TS Trần Quang Thắng (viện trưởng Viện Kinh tế quản lý TP.HCM):

Cần thiết nhưng cũng có nhiều rủi ro

Hệ thống metro là rất cần thiết cho các đô thị như TP.HCM. Do đó việc phải phát hành trái phiếu địa phương để bổ sung cho các nguồn vốn hiện có chưa đáp ứng đủ cho nhu cầu phát triển hạ tầng giao thông công cộng nói chung và tuyến metro số 2 nói riêng là rất cần thiết.

Tuy nhiên TP.HCM cần phải quan tâm đến các điểm như việc phát hành trái phiếu địa phương cũng có thể gặp phải rủi ro tài chính, đặc biệt là khi kinh tế suy giảm.

Ngoài ra các chính sách tài chính của chính quyền địa phương cũng ảnh hưởng đến hiệu quả của đầu tư và các thay đổi chính sách nếu có có thể ảnh hưởng đến lợi nhuận và khả năng thu hồi vốn. Việc định giá trị của trái phiếu địa phương thường không dễ dàng thực hiện như các trái phiếu khác, do phụ thuộc vào nhiều yếu tố kinh tế và chính trị địa phương.

Đặc biệt để chuẩn bị nguồn vốn phát triển hệ thống metro, các đơn vị tập trung đẩy nhanh phát triển mô hình TOD (Transit Oriented Development - mô hình phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng - PV) và xem đó là chiến lược.

Mô hình TOD góp phần tối ưu hóa giá trị đất đai quanh các nhà ga, tạo thêm nguồn vốn tái đầu tư hạ tầng giao thông. Đồng thời TOD tăng mật độ dân cư gần các điểm giao thông trọng yếu, thúc đẩy sức hấp dẫn của hệ thống giao thông công cộng.

PGS.TS Nguyễn Bá Hoàng (nguyên phó hiệu trưởng phụ trách Trường đại học Giao thông vận tải TP.HCM):

Cần thu hút các doanh nghiệp lớn tham gia

Chủ trương phát hành trái phiếu địa phương ở TP.HCM làm metro là cần thiết, mang tính lâu dài, bền vững.

Một số nước phát triển đã thực hiện chính sách này, đơn vị bỏ tiền đầu tư, xây dựng, vận hành metro có thể là doanh nghiệp tư nhân (ví dụ Nhật Bản có Tập đoàn Tokyu) với điều kiện nhà nước có định hướng đúng bằng cách tạo ra các chính sách ưu đãi đầu tư như ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính (cung cấp các khoản vay ưu đãi hoặc bảo lãnh tín dụng), cung cấp cơ chế đặc biệt về đất đai và giá đất.

Có như vậy, bên cạnh nguồn vốn nhà nước, doanh nghiệp và người dân cùng chung tay vào việc phát triển hệ thống metro hiệu quả hơn. Với các chính sách hấp dẫn, TP.HCM dễ thu hút, nhận được sự ủng hộ từ các doanh nghiệp. Bởi khi metro hoàn thành đem lại lợi ích kinh tế lớn, thay đổi bộ mặt đô thị, phục vụ người dân.

Đặc biệt TP.HCM phải tính toán, nghiên cứu đưa ra kế hoạch, chính sách thu hút được sự quan tâm trước hết từ các doanh nghiệp có tiềm lực kinh tế. Cụ thể như việc phát hành trái phiếu địa phương kèm những ưu đãi về quỹ đất dọc tuyến, các khu đất hiện nay và thúc đẩy hợp tác công tư (PPP) để doanh nghiệp cùng chia sẻ rủi ro và lợi nhuận khi đầu tư vào dự án.

Dự án thí điểm từ cơ chế chính sách siêu đề án metro

Mới đây Ban cán sự Đảng UBND TP.HCM đã thống nhất chủ trương sử dụng vốn ngân sách TP.HCM để triển khai tiếp dự án metro số 2 và bổ sung công trình kết nối đồng bộ tuyến metro số 1 và số 2 tại khu vực nhà ga Bến Thành vào dự án metro số 2.

Các sở ngành, đơn vị liên quan sẽ có báo cáo đánh giá tác động toàn diện các vấn đề phát sinh (pháp lý, tài chính...); nghiên cứu, bổ sung cơ chế tổng thầu EPC vào đề án metro theo kết luận số 49 của Bộ Chính trị, đồng thời xác định tuyến metro số 2 phải là dự án thí điểm các cơ chế chính sách từ đề án...

Theo đánh giá của một chuyên gia, khi sử dụng vốn ngân sách làm metro số 2 sẽ cần thêm thời gian để thực hiện các quy trình. Tuy nhiên phương án này sẽ giúp TP chủ động trong toàn bộ quá trình thực hiện, có thể rút ngắn được thời gian làm dự án. Bên cạnh đã có sẵn mặt bằng sạch, metro số 2 còn có thuận lợi là có thể áp dụng các cơ chế đặc thù trong đề án metro của TP hiện đang trình các cấp thẩm quyền phê duyệt chủ trương.

Muốn làm 355km metro: trái phiếu, TOD là then chốt

Trên cơ sở chỉ đạo của Thường trực Chính phủ, UBND TP.HCM đã hoàn thiện đề án với mục tiêu hoàn thành 355km metro chỉ trong 10 năm. Trên cơ sở đó, Bộ GTVT đã hoàn thành đề án metro tổng thể tại Hà Nội và TP.HCM để trình cấp thẩm quyền phê duyệt chủ trương.

Tăng chiều dài đi ngầm để giảm chi phí mặt bằng

Trong đề án, TP.HCM đã nghiên cứu tăng chiều dài đi ngầm, đi sâu nhằm giảm chi phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Việc này cũng giúp đẩy nhanh tiến độ thi công, phát huy hiệu quả khai thác không gian ngầm, kết hợp chỉnh trang, tái cấu trúc các khu đô thị hiện hữu (hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội chưa đáp ứng).

Bên cạnh đó, hướng tuyến được xem xét thiết kế đảm bảo các yếu tố kỹ thuật, không nhất thiết đi trùng với hành lang đường bộ. Để triển khai 7 tuyến với chiều dài 355km, TP.HCM tính toán sơ bộ tổng mức đầu tư khoảng 40 tỉ USD. Trong đó phương án tăng chiều dài đi ngầm giúp chi phí mặt bằng chỉ còn 6,1 tỉ USD (giảm 11,9 tỉ USD so với khi tăng chiều dài đi trên cao).

Trong số 43 cơ chế chính sách đặc biệt, TP.HCM đề xuất được vay vốn thông qua phát hành trái phiếu chính quyền địa phương, vay từ các tổ chức tài chính trong nước và từ nguồn vay nước ngoài của Chính phủ vay về cho TP vay lại và các hình thức huy động vốn hợp pháp khác.

Tổng mức vay và bội chi ngân sách TP hằng năm được Quốc hội quyết định trên cơ sở đảm bảo đủ nhu cầu nguồn vốn vay trong năm của TP. Tổng mức dư nợ vay không vượt quá 120% số thu ngân sách TP được hưởng theo phân cấp, trường hợp vượt quá 120% thì Quốc hội xem xét, điều chỉnh tăng mức dư nợ vay phù hợp theo nhu cầu thực tế.

Đối với trong khu vực TOD (mô hình phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng), TP.HCM đề xuất được thu và sử dụng 100% tiền thu đối với các khoản để phát triển metro, giao thông công cộng, hạ tầng kỹ thuật kết nối với vận tải hành khách công cộng.

Cụ thể như tiền thu đối với diện tích sàn xây dựng tăng thêm của các dự án xây dựng công trình dân dụng do việc tăng hệ số sử dụng đất và các chỉ tiêu quy hoạch khác của khu vực TOD. Tiền thu từ việc khai thác giá trị tăng thêm từ đất trong khu vực TOD...

Đề xuất lập tập đoàn nhà nước làm metro

TP.HCM cũng kiến nghị thành lập tập đoàn đường sắt đô thị đồng thời với quá trình chuẩn bị đầu tư các metro tại đề án. Tập đoàn đường sắt đô thị sẽ là doanh nghiệp 100% vốn nhà nước, trực thuộc UBND TP.HCM. Mô hình này sẽ được nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm ở một số thành phố của các nước có hệ thống đường sắt đô thị phát triển trên thế giới như Trung Quốc, Nga, Tây Ban Nha, Hàn Quốc, Nhật Bản...

TP.HCM sẽ nghiên cứu, đề xuất một số cơ chế, chính sách đặc thù để tập đoàn đường sắt đô thị được phép huy động vốn, được Nhà nước giao tổ chức thực hiện hoặc tự thực hiện các công tác thiết kế, quản lý dự án, đầu tư xây dựng; vận hành, khai thác.

Tập đoàn được phép kinh doanh bất động sản khu vực vùng phụ cận nhà ga và depot theo mô hình TOD, kinh doanh khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt.

Trong lộ trình phát triển, TP.HCM đặt mục tiêu sẽ từng bước xây dựng tập đoàn đường sắt đô thị ngày càng lớn mạnh, đủ năng lực về vốn, công nghệ và quản trị doanh nghiệp. Từ đó tập đoàn không chỉ đáp ứng nhu cầu phát triển đường sắt đô thị của TP và vùng lân cận, mà còn mở rộng ra cả nước và tiến tới có thể xuất khẩu sang các nước trong khu vực và trên thế giới.