1 của tứ tấu Dominant đã giành giải nhất cuộc thi Tứ tấu cho đàn dây mang tên Shostakovich (St. Peterburg).

Khi còn là sinh viên năm thứ tư của Nhạc viện Tchaikovsky, Như đã là soloist trong Moscow Philharmonic Orchestra. Một điều rất tiếc là Như chưa có một recital nào tại VN. Nguyệt Thu học viola theo nghề của bố, Thu tốt nghiệp cùng năm với Như (1999). Hai sinh viên xuất sắc điểm 5+ này được vinh dự biểu diễn trong Kỷ niệm khóa tốt nghiệp thứ 130 của Nhạc viện Tchaikovsky nổi tiếng thế giới.

Hè 1999, về nước với giải Nhì cuộc thi âm nhạc quốc tế Yuri Bashmet ( tại Nga,12/1997), Nhạc viện Hà nội, gia đình và cả báo chí vận động Thu mới tìm được tài trợ để có một đêm diễn tại Nhà hát Lớn.

Bùi Tuấn Dương giải Nhất violon Cuộc thi Quốc gia Âm nhạc mùa thu 1993, năm 1997 tham gia Dàn nhạc Trẻ châu Á. Năm 1999 nhờ sự tổ chức của Tổng lãnh sự Ba Lan và tài trợ của nhiều công ty đã có một chương trình biểu diễn cùng nghệ sĩ piano trẻ Ba Lan Katarzyna Borek tại TP.HCM, sau đó lại học tiếp tại Nhạc viện TP Gdansk (Ba Lan). Từ đó đến nay không có thông tin về anh. Hà Nội còn nhiều tài năng khác, nhưng giờ này vẫn còn ở nước ngoài.

Lê Phi Phi học chỉ huy ở Nga sau đó lấy vợ người Nam Tư rồi sang chỉ huy một dàn nhạc ở đấy. Năm vừa qua anh được bầu trong danh sách những người Vinh danh nước Việt.

Nguyễn Công Thắng (giải Nhất violon, Cuộc thi Quốc gia Âm nhạc Mùa Thu 1990), học ở Nga rồi về học tiếp tại Nhạc viện Hà Nội, sau đấy học tiếp tại Hong Kong. Là giảng viên ở Nhạc viện Hà Nội một số năm, hiện nay anh cùng vợ sang giảng dạy tại Thái Lan.

Giáo sư Bích Ngọc là thầy dạy của Bùi Công Thành khi anh còn học ở Nhạc viện Hà Nội. Khi thầy trò cùng dạy ở Nhạc viện TP.HCM chính họ đã đào tạo ra lớp học trò giỏi như Nguyễn Hữu Nguyên, Tăng Thành Nam, Nguyễn Khôi Nam, Trần Hữu Quốc, Nguyễn Quốc Trường, Bùi Công Duy.

Hữu Nguyên và Tăng Thành Nam đã được giải Nhất môn violon ở Cuộc thi Quốc gia Âm nhạc Mùa Thu lần 1 và 2. Sau đấy Nguyên tìm được đường du học tại Pháp, bằng một nghị lực phi thường, niềm say mê âm nhạc lớn và tài năng, Nguyên đã làm được những điều như cổ tích: thi vào được Nhạc viện Quốc gia Paris (Conservatoire National Superieur de Musique de Paris), ngôi trường số 1 nước Pháp và nổi tiếng thế giới (khó ở chỗ vào được là có học bổng, miễn học phí như công dân Pháp, chứ không phải học bằng kinh phí Nhà nước VN).

Nguyên đã mở đường để Khôi Nam (em ruột Nguyên), Tăng Thành Nam, Lê Hồ Hải (piano) sau đó du học Pháp ở thời điểm mà cánh cửa du học gần như đóng lại với các sinh viên biểu diễn nhạc cụ giao hưởng (sau khi Liên xô và các nước Đông Âu không còn cấp học bổng khoảng thời gian 1990 đến 2000).

Tăng Thành Nam và Lê Hồ Hải trở về TP.HCM. Tăng Thành Nam hiện là nghệ sĩ độc tấu (soloist) và là concertmaster Dàn nhạc Giao hưởng thuộc Nhà hát Giao hưởng Vũ Kịch TP.HCM. Còn Lê Hồ Hải là giảng viên Khoa piano, Nhạc viện TP.HCM.

Hai anh em Hữu Nguyên và Khôi Nam sau khi tốt nghiệp Cao học tại Nhạc viện QG Paris đã thi đỗ vào Dàn nhạc QG Pháp (ONF), hiện nay Nguyên ngồi ở vị trí soloist thứ 3 của ONF. Hàng năm vẫn về diễn tại VN và cả hai đều được mời độc tấu với Dàn nhạc Giao hưởng Quốc gia VN. Nguyên còn được mời diễn trong Toyota Classics 2002.

Quốc Trường là học trò của cố GS Bích Ngọc. Tham gia Dàn nhạc trẻ châu Á-AYO ba lần, Trường được nhạc trưởng Mark Churchill (Mỹ) chú ý và ông tạo cơ hội cho Trường du học Mỹ. Trường thi đỗ vào Nhạc viện New England - NEC (Boston, MASS, Mỹ), là một trường nhạc nổi tiếng thế giới. Sau khi tốt nghiệp, Quốc Trường chơi trong dàn nhạc tại Miami để chờ trúng tuyển vào một dàn lớn nào đó tại Mỹ.

Bùi Công Duy học đàn với cha là nghệ sĩ Bùi Công Thành, năm 1991 cả hai cha con sang Nga để Duy có thể du học. Người cha phải chịu nhiều vất vả để Duy thành tài và năm 1997 Duy giành được giải quốc tế giá trị: Giải Nhất Cuộc thi Tchaikovsky trẻ (tại Saint- Petersbourg). Anh đã vào vòng 2 của cuộc thi gồm 4 vòng rất nổi tiếng J. Thibaud (Paris, Pháp) năm 2002.

Có thể khẳng định Duy là nghệ sĩ violon hàng đầu của VN hiện nay. Anh đã về nước diễn rất nhiều, đặc biệt là hai lần độc tấu trong chương trình hòa nhạc Toyota Classics (2001 và 2004) và soloist trong Dàn nhạc Giao hưởng QG VN biểu diễn ở Tuần Dàn nhạc châu Á tại Nhật 10-2004. Theo như dự kiến, hết năm nay, sau khi tốt nghiệp Cao học tại Nhạc viện Tchaikovsky, Duy sẽ cùng vợ là pianist Trinh Hương về Hà nội.

Cùng trong số trò của thầy Bùi Công Thành tại Nhạc viện TP.HCM còn có Trần Hữu Quốc, anh đã tốt nghiệp Cao học tại Nhạc viện Gnesin (Moskva, Nga) năm 2002, đã được giải Ba violon cuộc thi First Delphic Games (Moskva, Nga) năm 2000, đã thi Cuộc thi Quốc tế Tchaikovsky 2002.

Quốc đã về VN biểu diễn ba lần và gây được tiếng vang. Hiện nay Quốc lấy vợ Hàn Quốc là một nghệ sĩ piano học cùng trường, năm 2003 cả hai đã về Hàn quốc. Quốc dạy tại hai trường đại học và làm concertmaster ba dàn nhạc ở Seoul và thành phố khác.

Hai chị em Linh Chi và Tuấn Cương đều có người thầy đầu tiên là cha của họ (PGS Hoàng Cương, hiện là GĐ Nhạc viện TP.HCM) và đạt được thành tích rất xuất sắc. Chi tốt nghiệp Cao học tại Nhạc viện Tchaikovsky, có hai giải violon quốc tế, hiện nay là thành viên Dàn nhạc Giao hưởng thành phố Cordoba của Tây Ban Nha.

Tuấn Cương, giải Nhất Cuộc thi quốc gia Âm nhạc Mùa thu 1990, tham gia mấy cuộc thi quốc tế là L.Spohr và L. Mozart và có giải, tốt nghiệp Nhạc viện Freiburg (Đức) anh đã trúng tuyển làm thành viên của Dàn nhạc Giao hưởng Hamburg (Đức), một chỗ làm như mơ của các nghệ sĩ biểu diễn.

Bích Trà học sơ cấp ở Nhạc viện Hà Nội (với GS Trần Thu Hà, PGS Hữu Tuấn) trước khi đi Liên Xô học và luôn khẳng định là một pianist hàng đầu ở VN (sau Đặng Thái Sơn và Tôn nữ Nguyệt Minh). Đã tốt nghiệp nhạc viện Tchaikovsky năm 1998, Bích Trà còn tốt nghiệp khóa Cao học tại Nhạc viện Hoàng gia London (Anh) về biểu diễn. Đã tham gia nhiều cuộc thi quốc tế, được giải Nhất cuộc thi R.William & F.Amy (Anh) vào năm 2000. Bích Trà đã có những chương trình biểu diễn ở Anh và các nước khác, từ 1997 đến nay, chị là người có nhiều recital piano nhất tại VN (gần như năm nào cũng có 1 recital ) tuy vậy giờ đây chị vẫn đang còn ở Anh.

Một tài năng không thể không nói là Văn Hùng Cường, tốt nghiệp trung cấp tại Nhạc viện TP.HCM (học các thầy, cô Cúc Xuân, Đặng Hồng Quang), anh du học tự túc tại Nhạc viện Tchaikovsky. Cũng như Bích Trà, Cường chọn được học với GS nổi tiếng của trường phái piano Nga. Sau khi tốt nghiệp tại đây anh lại giành được học bổng để học Cao học tại Nhạc viện Cleveland (Mỹ).

Cường là một pianist VN tham gia nhiều cuộc thi nhất (ở Mỹ, Canada, Australia, Nhật, Hàn quốc) và đã giành nhiều giải nên được biểu diễn ở những điểm diễn nổi tiếng như Carnegie Hall, Lincoln Centre (New York). Hiện nay Cường lại học tiếp chỉ huy ở Mỹ.

Trên đây là những nghệ sĩ vẫn có những mối liên hệ với trong nước, đôi khi trên mạng ta còn gặp những bất ngờ, chẳng hạn Quỳnh Nguyễn. Chị đã học ở Nhạc viện Gnessin (Nga) sau đó lấy bằng cử nhân (bachelor) tại Juilliard School (Mỹ), cao học (master) tại Manenes College of Music và tiến sĩ ( doctor) tại City University of New York. Chị đã có recital tại Carnegie Halls Weill Recital Hall (New York) 3-2001 và nhiều chương trình diễn tại Mỹ.

Việc các nghệ sĩ tài năng sống và làm việc ở nước ngoài là bình thường. Chỉ có điều không bình thường là trong tất cả các gương mặt nổi bật và hàng đầu vừa kể ở trên, con số về làm việc trong nước quá ít. Nếu nhìn vào đội ngũ giảng viên ở các Nhạc viện sau khi những Giáo sư nổi tiếng về hưu hay đã mất, chưa thấy có một gương mặt trẻ tài năng nào thế chỗ, vậy thì làm sao có được một lớp mầm non triển vọng.

Sự hụt hẫng thể hiện rõ ở chỗ sau hai Cuộc thi Quốc gia Âm nhạc Mùa thu 1990 và 1993 cho đến nay vẫn chưa tổ chức được cuộc thi thứ ba (tất nhiên có nhiều lý do nhưng lý do chính vẫn là không có các tài năng để mà thi). Đào tạo những người như số kể ở trên đôi khi cả chục năm mới có được một, vậy mà hiện không có thầy giỏi (còn ở nước ngoài cả) thì việc tụt hậu nhiều năm là nguy cơ rõ ràng.

* Những người chơi nhạc hàn lâm