Giới chuyên gia đã tỏ ra lo ngại khi Tổng thống Mỹ Donald Trump chỉ đạo "nối lại thử nghiệm hạt nhân ngay lập tức", nhằm đưa Mỹ trở lại vị thế ngang bằng với các chương trình của Trung Quốc và Nga.

Ông Trump đã giao cho Bộ Chiến tranh tiến hành thử nghiệm hạt nhân, song theo tờ Washington Post, nhiệm vụ này thực tế sẽ do Cơ quan An ninh hạt nhân quốc gia (NNSA) thuộc Bộ Năng lượng Mỹ phụ trách.

NNSA điều hành khu thử nghiệm ở Nevada, nơi Mỹ tiến hành vụ nổ hạt nhân dưới lòng đất cuối cùng cách đây hơn 30 năm, vào tháng 9-1992.

Việc thử nghiệm bị dừng lại dưới thời Tổng thống George H.W. Bush và sau đó bị cấm trên toàn cầu với Hiệp ước Cấm thử hạt nhân toàn diện (CTBT) năm 1996. Tuy nhiên, Mỹ chưa bao giờ phê chuẩn hiệp ước này, và Nga đã rút lại việc phê chuẩn vào năm 2023.

100 triệu USD một vụ thử đơn giản

Theo các cựu nhân viên tại khu thử nghiệm Nevada, việc nối lại thử nghiệm có thể rất tốn kém và phức tạp. 

Kinh nghiệm thử nghiệm thực tế gần như đã phai nhòa, vì hiện phần lớn các thử nghiệm đều dựa vào mô hình máy tính và các thử nghiệm dưới ngưỡng tới hạn (tức là được dừng lại trước khi gây ra vụ nổ thực sự). Ngoài ra, khu thử nghiệm cũng cần được cải tạo.

Nhân sự cũng là một vấn đề nan giải, do nhiều nhân viên NNSA hiện đã nghỉ việc hoặc bị cho thôi việc do chương trình tinh giản biên chế hoặc vì tình trạng chính phủ đóng cửa kéo dài.

Một số cựu quan chức cho rằng việc khôi phục hoàn toàn có thể mất nhiều năm, dù có ý kiến cho rằng một vụ thử đơn giản có thể được tiến hành trong 6 tháng.

"Nếu chỉ muốn trình diễn, kích nổ một đầu đạn hạt nhân mà không cần dữ liệu, thì có thể lấy một đầu đạn dự trữ, tháo bớt linh kiện rồi cho nổ. Như vậy có thể chỉ mất khoảng một năm", nhà vật lý hạt nhân Ernest Moniz - cựu Bộ trưởng Năng lượng dưới thời ông Obama - nói.

Tuy nhiên, ngay cả một vụ thử đơn giản như vậy cũng có thể tốn tới 100 triệu USD, theo bà Corey Hinderstein - cựu quyền Phó giám đốc điều hành NNSA.

"Theo tôi biết, ta sẽ phải đào một ống thẳng đứng mới để không ảnh hưởng đến các hoạt động khác ở Nevada", bà nói.

Ông Peters, chuyên gia của Heritage, cho rằng chờ đợi nhiều năm để chuẩn bị lại khu thử nghiệm là "không thể chấp nhận được". Theo ông, tổng thống có thể ra lệnh thử nghiệm trên mặt đất nếu muốn tăng tốc.

Mỹ chưa từng tiến hành thử nghiệm hạt nhân trên mặt đất (còn gọi là thử nghiệm hạt nhân khí quyển) kể từ năm 1962. Hình thức này bị cấm theo Hiệp ước Cấm thử hạt nhân một phần (1963), cấm cả các vụ thử dưới nước và ngoài không gian.

Chạy đua vũ trang

Trong khi nhiều người cho rằng thử nghiệm thực tế đã lỗi thời và động thái này chỉ càng thúc đẩy chạy đua vũ trang, một số tiếng nói ủng hộ trong chính quyền Trump lại nghĩ đây là điều cần thiết để ứng phó với mối đe dọa phổ biến vũ khí hạt nhân ngày càng tăng từ các nước như Nga, Trung Quốc, Triều Tiên.

Matxcơva tiến hành vụ thử hạt nhân cuối cùng vào năm 1990, trước khi Liên Xô sụp đổ một năm sau đó. Trung Quốc thử nghiệm lần cuối năm 1996. Quốc gia duy nhất thử hạt nhân trong thế kỷ 21 là Triều Tiên, với vụ thử gần nhất vào năm 2017.

Một số chuyên gia cho rằng tuyên bố của ông Trump có thể nhằm đáp trả đến những tiến triển gần đây của Nga trong phát triển vũ khí sử dụng năng lượng hạt nhân, như tên lửa và ngư lôi có tốc độ cao và tầm bắn gần như không giới hạn.

Trong thông báo trên mạng xã hội Truth Social hôm 30-10, ông Trum không nêu rõ đã ra lệnh thử vũ khí hạt nhân thực sự hay một dạng thử nghiệm khác.

Nhà Trắng từ chối bình luận về bài đăng, Bộ Năng lượng Mỹ không trả lời yêu cầu bình luận. Trong khi ông chủ Nhà Trắng hứa sẽ sớm cung cấp thêm thông tin về vấn đề này.

Ông Daryl Kimball, Giám đốc điều hành Hiệp hội Kiểm soát vũ khí, kêu gọi Nhà Trắng nhanh chóng làm rõ tuyên bố của ông Trump: "Trong lĩnh vực chính sách vũ khí hạt nhân, chúng ta không thể gửi đi những tín hiệu mập mờ như vậy".

Các chuyên gia cảnh báo rằng đồng thuận quốc tế về thử hạt nhân rất mong manh. "Nếu một quốc gia bắt đầu thử nghiệm, toàn bộ cấu trúc này sẽ sụp đổ", ông Hans M. Kristensen, Giám đốc dự án Thông tin hạt nhân thuộc Liên đoàn các nhà khoa học Mỹ, nhận định.

Iran chỉ trích tuyên bố thử nghiệm hạt nhân của ông Trump

Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi gọi kế hoạch nối lại thử nghiệm vũ khí hạt nhân của chính quyền Tổng thống Donald Trump là 'hành động thụt lùi, vô trách nhiệm và đe dọa nghiêm trọng hòa bình quốc tế'.