PGS.TS Nguyễn Văn Đoàn - trưởng khoa dị ứng - miễn dịch lâm sàng, Bệnh viện Bạch Mai - cho biết glucocorticoid có vai trò quan trọng trong việc phòng trừ, kiểm soát hen phế quản, nhưng sử dụng tùy tiện sẽ gây ra những hậu quả khó lường.

70% dùng thuốc không cần... bác sĩ!

Bệnh nhân Nguyễn Văn Kh. (15 tuổi, Nam Định) bị hen phế quản từ nhỏ, được bác sĩ kê đơn, dặn tái khám để theo dõi. Nhưng dùng thuốc vài ngày các triệu chứng thuyên giảm, phụ huynh chắc mẩm đây là thuốc đặc trị, đặc hiệu nên tiếp tục mua về cho Kh. uống. Kết quả, sau tám năm dùng Prednisolon, bệnh nhân phải nhập viện trong tình trạng béo phì trầm trọng, riêng bộ phận sinh dục nam không phát triển, toàn thân xuất hiện nhiều đám sắc tố màu đen kỳ lạ.

Phóng to

Một bệnh nhân bị biến chứng suy tuyến thượng thận do tự ý dùng glucocorticoid kéo dài để điều trị bệnh khớp - Ảnh: N.Hà

Theo PGS.TS Nguyễn Văn Đoàn, 100% bệnh nhân hen đều sử dụng glucocorticoid và có đến 28% bệnh nhân nội trú tại khoa đang phải vật lộn với 24 loại biến chứng do dùng thuốc, gây ra 15 loại bệnh nguy hiểm như tăng huyết áp, loét dạ dày - tá tràng, hội chứng mặt phình giả Cushing, rối loạn tâm thần, chậm phát triển ở trẻ... Riêng các trường hợp ápxe cơ đều do tiêm bắp K-cort và nấm họng là do dùng thuốc xịt như Becotide kéo dài.

Một nghiên cứu mới đây của ĐH Y Hà Nội còn cho thấy glucocorticoid làm giảm mật độ xương, gây ra tình trạng loãng xương, biến chứng gãy xương, ngay cả ở những người trẻ! ThS.BS Nguyễn Thị Nga - khoa cơ xương khớp, Bệnh viện Bạch Mai - cho biết trong nghiên cứu này, có đến hơn một nửa bệnh nhân viêm khớp dạng thấp sử dụng glucocorticoid kéo dài đã bị loãng xương.

Tình trạng loãng xương diễn tiến thầm lặng trong một thời gian dài mà không gây ra triệu chứng nào khiến người bệnh rất khó phát hiện. Chỉ khi xương giòn và gãy, kiểm tra ngược mới truy cứu ra thủ phạm. Ở bệnh nhân khớp có sử dụng glucocorticoid thì tỉ lệ bị lún xẹp đốt sống lên đến gần 30%!

Khảo sát của khoa cơ xương khớp cho thấy có đến... 70% người dùng corticoid không phải do chỉ định của bác sĩ mà từ chỉ dẫn của người bán thuốc hoặc tự ý đi mua thuốc (chiếm 48,7%).

Theo PGS.TS Nguyễn Thị Ngọc Lan, trưởng khoa cơ xương khớp - Bệnh viện Bạch Mai, việc quản lý thuốc chưa chặt chẽ, mua thuốc không cần đơn đã dẫn đến hiện trạng đáng báo động: hầu hết bệnh nhân mắc bất kỳ bệnh khớp nào cũng đều sử dụng glucocorticoid như một liệu pháp chống viêm số 1.

Đặc biệt với bệnh gout, corticoid được chỉ định một cách rất thận trọng nhưng thực tế, tình trạng sử dụng loại thuốc này trong cộng đồng lại khá phổ biến. Tại Bệnh viện Bạch Mai, gần 2/3 bệnh nhân gout có tiền sử dùng corticoid và 1/4 trong số đó sẽ phải tiếp tục phụ thuộc lâu dài vào thuốc này. Tại các nước tiên tiến, glucocorticoid được chỉ định chặt chẽ trong một số trường hợp điều trị cơn gout cấp. Bệnh nhân luôn được theo dõi, điều trị dự phòng, không để cơn gout cấp tái phát nên không cần dùng thuốc nhắc lại.

Song ở VN, bệnh nhân thường không tuân thủ chỉ định của bác sĩ, chế độ dinh dưỡng trong khi mang bệnh quá “vô tư” nên bệnh hay tái phát, thuốc thì thường xuyên... tự dùng lại. PGS.TS Ngọc Lan chia sẻ thậm chí nhiều bác sĩ tuyến dưới cũng chỉ định cho bệnh nhân gout dùng glucocorticoid, chủ yếu do chưa chẩn trúng bệnh, tưởng nhầm là viêm khớp dạng thấp.

Phụ thuộc thuốc cả đời

Glucocorticoid có tác dụng điều trị triệu chứng, cho thấy ngay hiệu quả, nên bệnh nhân hay chủ động kéo dài thời gian sử dụng đơn thuốc, điều trị đến vài ba năm, tự dùng thuốc mỗi khi sưng đau khớp, tự điều chỉnh liều lượng theo tình trạng viêm, rồi ngừng đột ngột ngay khi hết đau.

Điều này rất nguy hiểm, vì sau một đợt dùng kéo dài (từ một tháng trở lên), bệnh nhân ngừng thuốc bất ngờ rất dễ bị suy thượng thận cấp và đối mặt với nguy cơ tử vong cao. 7,7% bệnh nhân gout và 18% bệnh nhân cơ xương khớp có dùng glucocorticoid đang phải hứng chịu biến chứng nặng nề này.

Theo ThS.BS Nguyễn Thị Nga, dùng glucocorticoid đều đặn sẽ khiến tuyến thượng thận lười hoạt động. Đến khi ngừng thuốc, tuyến thượng thận sẽ tiếp tục ỷ lại, không sản xuất đủ cortisol - loại hormon cân bằng điện giải, khiến cơ thể luôn trong tình trạng mệt mỏi, nôn nao, không muốn ăn uống, thể trạng sụt giảm nhanh chóng. Những bệnh nhân này sau khi vào viện đều buộc phải tiếp tục dùng corticoid nhằm tránh tai biến suy thượng thận. Không ít người trong số này đã buộc phải dùng corticoid suốt đời như liệu pháp hormon thay thế.