Hoạt động xả thải của các cơ sở sản xuất cần được kiểm soát thường xuyên để tránh gây ô nhiễm môi trường. Trong ảnh: các cơ sở sản xuất xả khói ra môi trường ở P.Đông Hưng Thuận, Q.12, TP.HCM trưa 28-7- Ảnh: QUANG ĐỊNH

Trao đổi với Tuổi Trẻ về vấn đề trên, PGS.TS LÊ VĂN KHOA - khoa môi trường và tài nguyên ĐH Bách khoa, ĐH Quốc gia TP.HCM - nói: Buộc các tổ chức, cá nhân phải thực hiện những biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường do họ gây ra, có thể hiểu nôm na là phải trả lại tình trạng như ban đầu khi môi trường nơi đó chưa bị ô nhiễm.

* Ông nói gì về việc không ra được quyết định cưỡng chế đối với những tổ chức, cá nhân gây ô nhiễm nhưng không khắc phục hậu quả?

PGS.TS Lê Văn Khoa - Ảnh: Q.T.

- Pháp luật hiện nay cho phép cưỡng chế, buộc chấp hành các quyết định xử phạt vi phạm hành chính, nếu người vi phạm không tự nguyện thực hiện.

Cái vướng mà UBND TP kiến nghị Bộ Tài nguyên và môi trường hướng dẫn là biện pháp cưỡng chế người vi phạm thực hiện khắc phục ô nhiễm... sẽ được ghi như thế nào trong quyết định cưỡng chế, áp dụng ra sao.

Tôi nghiên cứu thấy rằng Luật hình sự năm 1999 quy định khá rõ các tội gây ô nhiễm không khí, nguồn nước, đất... (chưa kể Luật hình sự mới năm 2015 quy định chặt chẽ, chi tiết hơn), bao gồm việc không khắc phục, làm sạch môi trường. Nhưng cho đến bây giờ tôi chưa thấy có thông tin một vụ xử lý hình sự điển hình nào về loại tội phạm này.

Trở lại kiến nghị của UBND TP, tôi nghĩ đây là điều cần thiết, bởi ở một thời điểm nào đó pháp luật quy định chưa đầy đủ, chưa chặt chẽ..., cần phải được cập nhật, bổ sung. Vấn đề là khi đã xác định được lỗ hổng, cần sớm bịt lại, đừng kéo dài, để lỗ hổng này tiếp tục bị lợi dụng, môi trường tiếp tục bị xâm hại.

Nhưng cũng phải nói thẳng một thực tế là trong một số vụ gây ô nhiễm, rất bức xúc cho cộng đồng dân cư và dư luận, các cơ quan quản lý nhà nước, bảo vệ pháp luật chưa làm hết trách nhiệm. Để có thể bảo vệ môi trường tốt hơn, thực thi pháp luật ở lĩnh vực này nghiêm minh hơn, chúng ta còn nhiều giải pháp bổ sung khác, ví dụ như sử dụng công cụ truyền thông, áp lực phê phán của dư luận, cộng đồng đối với các nhóm liên quan...

* Vì sao chưa có một vụ xử lý hình sự điển hình nào về tội phạm môi trường?

- Chưa kể đến các quy định của Luật hình sự năm 2015 như nói trên, Luật hình sự năm 1999 quy định các tội gây ô nhiễm môi trường khá rõ. Trong quá khứ có nhiều cuộc tranh luận về pháp nhân gây ô nhiễm, xử lý hình sự ai...

Tại sao chúng ta cứ phải tranh luận mãi điều này? Với tôi, đơn giản là người đại diện pháp luật của đơn vị gây ô nhiễm phải chịu trách nhiệm.

Vấn đề hiện nay là mọi hành động của chính quyền cần thiết phải thể hiện quyết tâm thật cao, đồng thời khắc phục cho được tư duy cố thủ, an toàn trong quản lý, tránh mọi phiền phức và e sợ bị kiện tụng.

Một điều cần thiết nữa là phải có tấm lòng vì cộng đồng thì mới có thể làm hết trách nhiệm, còn nếu không, các lợi ích nhóm, các nhóm thân hữu... sẽ lũng đoạn, chi phối trong các khâu thực thi pháp luật.

Khi đó, tình trạng xâm phạm môi trường sẽ tiếp tục diễn ra nghiêm trọng như thời gian qua và hiện tại. Còn nếu đã xác định được thủ phạm gây ô nhiễm thì phải đưa ra biện pháp xử lý, buộc trả giá tương xứng cho hành vi gây ô nhiễm đó.

* Trở lại vấn đề trả lại sự trong sạch cho môi trường, ông nghĩ sao về khắc phục hậu quả sau các vụ ô nhiễm được phát hiện?

- Trong nhiều vụ gây ô nhiễm thường không có số liệu thống kê, theo dõi về kết quả khắc phục hậu quả ô nhiễm. Đây là thiếu sót cần sớm điều chỉnh và tổ chức quản lý tốt hơn.

Khi người dân không khiếu nại, báo chí không lên tiếng... thì các cơ quan quản lý yên tâm vụ việc đã lắng xuống, thậm chí đi vào quên lãng. Trong những trường hợp như vậy, chất lượng môi trường, chất lượng sinh thái, sức khỏe cộng đồng ít khi được xét đến và theo dõi diễn biến.

Bởi vậy, vai trò quản lý nhà nước và các cơ quan chuyên môn, tư vấn theo dõi chất lượng môi trường, biến động về môi trường là rất quan trọng, kể cả báo chí nữa.