Tàu cá Trung Quốc (giữa) bị hai tàu tuần duyên của Nhật vây ép tại đảo Uotsuri thuộc quần đảo Senkaku/Điếu Ngư mà Nhật đang quản lý - Ảnh: AFP

Bản “Báo cáo tạm về việc sửa đổi các nguyên tắc chỉ đạo hợp tác quốc phòng Mỹ - Nhật” (gọi tắt là báo cáo) truyền thông vừa loan tin là kết quả cuộc họp tham vấn “2+2 an ninh Mỹ - Nhật” giữa các bộ trưởng ngoại giao và quốc phòng Mỹ - Nhật tại Tokyo ngày 3-10. 

Theo báo cáo, việc “sửa đổi nhằm mục đích thiết lập một tầm nhìn chiến lược mới cho một liên minh mạnh mẽ hơn, trong một bối cảnh khu vực phức tạp hơn và trong một thế giới chuyển động hơn”.

Rõ ràng “bối cảnh khu vực phức tạp” hơn cách đây 17 năm so với hiệp định trước đó. Thời đó, chỉ cần hai nhóm tàu sân bay Mỹ kéo tới cũng đủ để làm tịt ngòi cơn mưa tên lửa “dằn mặt” Đài Loan.

Nay, máy bay hay tàu bè Nhật, Mỹ bị áp sát thách thức trên vùng trời và biển quốc tế.

Đó là lý do báo cáo nhấn mạnh đến nhu cầu của “một tầm nhìn chiến lược mới cho một liên minh mạnh mẽ hơn, trong một bối cảnh khu vực phức tạp hơn” và “tiến hành những biện pháp nhằm phòng ngừa một cách liên tục sự suy thoái an ninh của Nhật Bản”.

Những “biện pháp phòng ngừa” đó bao gồm những gì và có phạm vi địa lý đến đâu?

Thoạt nghe có vẻ rất rộng rãi: “toàn cầu”, thậm chí cả “trên không gian” và “trong không gian mạng”. Song nhìn gần là “nhằm đảm bảo hòa bình và an ninh của Nhật Bản” và mở rộng ra cả “châu Á - Thái Bình Dương thịnh vượng”.

Tính từ “thịnh vượng” ở đây hàm ý đang có những hoạt động gây rối sự phát triển thịnh vượng của các nước châu Á - Thái Bình Dương.

Ai gây rối sự thịnh vượng đó và bằng cách nào? Từ mấy năm nay, báo chí quốc tế không ngớt lên tiếng về việc ngày càng nổ ra những “tình huống màu xám” - tức những sự cố quân sự nhưng lại không thể gọi là hành động xâm lược, cho dù hậu quả vẫn là một.

Ví dụ như việc ngư dân Trung Quốc “nuốt” dải đá ngầm đang trong tay ngư dân Philippines năm 2012, hoặc gần đây nhất là vụ Trung Quốc đưa giàn khoan vào đặt trái phép trong vùng biển Việt Nam.

Động thủ trước “biển người” ngư dân hay giàn khoan đặt trái phép thì rơi vào cảnh can qua, còn khoanh tay thì bị “chiếm ngụ” ngay tức khắc!

Giúp “châu Á - Thái Bình Dương thịnh vượng” bằng cách nào? Báo cáo nêu rõ:

“Sẽ chi tiết hóa việc hợp tác giữa hai chính phủ trong những tình huống liên quan đến một cuộc tấn công vũ trang chống lại Nhật, và trong trường hợp của một cuộc tấn công vũ trang chống lại một nước có quan hệ chặt chẽ với Nhật...”.

Nếu như cho đến nay các đồng minh cố hữu song phương của Mỹ sẽ được Mỹ bảo vệ, thì nay các đồng minh và đối tác của Nhật sẽ nằm trong sự bảo vệ chung mà không nhất thiết phải là đồng minh của Mỹ.

Tất nhiên chỉ khi nào chính nước “khổ chủ” yêu cầu, như nhắc nhở của người phát ngôn Bộ Ngoại giao Hàn Quốc.

Đây là một sửa đổi then chốt, tiếp nối sửa đổi vào tháng 7 về việc vận dụng “quyền phòng vệ tập thể”.

Tất nhiên, không có nghĩa là Mỹ và Nhật nay có thể động binh trước mọi tình huống. Báo cáo nêu rõ “tất cả hành động của Mỹ và Nhật Bản sẽ phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, bao gồm cả việc giải quyết hòa bình các tranh chấp và bình đẳng chủ quyền và các điều ước quốc tế có liên quan như Hiến chương của Liên Hiệp Quốc”.

Tức vẫn giải quyết trước hết bằng các biện pháp hòa bình theo tinh thần của các nhà nước thế kỷ 21 văn minh và không muốn bị nhầm lẫn xem thái độ “văn minh” với sự “co vòi rút đuôi” như mỗi khi bị máy bay hay tàu bè Trung Quốc quấy rối.

69 năm sau một cuộc phiêu lưu quân sự điên rồ, đẫm máu và bị nguyền rủa cho đến ngày nay, Nhật nay “đường hoàng” trở lại trong vai trò “đồng minh” và “đối tác” các nước châu Á - Thái Bình Dương, như có thể thấy nêu rõ trong báo cáo:

“Để cho hợp tác song phương này hiệu quả hơn, hai chính phủ sẽ thúc đẩy hợp tác an ninh, quốc phòng ba bên và nhiều bên với các đồng minh và đối tác khu vực”.

Tái thiết, khôi phục và phát triển kinh tế cùng năng lực quốc phòng là một quá trình bình thường đối với mọi nước. Vấn đề là làm gì với sự phát triển đó.

Tiếc rằng trong khi Nhật đã tiếp thu tốt bài học lịch sử thì vẫn có nước lặp lại những sai lầm trong lịch sử để nuôi mộng “độc cô cầu bại”!