Phóng to

Người ta chỉ cần nhìn mặt anh là đã mắc cười rồi. Anh càng làm nghiêm đến đâu thì người đối diện lại càng mắc cười hơn nữa. Có lần anh đi xe đò về tỉnh thăm ông già tía. Trên xe, hai băng ghế của anh Hề và bà béo đối diện nhau, đầu gối của anh Hề lại lọt thỏm vào hai đầu gối của bà béo.

Đang ngủ gà ngủ gật, bà béo giật mình tỉnh dậy. Bỗng dưng bà béo nhìn chằm chằm vào mặt anh Hề. Cặp mắt của bà lộ vẻ ngạc nhiên. Rồi bà béo cười mỉm chi. Hình như không nín được, bà ấy cười rúc rích. Vừa cười bà cắn chặt môi lại, như biết rằng hành động của mình vừa rồi là thất lễ. Nhưng không kìm được nữa rồi. Bà bật cười thật to. Miệng há hốc ra mà cười. Cười sặc sụa. Toàn thân béo núc của bà rung lên. Khi thân hình bà run rẩy dưới cơn cười thì chiếc xe hình như cũng rung lên. Bà béo vẫn tiếp tục cơn cười. Bà ấy cười đến chảy nước mắt sống.

Anh Hề lo lắng, nghiêm trang hỏi:

- Thím Hai, thím Hai có bệnh không?

Bà béo lại ré lên cười như còi xe lửa. Cô gái ngồi kế bên cằn nhằn:

- Người gì đâu... không tế nhị gì hết! Sao thím cười dữ vậy?

- Híc... híc... hông biết nữa!

Cái cười lây sang cô gái. Tế nhị, cô gái lấy tờ báo che mặt lại cười. Rồi một vài người chung quanh cũng cười. Và sau cùng, cả xe cùng cười. Anh tài xế, ngồi tận trên cùng một cô gái buôn đường dài xinh đẹp, cũng ôm vô-lăng mà cười.

Anh Hề nổi quạu:

- Bộ... bộ... - anh vừa nói vừa nấc cục - bộ cái bản mặt... tui kỳ lắm sao mà mấy người cười? Vô duyên!

Bà béo vừa cười, vừa nói:

- Hàm râu ông... Híc... híc... Ha... ha... Kỳ thấy mồ!

- Râu... sao kỳ?

- Hai bên không có một cọng làm thuốc, tự nhiên chính giữa... ha... ha... chính giữa...

- Chính giữa làm sao?

- Chính giữa có một chùm.

- Có một chùm hay ba chùm cũng kệ tui... Cười cái gì?!

Bà béo tiếp tục cười:

- Còn cái... ha... ha... cái mặt ông, coi mặt thằng chả kìa, tếu dễ sợ... ha... ha...

Nếu như bỗng dưng cái xe không ngừng lại giữa chừng vì cái lô-cốt và mọi người đều không nhìn ra ngoài thì có lẽ bà béo cười đến đứt ruột.

Cha anh Hề - một diễn viên hề kiêm diễn viên kéo màn (gọi cho sang) kỳ cựu lâu năm trong một đoàn hát tạp kỹ - đã sớm nhận ra điều đó khi nhìn gương mặt cực hề của thằng con mình, nên đã định hướng cho anh Hề cái nghề là phải làm hề!

Chiều cuối năm, ngồi trên sân khấu nhìn xuống những chiếc ghế trống trên cái sân đình ông Hổ, anh Hề bỗng nhớ lại đêm diễn Tết đầu tiên của đời mình...

Cha anh Hề trong một bộ đồ diễn cực kỳ quái chiêu. Cái quần sọt rộng thùng thình, mang đôi giày bốt-đờ-sô há mõm như của Sạc-lô, cái mũi cà chua nằm trên cái miệng rộng đến gần mang tai. Cha anh Hề bước lại, ngồi vào cái ghế. Bỗng dưng cái ghế gãy chân, ngã xuống. Khán giả dưới sân khấu, đa số ông già bà cả, trẻ em vỗ tay, tiếng cười vang lên khắp khán phòng.

Xong tiết mục, cha anh Hề bước vào hậu đài. Và anh Hề con lúc còn bé bước ra sân khấu. Tóc anh Hề được cột một chùm trước trán, cái miệng được vẽ đỏ loét tới mang tai, mũi bôi đen thùi lùi. Anh mặc một bộ đồ da ếch, áo liền quần, độn thêm cái bụng to như bụng ông Địa. Anh Hề bé con bước ra sân khấu, đưa tay lên chào, miệng cười toe toét, nhưng lạ một điều là khán phòng không có lấy một chút nụ cười. Mặt anh Hề bé con lộ vẻ thất thần, ngó vào hậu đài để cầu cứu ông hề cha. Cha anh Hề vội vàng đi ra, vừa đi vừa như vấp phải một vật vô hình ngáng chân, té xuống đất.

Thế là khán giả vỗ tay cười...

Khi vãn hát, khán giả lục tục kéo nhau ra về. Nhiều người vừa đi vừa nói chuyện về buổi biểu diễn vừa xem.

Anh Hề bé con, sau khi tẩy trang, từ sau cửa hậu đài bước ra. Thấy chiếc xe bán cà-rem, anh Hề bé con móc túi đưa tiền:

- Bán cho tui cây cà lem đậu xanh!

Anh Hề bé con cầm lấy cây cà-rem mút lấy mút để. Một đám con nít đang mua càrem quay lại nhìn anh Hề bé con.

Một thằng bé la lên:

- Thằng này tao thấy quen quen...

Một thằng bé khác đứng nhìn:

- A, thằng này là thằng hề con, thằng hề con tụi bây ơi!

Mấy đứa bé này xúm lại nhìn mặt anh Hề bé con cười lăn lộn. Vừa lúc ấy, cha anh Hề bước ra. Anh Hề bé con méc:

- Tía ơi, tụi nó cười con!

Cha anh Hề chua chát:

- Tụi nó cười cái nghề làm hề của con đó!

Từ đó, anh Hề bé con xét lại đường lối của cha mình. Anh Hề bé con quyết định lớn lên mình sẽ là kép chánh hát cải lương thật mùi...

oOo

Anh Hề quyết tâm làm kép chánh, nên ngoài giờ làm hề, anh theo thầy đờn học ca vọng cổ Ba Nam, Sáu Bắc cho thật mùi... Sau đó, anh Hề bỏ nhà, xin theo làm quân cho các gánh hát bầu tèo, chuyên lưu diễn ở các huyện, xã, đèo heo hút gió - nơi mà xem hát cải lương là điều xa xỉ với các cư dân bán mặt cho đất, bán lưng cho trời. Nhiệm vụ của anh Hề bây giờ là mặc quần áo quân sĩ, khi vua kêu “Bây đâu!”, anh Hề la: “Dạ!”, rồi cầm cây thương ra đứng hầu. Theo gánh hát, anh Hề cố gắng học nghề của các kép chánh, của các thầy tuồng để đi theo mộng ước của mình.

Một đêm diễn nọ, anh kép chánh của đoàn bỗng dưng giận bà bầu xù tình, nên bỏ tuồng nửa chừng. Không còn dư kép hát nào để thế vai, bà bầu tá hỏa tam tinh. Lúc ấy, chợt thấy thằng Hề, bà kêu:

- Ê, thằng Quân sĩ... Mày thuộc tuồng của thằng Hoàng tử Mắt Đui không? (Trong các vở, người ta thường kêu diễn viên theo vai).

Anh Hề mừng rơn:

- Dạ, thưa bà bầu, con nhắc tuồng hằng đêm mà, thuộc làu tuồng như cháo!

- Vậy thì mày vào làm mặt đi! Nhớ là mày không còn là quân sĩ nữa nhe. Mày là thằng Hoàng tử Mắt Đui, yêu con Công chúa Mắt Ghèn, con của thằng Vua Xứ Chột nghe...!

Anh Hề làm mặt cẩn thận, rất đẹp để xứng với vai hoàng tử, dù là hoàng tử đui. Anh Hề đến bên bàn thờ tổ khấn vái cho được gặp hên. Đứng vào góc hậu đài, anh Hề lẩm nhẩm lại lời thoại của Hoàng tử Mắt Đui khi gặp Công chúa Mắt Ghèn, đến nỗi anh quên đến lớp ra. Bà bầu phải kêu to:

- Ê, thằng Hoàng tử đâu rồi, tới lớp kìa sao chưa chịu ra thằng Quân sĩ... Ủa Hoàng tử...

Anh Hề luýnh quýnh bước ra giữa một vùng mênh mông ánh đèn. Ngày thường anh thấy nó quá đỗi bình thường, nhưng bây giờ bỗng dưng anh thấy sao mà rộng lớn vô cùng, làm cho anh Hề có cảm giác lọt thỏm vào cõi không gian ấy. Có tiếng huýt sáo và có tiếng khán giả la lên:

- Ê, không phải thằng kép chánh bây ơi... thằng hoàng tử Hoàng Du đâu rồi?

- Ê, kép chánh Hoàng Du đâu?

- Cái thằng hoàng tử gì mặt y như thằng hề vậy...

Mặc kệ tiếng la hét, anh vẫn cố diễn vai hoàng tử! Không hiểu sao khi anh càng diễn, khán giả càng cười... Họ vỗ tay không phải vì anh đóng vai hoàng tử, mà vì họ tán thưởng anh trong chuyện chọc cười cho họ!

Hết lớp, anh vào hậu đài, mặt đầy mồ hôi vì sợ. Bà bầu rên lên:

- Trời ơi, mày phải làm hề mới đúng... Cái mặt mày là mặt hề mà. Ê, thầy tuồng đổi vai lẹ lên... Đưa thằng hề lên làm hoàng tử thế thằng quân sĩ này đi. Đưa thằng quân sĩ này làm thằng hề... Nó là hề chứ không phải là hoàng tử...

Anh Hề lặng lẽ cởi bỏ xiêm y hoàng tử, mặt buồn xo. Một cánh tay đặt nhẹ lên vai anh Hề. Anh quay lại. Cha anh nghe con đi hát cũng ráng vào hậu đài để gặp anh. Cặp mắt cha anh nhìn thẳng vào mắt anh:

- Con đừng buồn. Ba thấy con đóng vai hề số một đó! Trên sân khấu, vai nào cũng có vị trí của nó. Làm hề hay thì chẳng thua gì kép chánh. Số của con, tài nghệ của con, cái mặt của con là thằng hề thì cứ làm hề... Có gì đâu mà phải suy nghĩ... Miễn làm sao con làm cho mọi người vui lên là được.

Anh Hề chợt ngộ ra từ lời dạy của người cha hề. Mỗi diễn viên chỉ hợp một loại vai trên sân khấu, và mỗi người chỉ có một loại vai trong cuộc đời cần phải làm cho tròn. Từ đó, trên sân khấu anh là một anh hề tài hoa, và ngoài đời thì anh lại là một người luôn mang lại niềm vui cho kẻ khác khi họ nhìn vào gương mặt anh. Anh đã tìm được niềm vui của kiếp làm hề. Vì sân khấu cũng như đời không thể nào thiếu thằng hề cho được!