Theo báo cáo do nhóm nghiên cứu Đại học Bang Oregon (Oregon State University, Mỹ) dẫn đầu và công bố ngày 29-10 trên tạp chí BioScience, năm 2024 đã vượt qua mọi kỷ lục trước đây để trở thành năm nóng nhất kể từ khi con người có số liệu ghi chép, và có thể còn là nóng nhất trong 125.000 năm qua.

Khí nhà kính đạt mức kỷ lục, bầu khí quyển "ngột ngạt" hơn bao giờ hết

So sánh với giai đoạn ấm lên tự nhiên của Trái đất cách đây hơn 100.000 năm, khi quỹ đạo và độ nghiêng của hành tinh khiến khí hậu ấm hơn và mực nước biển dâng cao thêm vài mét, các nhà khoa học cho rằng mức nhiệt năm 2024 đã vượt cả giai đoạn đó.

Tổng cộng, 22 trong số 34 chỉ số sức khỏe của Trái đất như nồng độ khí nhà kính, nhiệt lượng đại dương, diện tích băng tan, và nạn phá rừng đều đạt mức cực đoan chưa từng thấy.

Giáo sư sinh thái học William Ripple, trưởng nhóm nghiên cứu, cảnh báo: "Khủng hoảng khí hậu đã bước vào giai đoạn khẩn cấp. Mỗi phần mười độ C tránh được đều có ý nghĩa sống còn. Chúng ta cần dũng khí, hợp tác và tốc độ".

Năm 2025, nồng độ carbon dioxide (CO₂) tại đài quan sát Mauna Loa (Hawaii) vượt 430 phần triệu (ppm), mức cao nhất trong hàng triệu năm. Song song, khí methane (CH₄), một chất gây hiệu ứng nhà kính mạnh gấp hàng chục lần CO₂, cũng đạt mức cao kỷ lục.

Cùng lúc, các hạt sulfate phản chiếu ánh sáng Mặt trời trong khí quyển, thường xuất phát từ khí thải công nghiệp, lại giảm, khiến nhiều nhiệt lượng bị giữ lại trong bầu khí quyển. Khi băng tan và tuyết phủ suy giảm, bề mặt Trái đất tối hơn, hấp thụ nhiệt nhiều hơn, đẩy hành tinh vào vòng luẩn quẩn nóng lên không dứt.

Theo các mô hình của NASA, Bắc bán cầu đang mất độ phản chiếu nhanh hơn Nam bán cầu, tạo ra sự mất cân bằng năng lượng có thể khiến thời tiết toàn cầu biến động dữ dội hơn.

Đại dương nóng rực, san hô chết trắng, băng tan chưa từng có

Sức nóng toàn cầu thể hiện rõ nhất ở đại dương. Nhiệt độ nước biển năm 2024 đạt mức cao nhất lịch sử, gây ra sự kiện tẩy trắng san hô lớn nhất từng được ghi nhận.

Tại hai cực, băng Greenland và Nam Cực đều chạm mức thấp kỷ lục. Lượng băng mất đi hằng năm đã tăng gấp bốn lần so với thập niên 1990, cho thấy hai vùng cực có thể đã vượt qua điểm không thể phục hồi, khiến mực nước biển dâng thêm vài mét trong tương lai.

Những cánh rừng, "lá phổi xanh" giúp hấp thụ CO₂, cũng chịu tổn thương nặng. Năm 2024, thế giới mất hơn 29,6 triệu hecta rừng, tăng gần 5% so với năm trước. Riêng các vụ cháy rừng tăng 370% do khí hậu nóng và khô hơn, cùng hiện tượng El Niño.

"Vòng luẩn quẩn" của sự nóng lên

Từ châu Âu đến Bắc Mỹ, mùa hè 2025 ghi nhận những mùa cháy rừng tồi tệ nhất trong lịch sử: Liên minh châu Âu mất hơn 1 triệu hecta rừng, còn Canada trải qua mùa cháy lớn thứ hai từng được ghi nhận.

Khi rừng cháy, lượng carbon khổng lồ lại thoát vào khí quyển, khiến hành tinh nóng thêm, và càng dễ bùng cháy hơn. Báo cáo cảnh báo: "Một chu kỳ tự củng cố của sự nóng lên" đang diễn ra, đẩy hệ thống khí hậu đến bờ vực mất kiểm soát.

"Thật khó để xác định chính xác điểm tới hạn khi hệ thống khí hậu vượt ngưỡng và biến đổi trở nên không thể đảo ngược", giáo sư Ripple nói. "Nhưng rõ ràng, mức nhiệt hiện nay đã đủ để gây bất ổn nghiêm trọng".

Giữa bức tranh u ám, báo cáo ghi nhận tín hiệu tích cực hiếm hoi từ Brazil: nạn phá rừng Amazon giảm khoảng 30% trong năm 2024, đạt mức thấp nhất trong 9 năm. Kết quả này đến từ chính sách tăng cường bảo tồn và kiểm soát môi trường dưới thời Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva.

Tuy nhiên, phần lớn các hệ sinh thái khác, như rạn san hô nhiệt đới, băng cực, và dòng hải lưu đại dương, đang tiến gần "điểm giới hạn" không thể phục hồi.

Trước thềm Hội nghị khí hậu Liên hợp quốc COP30

Báo cáo của Đại học Bang Oregon được công bố chỉ vài tuần trước Hội nghị khí hậu Liên hợp quốc COP30 tại Brazil. Các nhà khoa học hy vọng dữ liệu này sẽ thúc đẩy lãnh đạo toàn cầu hành động mạnh mẽ hơn.

Ông Mike Barrett, Cố vấn khoa học trưởng của Quỹ Động vật hoang dã thế giới (WWF), nhấn mạnh: "Các rạn san hô nhiệt đới đang vượt qua ngưỡng chịu nhiệt, đó là bi kịch cho tự nhiên và hàng tỉ người phụ thuộc vào chúng để sinh sống. Các quốc gia cần thể hiện bản lĩnh chính trị, cùng nhau hành động, vì các giải pháp đã nằm trong tầm tay".

Dù những con số đáng báo động, nhóm tác giả nhấn mạnh rằng vẫn còn thời gian để đảo ngược xu hướng. Việc mở rộng nhanh chóng năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện gió và điện Mặt trời, được xem là "đòn bẩy mạnh mẽ nhất" để hạ nhiệt hành tinh.

Khi được hỏi điều gì vẫn mang lại hy vọng, giáo sư Ripple trả lời: "Niềm tin của tôi nằm ở khả năng phục hồi của tự nhiên và trí tuệ con người. Hệ thống Trái đất có thể hồi sinh, nếu chúng ta cho nó cơ hội".

Trái đất đã chạm 'điểm bùng phát khí hậu' đầu tiên: Rạn san hô chết hàng loạt

Theo báo cáo mới nhất, nếu nhiệt độ toàn cầu không giảm xuống 1,2 độ C nhanh nhất có thể, các rạn san hô nước ấm sẽ không còn tồn tại.