11/05/2020 14:47 GMT+7

Số người thất nghiệp khó đo đếm: 'Thiên nga đen' của Trung Quốc

PHÚC LONG

TTO - Những tiến bộ mà Bắc Kinh đạt được trong nhiều năm có nguy cơ biến mất vì cú sốc kinh tế do dịch COVID-19. Đây là một trong những sự kiện "Thiên nga đen" mà ông Tập Cận Bình từng nhắc tới.

Số lao động thất nghiệp ở Trung Quốc tăng mạnh trong giai đoạn dịch COVID-19 - Ảnh: SCMP

Trong vài năm qua, thị trường lao động Trung Quốc được giữ ổn định nhờ sự tăng trưởng của lĩnh vực dịch vụ, chẳng hạn tìm một công việc giao thức ăn hoặc bán hàng không khó đối với đa số lao động phổ thông.

Nhưng tất cả đã thay đổi vì dịch COVID-19, theo báo South China Morning Post. Những ngày này, cảnh tượng cửa hiệu đóng cửa ngừng kinh doanh, nhà hàng ăn uống chật vật vì ít khách, nhà máy trùm mền vì nhu cầu tiêu dùng thế giới giảm mạnh... xuất hiện nhan nhản trên khắp Trung Quốc.

Lãnh 2 cú liên tiếp

Mặc dù Trung Quốc đã khởi động lại nền kinh tế từ cuối tháng 3, đến nay vẫn còn nhiều lĩnh vực loay hoay chưa thể phục hồi. Đây cũng là lần đầu tiên sau nhiều thập niên kinh tế Trung Quốc tăng trưởng âm.

Trong bối cảnh thị trường việc làm ảm đạm, các mục tiêu phát triển xã hội của Bắc Kinh đến năm 2020, bao gồm tăng gấp đôi GDP bình quân đầu người, xóa nghèo... dần trở nên khó khả thi.

"Do ảnh hưởng của thương chiến Mỹ - Trung, áp lực giảm đối với kinh tế Trung Quốc đã gia tăng đáng kể, tình hình thất nghiệp mỗi lúc thêm xấu. Sau khi dịch corona bùng nổ, việc giữ ổn định thị trường lao động đã khó lại càng khó.

Ai cũng biết nhiều doanh nghiệp đóng cửa hoặc sa thải nhân viên, nhưng quy mô thất nghiệp thực sự ở Trung Quốc đang là vấn đề gây tranh cãi", hai nhà kinh tế Trung Quốc Ouyang Jun và Qin Fang mô tả.

Số liệu chính thức của Trung Quốc thường không chính xác. Liên quan đến thất nghiệp cũng vậy, chính quyền khó thống kê được tình trạng của 149 triệu người kinh doanh nhỏ lẻ, và 174 triệu lao động di cư giữa nông thôn và thành thị để cho ra một tỉ lệ tương đối.

Từ năm 2018, Trung Quốc tính tỉ lệ thất nghiệp dựa trên khảo sát theo tháng. Để được xem là thất nghiệp, người lao động cần phải tích cực tìm việc trong 3 tháng gần nhất, và có thể bắt đầu đi làm trong vòng 2 tuần, những điều kiện này lao động di cư khó đáp ứng.

Với cách tính đó, các đô thị Trung Quốc mất 26 triệu việc làm trong quý 1-2020, tương phản với 8,3 triệu việc làm tạo ra trong năm 2019. Tính chung, khoảng 18,3% lực lượng lao động bị sa thải, giảm lương hoặc nghỉ không lương.

Nếu khủng hoảng còn kéo dài, nhiều công việc đang đóng băng có thể mất luôn chứ không phục hồi được.

Khái niệm “thiên nga đen" đã ăn sâu vào ý thức của giới đầu tư và thống trị thị trường tài chính gần một thập kỷ qua khi quyển sách “The Black Swan” của Nassim Taleb xuất bản năm 2007. Từ đó, “thiên nga đen" dùng để chỉ những sự cố tưởng chừng như không thể xảy ra nhưng lại có thể.

Một số nhà phân tích phương Tây đánh giá số người thất nghiệp ở Trung Quốc hiện nay phải lên đến 80 triệu - Ảnh: AFP

Triển vọng việc làm yếu ớt

Doanh thu từ du lịch trong nước của Trung Quốc giảm 60% trong dịp lễ Lao động vừa qua, mặc dù chính phủ đã kéo dài số ngày nghỉ để kích cầu. Còn nhà hàng kinh doanh ăn uống chứng kiến doanh thu giảm đến 50%, theo khảo sát của Hiệp hội Nhà hàng - khách sạn Trung Quốc.

Nhiều cơ sở ăn uống chuyển sang dịch vụ giao hàng để giảm bớt lỗ do mất khách, nhưng hơn 45% cơ sở cho biết số đơn hàng tháng 4 thấp hơn so với tháng 2, cho thấy rằng người tiêu dùng vẫn còn thắt chặt chi chiêu.

Tính chung, doanh thu ăn uống ở Trung Quốc chỉ mới phục hồi 60% so với trước dịch, trong khi hơn 1/3 chủ nhà hàng đã phải đóng cửa một phần hoặc toàn bộ chi nhánh và 40% buộc phải sa thải nhân viên.

Còn theo một khảo sát khác trong lĩnh vực khách sạn, 25% trên 300 cơ sở được hỏi cho biết đã cắt giảm ít nhất 20% nhân viên.

"Còn phải chờ xem người tiêu dùng Trung Quốc thích nghi với 'bình thường mới' ra sao, và cú sốc xuất khẩu sẽ kéo dài bao lâu. Nếu xuất khẩu không thể phục hồi trong nửa cuối năm nay và người tiêu dùng vẫn thận trong chi tiêu, số người thất nghiệp có thể lên đến 30 triệu vào cuối năm", nhà kinh tế Yao Wei của Ngân hàng Societe Generale nhận định.

Tương tự, nhà kinh tế Larry Hu của Ngân hàng Macquarie Group ước tính tỉ lệ thất nghiệp của Trung Quốc có thể vọt lên 9,4% đến cuối năm.

"Trong kịch bản cơ sở của chúng tôi, số việc làm mới năm nay sẽ thấp hơn 6 triệu so với năm ngoái, cộng thêm với 14 triệu việc làm có sẵn bị mất, các thành thị Trung Quốc sẽ mất khoảng 20 triệu việc làm trong năm nay", ông Hu giải thích,

Nếu tính thêm 8,7 triệu sinh viên sắp tốt nghiệp trong năm nay, áp lực việc làm ở Trung Quốc đang căng thẳng hơn bao giờ hết.

Tấm lưới an sinh xã hội mong manh

Trung Quốc đã công bố một gói hỗ trợ phúc lợi dành cho người nghèo bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh, bao gồm lao động di cư, nhưng chương trình này rất hạn chế, không bao trùm hết số lao động bị ảnh hưởng.

"Khác với những nền kinh tế như Anh, Singapore, Hong Kong, vốn yêu cầu nhà tuyển dụng duy trì việc làm và trả lương nhân viên, Trung Quốc đại lục không có chính sách bảo vệ tiền lương quy mô cỡ đó. Điều này có nghĩa phần lớn lao động mất việc không có nguồn thu nhập nào", nhà kinh tế Qu Hongbin của Ngân hàng HSBC so sánh.

Chỉ có 123 triệu di dân nông thôn trở lại làm việc ở các thành phố trong quý 1-2020, giảm 30% so với năm trước. Số lao động bị kẹt ở quê tương đương 50 triệu người, một số chấp nhận làm công việc đồng áng thu nhập thấp nhưng còn lại không có gì để làm.

Cục Thống kê quốc gia Trung Quốc ghi nhận thu nhập của 149 triệu lao động tự thân (người bán trái cây, rau cá...) giảm trung bình 7,3 - 12,6% trong quý 1.