Phóng to

Tổng thống Robert Mugabe - Ảnh: Reuters

TT - Nhiều người tự hỏi tại sao ở thời đại này vẫn có một Zimbabwe lạm phát lên tới 11 triệu %, đồng tiền mệnh giá 100 tỉ đôla Zimbabwe (ZD) chỉ đủ mua một ổ bánh mì? Và tại sao một Mugabe, từ một nhân vật đấu tranh giải phóng trở thành kẻ độc tài - nỗi nhức nhối của lương tâm châu Phi?

Zimbabwe: những kỷ lục lạm phátZimbabwe: 100 tỷ đôla = 1 ổ bánh mì!

“Người được Chúa giao quyền lực”

Gần 30 năm trước, ngày 18-4-1980, dinh lũy thực dân cuối cùng tại châu Phi - Rhodesia, sụp đổ. Từ đống tro tàn của nó, một đất nước tự do ra đời - “Zimbabwe”, tên một thành phố đá cổ xưa của một đế quốc lớn ở miền nam châu Phi sáu thế kỷ trước. Kéo cờ độc lập hôm đó là Robert Mugabe, một người theo khuynh hướng giải phóng châu Phi những năm 1960, trở thành thủ tướng da đen đầu tiên. 28 năm sau, vẫn chính con người đó bị tha hóa chính trị, đẩy đất nước vào thảm họa.

Tỉ lệ lạm phát công bố chính thức là 165.000%. Theo tính toán của các tổ chức độc lập là 4 triệu %. Còn theo Reuters ngày 17-8 là 11 triệu %. 10 tỉ đôla bản địa (ZD) ăn 1 USD nếu mua tiền mặt, nếu chuyển khoản là 20 tỉ ZD. Trên các tấm séc, chỗ trống quá ngắn để viết hết các số 0.

Lên nắm quyền, Robert Mugabe đã thay thế sự thống trị của thiểu số da trắng bằng sự thống trị của thiểu số da đen tập hợp quanh lợi ích cá nhân mình. Ông Mugabe tuyên bố Chúa đã giao quyền lực cho ông ta, không ai có thể đoạt lại. Trong những năm 1980, chính quyền Harare tiến hành các vụ trấn áp làm hai vạn người thiệt mạng.

Năm 1998, quân đội được huy động đè bẹp những cuộc biểu tình của nhân dân phản đối tình trạng giá nhu yếu phẩm tăng cao. Năm 2005, “chiến dịch thanh lọc” các thành phố đã làm gần 60 vạn người Zimbabwe mất nhà cửa. Trong khi đó tỉ lệ mắc bệnh AIDS vào loại cao nhất châu Phi, tuổi thọ vào hàng thấp nhất thế giới.

Để củng cố quyền lực, dưới chiêu bài cải cách điền địa lấy ruộng để chia cho các nông dân da đen, chính quyền Mugabe tịch thu các trang trại lớn sản xuất thương mại do các chủ da trắng sở hữu, nhưng trao cho các nhóm đặc quyền thân cận nhằm duy trì sự trung thành của họ với tổng thống. Sự chuyển quyền sở hữu này không đi kèm với hỗ trợ tư bản và thiếu năng lực quản lý đã làm sụp đổ nhanh chóng nền kinh tế dựa vào nông nghiệp.

Tương tự, chủ trương “phi công nghiệp hóa” và áp đặt kiểm soát 51% cổ phần của các công ty khai khoáng đã buộc các chủ mỏ và các nhà đầu tư nước ngoài ngừng sản xuất kinh doanh. Tình trạng bất ổn định kinh tế, chính trị, xã hội kéo dài cùng với sự tẩy chay của phương Tây đã làm cho ngành du lịch thoi thóp.

Điêu đứng với các số 0

Phóng to

Ông Morgan Tsvangirai, thủ lĩnh đảng đối lập The Movement for Democratic Change (MDC), được dân chúng chào mừng tại sinh nhật thứ chín của đảng này ở Gweru Ảnh: AFP

Ngân khố thiếu nguồn thu, dần cạn kiệt. Ngân hàng trung ương in tiền để chính phủ có cái mà tiêu. Lịch sử cho thấy tất cả những nước trải qua siêu lạm phát, nghĩa là trên 50%/tháng, ngân hàng trung ương đều trở thành máy in tiền, mệnh giá tờ bạc sau lớn hơn tờ bạc trước.

Người Zimbabwe cũng đang điêu đứng với các số 0. Tháng bảy vừa rồi xuất hiện đồng bạc mệnh giá 100 tỉ ZD. 1 tỉ có 9 số 0. 1 nghìn tỉ 12 số 0. 1 triệu tỉ 15 số 0, đọc là quadrillion. 18 số 0 đọc là quintillion. 21 số 0 đọc là sextillion. 24 số 0 đọc là septillion. Tháng trước, một người dân thủ đô Harare trúng xổ số 1,2 quadrillion ZD, tương đương với 4.000 USD. Các giao dịch hằng ngày tuy chưa đạt đến mức 15 số 0, nhưng nghìn tỉ cũng đã khốn khổ.

Chảy máu tư bản, chất xám

Ngoài nhiệm vụ in tiền, thống đốc Ngân hàng Trung ương Zimbabwe Gideo Gono và nhóm thân cận của ông Mugabe còn là các chuyên gia rửa tiền. Tiền được chuyển qua những công ty Zimbabwe làm ăn với các tập đoàn kinh tế có uy tín ở Anh và Nam Phi. Rồi từ đó chuyển đến những địa chỉ an toàn hơn để tránh bị niêm phong tài khoản và các quy định chống rửa tiền mà các chính phủ phương Tây áp đặt. Canada là nước phương Tây mới đây nhất tham gia cuộc cấm vận đối với Zimbabwe do Mỹ và Anh đề xướng. Nạn “chảy máu tư bản” nêu trên tàn phá nền kinh tế Zimbabwe nghiêm trọng hơn bất kỳ nguyên nhân nào khác.

Trong một chính quyền suy đồi, người chức lớn làm các phi vụ lớn, người chức nhỏ cũng xoay xở theo cách của mình. Cứ đến cuối tháng, các quan chức chính phủ vác hàng bao tải tiền bản tệ đi mua đôla Mỹ, hưởng lợi kếch xù nhờ chênh lệch tỉ giá chính thức và chợ đen.

Dân thường không thể tham nhũng, sống dựa vào hàng đổi hàng và kiều hối do người thân gửi từ nước ngoài về. Dân Zimbabwe hằng ngày vượt biên sang Nam Phi mua hàng về bán lẻ, kiếm sống. Hơn 1 triệu người Zimbabwe sang tị nạn tại láng giềng Nam Phi và Zambia, Botswana dựng rào dây thép gai điện dọc biên giới để ngăn làn sóng tị nạn từ Zimbabwe. Tại Nam Phi bắt đầu xuất hiện bài ngoại. Trí thức Zimbabwe bỏ ra nước ngoài gây chảy máu chất xám.

Thảm họa kinh tế ngày càng trầm trọng do khủng hoảng chính trị kéo dài. Các nước phương Tây không công nhận tính hợp pháp của cuộc bầu cử độc diễn vừa qua của ông Mugabe, đã cắt các chương trình viện trợ nhằm tạo áp lực đối với chính quyền Harare, hỗ trợ cho Morgan Tsvangirai, người thắng vòng một cuộc bầu cử tổng thống tháng 3-2008.

Tất cả những gì ông Mugabe đang làm hiện nay là trì hoãn thời gian nhằm vượt qua sức ép quốc tế trong cuộc thương lượng phân chia quyền lực với đối thủ chính trị của ông ta. Tình cảnh bi thảm của 13 triệu người Zimbabwe phụ thuộc vào việc Robert Mugabe, 84 tuổi, còn tại vị thêm nhiệm kỳ 6 nữa hay không.