Gia đình anh Phạm Văn Minh, chị Tường Vi và bé Bảo Ngân (14 tháng tuổi) đi chơi tết tại Nhà văn hóa Thanh niên, quận 1, TP.HCM chiều 15-1 - Ảnh: QUANG ĐỊNH
Tuổi Trẻ đã có cuộc trò chuyện với TS Dương Hoàng Lộc, giám đốc Trung tâm nghiên cứu tôn giáo - đạo đức (Trường ĐH KHXH&NV - ĐHQG TP.HCM), về việc làm thế nào để đón một cái tết mang nhiều giá trị truyền thống trong một tâm thái nhẹ nhàng, tươi vui.
“Phần nhiều những sinh hoạt văn hóa tâm linh ngày tết của ông bà ta hình thành, lưu truyền trước nay mang giá trị tốt đẹp, gắn kết con người với gia đình, dòng họ và quê hương đất nước trong tinh thần hướng thượng, hướng thiện cao đẹp.
TS Dương Hoàng Lộc
TS Dương Hoàng Lộc
Giữ gìn cái đẹp
* Thưa tiến sĩ, ông có thể chia sẻ suy nghĩ về những sinh hoạt tâm linh của người dân trong những dịp trước, trong và sau tết hiện nay?
- Dân tộc Việt Nam vốn hiện hữu đời sống tâm linh độc đáo, đa dạng và phát triển lâu đời nên rất sâu sắc. Tết là thời khắc quan trọng đối với mỗi gia đình, mỗi con người Việt Nam. Không chỉ vậy, nó còn phản ánh nhiều đặc điểm văn hóa dân tộc. Qua thực hành văn hóa tâm linh chúng ta có thể nhận thức rõ điều này.
Ngày tết, người Việt Nam không chỉ vui chơi mà còn hướng đến Phật, thánh, thần và đặc biệt là ông bà tổ tiên, cho thấy sự giao hòa giữa con người với cái thiêng ở thời gian khởi đầu một năm mới. Nhờ đó giúp bà con hướng về cội nguồn, quê hương và gia đình trên nền tảng chân, thiện, mỹ, phát triển các giá trị đạo đức truyền thống.
Cụ thể, trước ngày tết, người Việt đi tảo mộ để dọn dẹp mộ phần tổ tiên được sạch sẽ, khang trang và thắp hương, bày lễ vật thể hiện tâm thành với ông bà mình.
Thông thường những ngày cận tết, người dân lau dọn và trưng bày bông hoa, trái cây, bánh mứt ở các bàn thờ trong nhà, nhất là bàn thờ tổ tiên. Ngày 30 tết, người dân nấu các món ăn truyền thống để thỉnh mời tổ tiên về ăn tết cùng con cháu. Những ngày mùng 1, mùng 2, mùng 3 tết, nhiều gia đình vẫn giữ lệ cúng thức ăn mỗi ngày cho ông bà tổ tiên.
Đặc biệt, ngày 30 tết, nhiều gia đình ở miền Nam còn bày thêm mâm cơm ở ngoài sân cúng chiến sĩ trận vong, đồng bào tử nạn, những vong hồn vất vưởng không nơi nương tựa. Thiết nghĩ, điều này thể hiện tính nhân văn của bà con, một sự bao dung, rộng rãi cần được nhắc đến.
Những năm gần đây, gần cuối năm, nhiều người còn làm từ thiện bằng việc ủng hộ, giúp đỡ người nghèo hưởng một cái tết no đủ với tâm nguyện hành thiện tích đức là một việc làm mang ý nghĩa thiết thực, thể hiện lối sống nhân ái, nghĩa tình.
Đêm giao thừa, nhiều người có thói quen đi lễ chùa để cầu nguyện một năm mới được bình yên, hạnh phúc, no đủ. Ngày nay, việc đi chùa đầu năm khá phổ biến từ thành thị đến nông thôn suốt từ mùng 1 đến mùng 3.
Sau đó, việc tổ chức đi hành hương đến các danh lam cổ tự, các đền miếu trên khắp ba miền liên tục diễn ra để con người tạ ơn và cầu khấn những mong ước của họ sớm thành hiện thực trong năm mới.
Như vậy, đối với người dân Việt Nam, trước và trong, sau tết, việc thực hành văn hóa tâm linh luôn được coi trọng. Theo tôi, đây chính là một giá trị văn hóa tốt đẹp, phản ánh chiều sâu về văn hóa tinh thần mà thế hệ chúng ta hôm nay cần gìn giữ.
Ngày xuân nhiều gia đình đi lễ chùa cầu bình an tại Lăng Ông, quận Bình Thạnh, TP.HCM - Ảnh: THANH ĐẠM
Giao thoa kim cổ, thành thị - nông thôn
* Vậy để có cái tết thật ý nghĩa, chúng ta nên có những sinh hoạt văn hóa tâm linh nào cũng như nên làm những gì cho phù hợp với thời đại ngày nay?
- Thật ra, sinh hoạt văn hóa tâm linh ngày tết phụ thuộc nhiều vào đặc trưng văn hóa vùng miền cũng như truyền thống các gia đình theo nếp xưa truyền lại.
Tuy nhiên, theo suy nghĩ riêng của tôi, con người ngày càng văn minh, tiếp cận nhiều với công nghệ, bận bịu với công việc thì có xu hướng tìm về các giá trị văn hóa truyền thống ngày tết, trong đó có thực hành tâm linh, nhằm mang lại những điều thú vị, bổ ích và hơn hết là để nhận biết nguồn cội văn hóa của bản thân.
Tuy vậy, các sinh hoạt văn hóa tâm linh ngày tết cần hướng đến sự thăng bằng cho người dân trong cuộc sống, mang lại sự bình an, thanh thoát, nhẹ nhàng, sự gần gũi thiên nhiên để giúp họ vơi đi những căng thẳng, lo toan của nhịp sống ngày càng nhanh chóng, hối hả. Vì thế, chúng ta cần tổ chức nhiều không gian sinh hoạt văn hóa tâm linh cho cộng đồng xã hội, nhất là khu vực thành thị.
* Có ý kiến cho rằng người trẻ bây giờ ít hiểu về những giá trị truyền thống, trong đó có tết, các lễ nghi cúng kính cũng không mặn mòi và cho rằng đó là đánh mất văn hóa, đồng nghĩa với mất gốc rễ! Ông nghĩ sao về điều này?
- Tôi không nghĩ vậy! Giới trẻ hôm nay có cách thực hành văn hóa tết theo cách nghĩ của họ, nhất là sao cho phù hợp với xu thế phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng. Bản thân văn hóa không thể đứng yên, văn hóa phải thay đổi mới phát triển, nhưng làm sao không đánh mất bản sắc.
Tôi thấy nhiều bạn sinh viên những ngày giáp tết gói bánh chưng, bánh tét tình nguyện để gửi đến bà con, chiến sĩ ở vùng sâu vùng xa, hay tích cực vận động gạo, mì và quần áo cho người nghèo. Những hình ảnh này rất đáng quý và trân trọng! Họ biết kế thừa truyền thống cũng như phát huy tính nhân văn, khơi gợi lòng nhân ái của con người trong xã hội hôm nay.
Còn về lễ nghi, cúng kính, chúng ta làm sao phải gọn gàng, tránh rườm rà, nhất là giải thích nguồn gốc, ý nghĩa của các tập tục, lễ nghi để các bạn trẻ hiểu rõ và đúng thì mới gắn họ với văn hóa tết truyền thống.
Thông qua đó gắn kết họ với tổ tiên, với quê hương đất nước, với những giá trị cao đẹp của dân tộc Việt Nam.
Qua quan sát những năm gần đây, các phương tiện truyền thông, các trang mạng xã hội trở thành một kênh thông tin quan trọng cho xã hội, nhất là các bạn trẻ, trong việc nâng cao sự hiểu biết về văn hóa tết truyền thống. Đây là điều đáng mừng, cần phổ biến.
* Nhiều nơi, ba ngày tết vẫn tồn tại sự ồn ào, nhuốm màu bạo lực hoặc mê tín... tạo nên hình ảnh xấu xí của lễ hội. Trong vai trò người làm công tác nghiên cứu, ông có đề nghị nào để chấn chỉnh?
- Theo tôi, giải pháp quan trọng nhất là tuyên truyền, giải thích cho cộng đồng xã hội hiểu rõ những giá trị tốt đẹp căn bản nhất của lễ hội truyền thống. Từ đó hướng con người đi đến những trải nghiệm về cái thiêng để mang lại cho họ những thăng hoa, những nối kết cộng đồng để tồn tại, phát triển như là bảo tàng lưu giữ những nét văn hóa truyền thống của cha ông chúng ta.
Những hành vi chen lấn, tranh giành gây ra xô xát hay mang tính bạo lực trong một số lễ hội cho thấy hơn lúc nào hết chúng ta cần lên tiếng, cần lý giải một cách thuyết phục để cộng đồng nhận biết rõ đâu là giá trị văn hóa tốt đẹp của lễ hội cần lưu giữ và phát huy; đâu là những hủ tục lỗi thời, lạc hậu, đi ngược lại các định hướng văn minh, tốt đẹp của nhân loại hiện nay.
MC, diễn viên Đinh Ngọc Diệp (vợ của đạo diễn Victor Vũ):
Gia đình Đinh Ngọc Diệp
Gia đình quây quần dịp tếtHai vợ chồng tôi luôn có những cái tết giản dị mà đầm ấm. Trước khi lập gia đình, tôi và chồng đều rất nề nếp, theo truyền thống nên luôn quây quần bên gia đình trong những dịp lễ tết. Khi đã cưới nhau, cả hai tiếp tục duy trì nề nếp cũ.
Tết năm ngoái là cái tết vô cùng đặc biệt khi chúng tôi vừa chào đón con đầu lòng. Năm nay, con trai chúng tôi đã cứng cáp hơn nên ngoài việc đưa cháu sang thăm ông bà, đặc biệt là bà cố của cháu, chúng tôi cũng sẽ cho con cùng dạo phố, đi chợ hoa, viếng chùa... để con được cảm nhận hết phong vị tết của Việt Nam.
Tết với món cà ri của mẹ
Hoa hậu Khánh Vân
Tết Canh Tý 2020 rất đặc biệt với Vân bởi năm nay Vân sẽ đón tết ở hai nơi: nhà của ba mẹ và nhà Vân được tặng thưởng từ tổ chức Hoa hậu hoàn vũ Việt Nam. Năm đầu tiên là hoa hậu, chắc chắn sẽ có rất nhiều bạn bè, đồng nghiệp và bà con đến nhà Vân chơi nên Vân và mẹ sẽ chuẩn bị thật nhiều món ngon để tiếp khách.
Vân rất thích món cà ri gà do mẹ nấu. Năm nào nồi cà ri của mẹ cũng "cháy hàng", mới mùng 1 là sạch hết rồi. Vân có nói với mẹ, tết nhà ai cũng kho thịt, củ kiệu, mình nấu cà ri cho khác. Nhờ vậy mà tạo thành thương hiệu cho nhà Vân luôn. Ngày tết nhà Vân thường đi chùa, trước đó thì Vân thích cùng ba đi mua hoa tết.
QUỲNH NGUYỄN ghi
ThS xã hội học Phạm Hoài Ngọc Bích: Tết chu toàn...
ThS xã hội học Phạm Hoài Ngọc Bích
Tôi thấy ngày nay nhiều dịch vụ khá ổn cho một gia đình trẻ, hiện đại - để giảm thiểu công việc bếp núc cho người phụ nữ. Đàn ông Việt cũng dần ý thức hơn trong việc phụ giúp phụ nữ trong việc nhà, những ngày tết và xem đó là cơ hội để vun vén cho ngày tết ấm cúng hơn.
Theo tôi, sự tương tác giữa các thành viên trong gia đình trong những ngày tết không chỉ trong bữa ăn mà còn trong những sinh hoạt, giao tiếp mà cuộc sống thường nhật họ không có thời gian như đi chơi, mua sắm, xem phim... Tóm lại, dù ở thời đại nào, phụ nữ cũng cần vén khéo và có sự chu toàn trong những việc gọi chung là "bếp núc".
Tóm lại, dù ở thời đại nào, phụ nữ cũng cần vén khéo và có sự chu toàn trong những việc gọi chung là “bếp núc”. Tuy nhiên, chuẩn mực đánh giá vai trò của người phụ nữ trong mỗi thời đại là rất khác nhau.
Tôi nghĩ trong thời đại hiện nay, áp lực nhất đối với phụ nữ là khoảng thời gian của những ngày giáp Tết vì họ vẫn phải làm việc đến đúng ngày mới được nghỉ. Họ cần chia sẻ, động viên trong việc chăm lo Tết cho gia đình.
Nhà văn Nguyễn Đinh Khoa: Tết mang ý nghĩa đoàn viên
Nhà văn Nguyễn Đinh Khoa
Tết dù ở bất cứ miền Tổ quốc nào thì tết đoàn viên vẫn là cái tết có ý nghĩa nhất trong lòng mỗi người. Theo đó, tết là dịp để những người con xa quê trở về bình an sau những bôn ba xa xứ, để dành chúc nhau những điều tốt đẹp trong một năm mới sang.
Khoảng thời gian sum họp trở nên quý giá hơn sau những ngày bộn bề công việc, nên tôi nghĩ mình cố gắng giản tiện những điều không cần thiết và gây lãng phí. Tôi cho rằng tết sum vầy chỉ thực sự có ý nghĩa khi đó là một cái tết an toàn và bình an, và chính những thành viên trong gia đình cùng nhau làm nên tết.
TẤN KHÔI ghi
Tối đa: 1500 ký tự
Hiện chưa có bình luận nào, hãy là người đầu tiên bình luận