Phóng to

Hầu hết các loại quả dùng làm mứt Tết như bí đao, hạt sen, quất, dừa, táo... đều là những dược thảo. Chẳng hạn, bí đao có tác dụng lợi tiểu, tiêu phù, thanh nhiệt, tiêu viêm. Quả và vỏ bí đao chữa đái rắt, đái đục, mụn nhọt. Ngày dùng 30-40 g quả tươi sắc uống hoặc nấu ăn.

Hạt sen

Hạt sen là tên thường gọi, nhưng thực ra đó là quả sen đã bóc bỏ vỏ ngoài và bỏ mầm xanh ở lõi giữa, gọi là liên nhục. Phần mầm xanh nằm trong hạt sen gọi là tâm sen hay liên tâm. Quả sen để nguyên cả vỏ gọi là liên thạch. Từ tâm sen, người ta đã chiết được liensinin và một số hoạt chất khác có tác dụng hạ huyết áp và chống co thắt cơ trơn. Tâm sen có tác dụng an thần, chống thao cuồng kích động, ức chế trạng thái loạn thần kinh gây hung dữ và tăng vận động.

Trong y học cổ truyền, hạt sen dùng điều trị tỳ hư, tiêu chảy lâu, đái rắt, di mộng tinh, khí hư, hồi hộp, mất ngủ, cơ thể suy nhược, kém ăn, ít ngủ. Ngày dùng 12-20 g, có thể đến 100 g, dưới dạng thuốc sắc hoặc hoàn tán; thường phối hợp với các vị thuốc khác. Người bị táo bón, không nên dùng. Tâm sen chữa tim hồi hộp, lo lắng, tăng huyết áp, ít ngủ. Ngày dùng 2-4 g dạng thuốc sắc, hãm hoặc hoàn tán, thường phối hợp với các vị thuốc khác.

Quất

Quất có nguồn gốc ở Trung Quốc và Nhật Bản, đã được trồng từ lâu đời ở nước ta để lấy quả ăn và làm cây cảnh, nhất là trong dịp Tết Nguyên đán. Dùng quả và hạt thu hái khi quả chín để làm thuốc. Quả quất được dùng làm thuốc chữa ho, làm nước giải khát, giúp tiêu hóa. Hạt quất để cầm máu, chống nôn, giảm ho.

Dừa

Nước dừa có nhiều chất bổ dưỡng và giải khát, chữa sốt nóng, sởi, tiêu chảy, kiết lỵ, đau dạ dày. Nước dừa làm lên men có thể cất được một loại rượu ngon. Dùng nước dừa chải tóc làm tóc mềm, bóng và đen; trộn với dịch ép tỏi tây bôi lên da là thuốc dưỡng da. Cùi dừa chữa đau vùng thượng vị hoặc ép lấy dầu dừa chữa bỏng, mụn nhọt. Dầu dừa tinh chế để làm thực phẩm thay mỡ động vật, là chất béo dễ tiêu hóa phòng ngừa vữa xơ động mạch.

Phật thủ

Quả phật thủ được dùng chữa bụng đầy trướng, đau dạ dày, nôn mửa, chán ăn, ho dai dẳng có nhiều đờm. Liều dùng hằng ngày: 8-10 g cùi quả khô dạng thuốc sắc, hoặc dùng vỏ quả ngâm rượu uống.

Để chữa viêm dạ dày mạn tính, đau dây thần kinh vùng bụng: lấy cùi và vỏ quả phật thủ tươi 10-15 g hoặc khô 6 g thái lát mỏng, ngâm trong nước sôi và uống thay trà. Ở Ấn Độ, dịch ép cùi phật thủ được dùng chữa bệnh thiếu vitamin C, chống khát, hạ sốt. Nước cất vỏ quả có tác dụng an thần, chữa nhức đầu, hạ sốt.

Táo ta

Quả và nhân hạt táo (toan táo nhân) được dùng làm thuốc. Táo nhân có các tác dụng dược lý: an thần, gây ngủ, giảm đau, chống co giật, hạ nhiệt, hạ huyết áp và trị bỏng. Trong y học cổ truyền, nhân hạt táo được dùng chữa khó ngủ, hồi hộp, đánh trống ngực, phiền khát, mồ hôi trộm, dùng riêng nghiền thành bột uống hoặc phối hợp với các vị thuốc khác. Liều dùng hằng ngày: 0,8 g-1,2 g tương đương với khoảng 15-20 hạt. Nếu dùng liều cao (khoảng 6-10 g) thì phải sao đen (có lẽ đây là một cách thức để giảm độc).

Các bài thuốc

Chữa đái rắt, đái đục: Vỏ bí đao sắc đặc, uống nhiều lần.

Chữa phù thũng, cả mình, mặt, mắt đều phù: Bí đao tươi, đậu đỏ, mỗi thứ 40 g. Sắc uống hằng ngày.

Bổ tỳ, chữa rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy kéo dài ở trẻ em: Hạt sen, ý dĩ, hoài sơn, đẳng sâm, bạch biển đậu mỗi thứ 100 g; cốc nha (mầm mạ lúa) 30 g tán bột mịn; sa nhân, trần bì, nhục đậu khấu, mỗi vị 20 g, sắc lấy nước đặc, cùng với các thuốc trên luyện với mật ong vừa đủ làm thành dạng cốm. Ngày uống 20-30 g.

Thuốc bổ tỳ giúp ăn ngủ ngon, đại tiểu tiện dễ dàng: Hạt sen, hà thủ ô, hoài sơn, ý dĩ, cỏ xước, râu mèo mỗi vị 12 g. Sắc uống ngày một thang. Hoặc: Hạt sen 16 g, sâm bố chính 12 g, hoài sơn 12 g, tán bột, viên với mật ong, uống mỗi ngày 20-30 g. Hoặc dùng hạt sen, củ mài với long nhãn, nấu chè ăn.

Chữa suy nhược thần kinh, mất ngủ: Hạt sen, thục địa, hoài sơn, tang ký sinh, hà thủ ô, kim anh mỗi vị 12 g; quy bản, kỷ tử, thỏ ty tử, ngưu tất, đương quy, táo nhân mỗi vị 8 g. Sắc uống ngày một thang. Hoặc: Táo nhân (sao đen) 6 g, phục linh 5 g, tri mẫu 4 g, xuyên khung 3 g, cam thảo 2 g. Sắc và chia làm 3 lần uống trong ngày.

Chữa đái tháo đường: Tâm sen 8 g, thạch cao 20 g, sa sâm, thiên môn, mạch môn, hoài sơn, bạch biển đậu, ý dĩ mỗi vị 12 g. Sắc uống ngày một thang.

Chữa ho: Quả quất chín, hoa hồng bạch, hạt chanh mỗi vị 10 g. Tất cả rửa sạch, cho vào một bát cùng với ít đường hoặc mật ong, đem hấp cơm trong 15-20 phút. Nghiền nát, để nguội, cho trẻ uống 3 lần trong ngày. Dùng 3-4 ngày. Hoặc: Hạt quất, lá xương bồ, hạt chanh mỗi vị 10 g, mật gà đen một cái. Tất cả để tươi, giã nhỏ, thêm đường, hấp cơm, chia làm 2-3 lần uống trong ngày.

Chữa viêm phế quản mạn tính, ho đờm: Nhai cùi lẫn vỏ phật thủ, nuốt nước. Hoặc phật thủ và bán hạ (chế với gừng) mỗi vị 6 g, sắc thêm đường uống.

Chữa nôn ra máu: Hạt quất một chén nhỏ, bỏ vỏ, sao vàng, giã nhỏ, sắc với nước và chia uống làm 2-3 lần trong ngày.

Chữa đau dạ dày: Nước dừa (từ quả dừa già) 200 ml, trộn với hạt bí ngô 150 g, đun nhỏ lửa cho cạn, rồi ăn.

Chữa hồi hộp, bồn chồn, ngủ hay mê sảng: Táo nhân (sao đen) 6 g; long nhãn, mạch môn, hạt sen, sinh địa, thảo quyết minh mỗi vị 12 g. Sắc nước hoặc làm viên uống trong ngày.

Chữa đổ mồ hôi trộm: Táo nhân (sao đen), nhân sâm, phục linh, liều lượng bằng nhau, nghiền thành bột mịn, mỗi lần uống 15 g với nước cháo.