Theo tờ Guardian ngày 13-10, thế giới đang trên bờ vực đạt đến các điểm tới hạn - hay còn gọi là điểm bùng phát - bao gồm tình trạng các rạn san hô chết hàng loạt, rừng Amazon chết khô, những dòng hải lưu chính sụp đổ, và các tảng băng khổng lồ đang tan chảy.

Đây là khái niệm chỉ ngưỡng mà khi vượt qua, sự sụp đổ hệ sinh thái sẽ xảy ra và không thể đảo ngược.

Rạn san hô đã chạm điểm bùng phát

Báo cáo của 160 nhà khoa học và bảo tồn từ 23 quốc gia cảnh báo rằng Trái đất đã chạm "điểm bùng phát" đầu tiên do khí thải nhà kính, khiến các rạn san hô nước ấm bước vào giai đoạn suy thoái kéo dài, đe dọa sinh kế hàng trăm triệu người.

Rạn san hô là nơi trú ngụ của khoảng 25% sinh vật biển và cũng là hệ sinh thái dễ tổn thương nhất trước biến đổi khí hậu.

Báo cáo cho biết nếu không đưa nhiệt độ trung bình toàn cầu trở lại 1,2 độ C (và về lâu dài là 1 độ C), con người sẽ không thể giữ lại các rạn san hô ở bất kỳ quy mô đáng kể nào.

Từ tháng 1-2023, thế giới đã chứng kiến đợt tẩy trắng san hô toàn cầu thứ tư và nghiêm trọng nhất, với hơn 80% rạn san hô ở hơn 80 quốc gia bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ đại dương khắc nghiệt. Tình trạng này được đánh giá là "chưa từng có tiền lệ".

Theo báo cáo của Global Tipping Points, rạn san hô bắt đầu chạm ngưỡng suy tàn khi nhiệt độ toàn cầu tăng từ 1 - 1,5 độ C, trung bình là 1,2 độ C. Hiện mức tăng đã đạt 1,4 độ C, và nếu không có cắt giảm khí thải quyết liệt, ngưỡng 1,5 độ C sẽ bị vượt qua trong vòng 10 năm tới.

Giáo sư Tim Lenton từ Viện Hệ thống toàn cầu của Đại học Exeter nhận định: "Chúng ta không còn nói về điểm bùng phát như rủi ro tương lai nữa. Nó đã bắt đầu bằng cái chết hàng loạt của rạn san hô trên diện rộng".

Ông cảnh báo hàng trăm triệu người phụ thuộc vào hệ sinh thái này đang chịu ảnh hưởng, đặc biệt tại Caribê, nơi các đợt nắng nóng biển và dịch bệnh đã đẩy rạn san hô "đến bờ vực sụp đổ".

Tuy nhiên giáo sư Peter Mumby từ Đại học Queensland, Úc cho rằng có những bằng chứng chỉ ra san hô có thể thích nghi và một số tồn tại ngay cả khi Trái đất nóng lên 2 độ C, với điều kiện có các hành động mạnh mẽ về khí hậu và quản lý địa phương hiệu quả.

Ông bày tỏ lo lắng xã hội sẽ "từ bỏ các rạn san hô" nếu mọi người nghĩ rằng chúng không thể cứu được nữa.

Viện Khoa học Hàng hải Úc lưu ý, việc diễn giải dữ liệu toàn cầu cần thận trọng, bởi nhiệt độ và mức độ tổn thương khác nhau theo khu vực. Tuy nhiên "vẫn còn thời gian, dù ít, để hành động".

Trái đất đang bước vào "vùng nguy hiểm"

Theo giáo sư Lenton, dải băng Tây Nam Cực và dải băng Greenland "đang tiến gần một cách nguy hiểm" đến điểm bùng phát khi lượng băng tan ra với tốc độ nhanh dần, đồng thời khiến mực nước biển dâng cao.

"Chúng ta có thể vượt qua mức nóng lên 1,5 độ C vào khoảng năm 2030", ông nói, "và điều này sẽ đưa thế giới vào vùng rủi ro leo thang nghiêm trọng hơn".

Ông cho biết rừng Amazon - đang chịu tác động kép của phá rừng và khủng hoảng khí hậu - cũng tiến sát ngưỡng sụp đổ nhanh hơn dự báo trước đây.

Tuy vậy báo cáo cũng nêu ra tia hy vọng rằng những "điểm bùng phát tích cực" - như việc áp dụng xe điện - có thể tạo ra hiệu ứng dây chuyền giúp giảm nhanh chóng lượng khí thải nhà kính.

"Cuộc đua đang diễn ra để thúc đẩy những điểm bùng phát tích cực này, nhằm tránh các hậu quả không thể kiểm soát từ những điểm bùng phát tiếp theo của hệ thống Trái đất", ông Lenton kết luận.

Biến cố tồi tệ nhất lịch sử: Còn chưa tới 20% rạn san hô trên thế giới có màu sắc

Báo cáo từ Tổ chức Sáng kiến Rạn san hô quốc tế (ICRI), hiện tượng tẩy trắng rạn san hô đang diễn ra với quy mô chưa từng có, ảnh hưởng đến 84% các rạn san hô trên toàn đại dương, mức độ nghiêm trọng nhất từng được ghi nhận.