Trận chiến bảo vệ biên giới Vị Xuyên: Bi thương - hào hùngGiữ từng thửa đất biên cươngKý ức ở trong tâm

Phóng to

Các cựu chiến binh ôm lấy chiếc bình cất giữ nắm đất được lấy từ cao điểm 468, nơi những chiến sĩ của sư đoàn 356 đã hi sinh năm xưa - Ảnh: Nguyễn Khánh

Vị Xuyên chìm trong mưa, những người lính sư đoàn 356 đứng khóc nhìn về phía đồng đội đang nằm giữa sỏi đá, bom mìn trên đường biên...

Hồi ức trên “đồi thịt băm”

Những người lính già từng xông pha chiến trận, quân phục sờn vai đứng nhìn núi mà khóc. 30 năm, “đồi thịt băm” mãi mãi như một vết thương không thể liền da, chỉ cần chạm đến là nhức nhối. Đây là cái tên lính đặt cho cao điểm 772, nơi gần 500 người lính của sư đoàn 356 ngã xuống trong trận đánh ngày 12-7-1984.

Đối với cựu quân nhân Trần Quốc Sơn, đây là lần đầu tiên quay lại chiến trường. 30 năm trước, chàng trai Hà Nội này rời ghế nhà trường, trải qua khóa huấn luyện ngắn để lên chiến trường Vị Xuyên. Ít ai nghĩ chiến tranh khốc liệt đến thế, người người cứ ngã xuống trước đạn pháo của quân thù. “Tất cả hỏa lực mạnh của địch bắn tới tấp. Chỉ sau một giờ nổ súng, tiểu đoàn trưởng, tiểu đoàn phó của chúng tôi hi sinh. Người sống dìu người bị thương, người khỏe bê người hi sinh. Chúng tôi rút về phía sau khi chỉ còn rất ít người. Phần lớn anh em nằm lại và chẳng bao giờ có thể về nhà được nữa” - cựu quân nhân Trần Quốc Sơn khóc nấc.

Không phải lính sư đoàn 356, ông Phạm Văn Gia là cựu chiến binh ở Tây Trường Sơn. Nhưng nỗi ám ảnh của quá khứ khiến người lính già cầm máy ảnh đi chụp các nghĩa trang dọc đất nước. “Mình có con rồi mới thấy tiếc xương máu. Những người nằm lại ở đây mới mười tám, đôi mươi thôi” - ông Gia không giấu nổi giọt nước mắt. Những người lính sư đoàn 356 bên cạnh bổ sung: “Có cậu hi sinh lúc mới 17 tuổi thôi”. Rồi tất cả níu vai nhau khóc. Không một người lính nào biết sư đoàn 356 cho đến ngày giải thể còn bao nhiêu người còn sống. “Lính hi sinh trên mặt trận thì ở dưới lại bổ sung lên. Chúng tôi đếm được người chết chứ cũng không thể đếm được người sống” - cựu quân nhân Nguyễn Văn Kim nói.

“Không chỉ ở các cao điểm, những đồng đội hi sinh nằm bên đất Trung Quốc còn rất nhiều. Sau trận chiến ngày 12-7, Trung Quốc không cho mình sang mang thi thể đồng đội về. Sau 3-4 ngày, họ dùng xe ben chất đầy thi thể rồi đổ xuống hố đốt cháy và lấp lại. Phần hố chôn lính Việt Nam họ đổ bêtông lên và san phẳng. Bao nhiêu năm nay, chúng tôi chỉ mong bằng cách này hay cách khác, có thể mang cả xương cốt hay đất đá nơi lính Việt Nam nằm để chôn bên cạnh đồng đội” - cựu quân nhân Đỗ Quang Huy rưng rưng. “Người lính chiến đấu dẫu có trận thất bại, cũng có trận lập chiến công. Chỉ mong Tổ quốc một lần nhắc tên họ công khai” - ông Huy bày tỏ.

Phóng to

Đại tá Nguyễn Đức Cam - nguyên sư đoàn phó, tham mưu trưởng sư đoàn 356 - đọc lời tri ân các anh hùng liệt sĩ hi sinh tại Vị Xuyên - Ảnh: N.Khánh

Về đây đồng đội ơi!

30 năm mong mỏi đưa đồng đội về nhưng ước vọng vẫn chỉ là ước vọng. Hàng trăm liệt sĩ vẫn nằm lại rải rác trên các chóp núi, sườn đồi. Để an ủi linh hồn những đồng đội không thể trở về, những người lính sư đoàn 356 tự đóng góp để xây một đài hương tưởng niệm trên cao điểm 468. Họ mang những gói thuốc lào Hàng Gà, những bộ quân phục giấy xanh màu lá... lên cho đồng đội. Họ gửi gắm những người dân địa phương mỗi lần đi ngang qua đốt cho đồng đội vài điếu thuốc. Trước ngày kỷ niệm 12-7, họ đến đó, ôm đàn guitar hát cho đồng đội nghe: “Hãy về đồng đội ơi, còn nằm khe đá hay thung sâu/ Về đây có nhau như nguyện ước chiến hào, được hòa cùng bầy trẻ thơ bên sông Lo hát yên bình, quân dân nồng ấm nghĩa tình/ Hãy về đồng đội ơi, người lính chiến mãi đôi mươi/ Về đây điếu thuốc lào, ấm chè chốt, hồn nhiên nụ cười/ Bạn bè, đồng đội, người thân ôm nhau nước mắt chan hòa/ Biên cương hình bóng quê nhà”.

Những người lính già khóc theo từng lời hát. Cô văn công sư đoàn Kim Thanh, giờ là bà ngoại, cũng khóc, kể cả vào buổi tập bài hát. “Ngày đó các anh trẻ lắm, ngây thơ, trong sáng. Có ai ngờ buổi sáng vừa hát cho họ nghe, buổi chiều họ đã nằm xuống” - bà Kim Thanh chia sẻ.

Buổi trưa trước ngày giỗ, trên cao điểm 468, những lời hát với tro tàn cứ vấn vít trên những cành cây và bay về phía núi. Phía bên kia là “đồi thịt băm” 772, là cao điểm 685 và xa hơn là 1509. “Đồng đội đã nghe thấy và đã về đấy” - nhạc sĩ Trương Quý Hải, một người lính của sư đoàn 356, nói. Và sau câu hát, sau đám tro tàn bay là cơn mưa ngút trời Vị Xuyên. 30 năm nay, cứ tháng 7 trời Vị Xuyên luôn tầm tã như thế...

Thanh Thủy là nơi diễn ra những trận đánh ác liệt nhất chống quân Trung Quốc, có hàng nghìn cán bộ, chiến sĩ sư đoàn 356 ngã xuống tại các điểm cao dọc đường biên xã Thanh Thủy.

Tại buổi lễ, thay mặt các cựu chiến binh của sư đoàn, đại tá Nguyễn Đức Cam - nguyên sư đoàn phó, tham mưu trưởng sư đoàn 356 - bày tỏ: “Sư đoàn chúng tôi hiện nay không còn nữa, nhưng là cựu chiến binh, cựu quân nhân của sư đoàn, xin hứa trước vong linh các đồng chí: luôn giữ vững, phát huy bản chất của bộ đội Cụ Hồ, truyền thống của sư đoàn, chiến đấu kiên cường, dũng cảm, vượt lên chính mình để hoàn thành tốt phần riêng, phần công mà các đồng chí giao phó”. Trước vong linh của những người đồng đội ngã xuống, đại tá Nguyễn Đức Cam trăn trở: “Không biết bao cán bộ, chiến sĩ toàn quân nói chung, sư đoàn nói riêng lần lượt ngã xuống mảnh đất này. Đến nay, vẫn chưa tìm được hài cốt để thắp nén hương”.

Cựu quân nhân Nguyễn Văn Kim cũng chia sẻ: “Rất nhiều anh em đồng đội nằm ở trên các điểm cao mà không thể đưa về được. Bởi vậy, chúng tôi nảy ra ý tưởng sẽ làm một công trình tưởng niệm ngay trên những điểm cao. Ý tưởng thì có từ năm 2012 nhưng vì nhiều lý do không thể làm được. Đến cuối năm 2013, khi các cựu chiến binh, cựu quân nhân của sư đoàn 356 họp mặt ở Yên Bái thì chúng tôi mới quyết định thực hiện”.

Công trình tưởng niệm ấy là một đài hương nằm trên điểm cao 468, nơi từng đặt sở chỉ huy của sư đoàn 356. Hơn 100 triệu đồng để mở đường, san lối và xây một khuôn viên nho nhỏ. “Người khó khăn cũng góp 100.000, 200.000 đồng, người có điều kiện góp nhiều hơn. Cứ góp tiền, góp sức, đến đầu năm 2014 thì công trình hoàn thành. Chúng tôi mong muốn có thể làm một mái nhà tưởng niệm ở ngay tại điểm 468 để anh em sư đoàn có chỗ về thắp hương, sẽ bêtông hóa đoạn đường lên, trồng cây, trang trí khuôn viên thật đẹp. Sau đó, sẽ bàn giao cho xã Thanh Thủy để họ bảo quản, chăm sóc, cũng là cách để thế hệ sau này biết ông cha mình đã sống và chiến đấu ở đây” - anh Kim nói.

Đài hương tưởng niệm nhìn sang các cao điểm 685, 772 và xa hơn là 1509, nơi có nhiều người lính ngã xuống trong trận chiến khốc liệt ngày 12-7-1984. Chiến dịch ngày 12-7-1984 được đặt tên là chiến dịch MB-84, là trận phản công đầu tiên của quân ta ở mặt trận Vị Xuyên. Sư đoàn 356 được chọn đánh chủ lực, phối hợp với các sư đoàn khác đánh chiếm các điểm cao ở biên giới Thanh Thủy (Hà Giang).

Rạng sáng 12-7, quân ta tiến công trên khắp mặt trận. Quân Trung Quốc vốn có lợi thế trên điểm cao, tập trung chống cự bằng hỏa lực mạnh. Trong ngày 12-7, riêng sư đoàn 356 hi sinh gần 600 người. Theo cựu chiến binh Đặng Việt Châu - nguyên thiếu tá, chủ nhiệm chính trị sư đoàn 356, từ năm 1984 đến cuối năm 1987, có gần 1.200 cán bộ, chiến sĩ sư đoàn 356 hi sinh tại mặt trận Vị Xuyên. Mất mát trong ngày 12-7 cũng chính là động lực để cuối năm 1984 đầu năm 1985, các lực lượng ở Vị Xuyên, trong đó có sư đoàn 356, tổ chức các cuộc phản công, tiêu diệt nhiều quân xâm lược Trung Quốc tại biên giới Vị Xuyên.