Phóng to

Đội ngũ cộng hòa vệ binh tại đại lộ Norodom ngày 2-9-1945

Nhiệt huyết trong lòng người dân Sài Gòn vẫn chưa kịp nguội sau cuộc diễu binh cướp chính quyền ngày 25-8. Sáng 2-9, người người lại kéo nhau đi trong nhịp cuồn cuộn của bài Lên đàng tiến về phía đường Norodom (Lê Duẩn ngày nay) để dự lễ độc lập, nghe tiếp sóng Tuyên ngôn độc lập của Hồ Chủ tịch.

Ngày ấy đại sứ Võ Anh Tuấn là cậu học trò Nguyễn Văn An của Trường Petrus Ký vừa hồ hởi theo bạn bè gia nhập tổ chức Thanh niên tiền phong. Áo trắng, quần xanh, huy hiệu màu vàng sao đỏ, một thanh tầm vông buộc chéo sau lưng, cậu hòa vào dòng người. 2-9, trời mưa ẩm ướt không làm cho mọi người ngưng nhịp bước chân nào. Dù chưa hiểu lắm về độc lập, về chính quyền mới, nhưng trong lòng An vẫn dậy lên một niềm sung sướng, tự hào khi lần đầu được thấy quân mình chứ không phải quân Pháp đi lại hiên ngang, tấp nập trên các đại lộ.

“Người người đông kín các con đường xung quanh nhà thờ Đức Bà. Sắp xếp thế nào đó mà đoàn của tôi lại được đứng đối diện, cách lễ đài chỉ vài chục mét. Tôi cứ khấp khởi mừng vì mình may mắn...” - ông Tuấn kể. Chộn rộn, ồn ào, nhưng cả biển người rồi cũng trở nên trật tự, yên lặng hướng về lễ đài chờ nghe tiếp sóng Tuyên ngôn độc lập.

Những tiếng rọt... rẹt... rồi sóng không tiếp được. Ông Trần Văn Giàu, chủ tịch Ủy ban hành chính lâm thời Nam bộ, đứng trên lễ đài nói thay lời hiệu triệu. Bài nói kết thúc, mọi người vỗ tay rần trời, ông vừa bước xuống lễ đài thì có tiếng súng nổ. Đạn bắn xuống từ nóc nhà của xưởng xe hơi Jean Compte (chỗ bây giờ là Diamond Plaza), bóng mấy em thiếu nhi đeo hoa, mang trống, cầm cờ đứng hàng đầu gục xuống. Tức thì, một làn sóng phẫn nộ bùng lên. Súng nổ, máu đổ không làm ai lùi lại. Mọi người kéo nhau đổ về phía người bị thương, hô nhau đi bắt Pháp gian, Việt gian.

Ông Trần Bạch Đằng khi ấy 20 tuổi đang đứng đầu một đoàn thanh niên, cách lễ đài 50m và rất gần khu xưởng Jean Compte. Ông móc ngay khẩu súng lục bên hông, chĩa về phía phát ra tiếng súng bóp cò, quên cả tầm đạn của súng 6,35 ly chỉ là vài mét.

Xộc lên phía có tiếng súng ở nóc nhà của xưởng xe hơi, người ta tìm thấy một anh chàng người Pháp mặt mày xanh lét, run rẩy, bên cạnh là một bà già Pháp đã ngất xỉu vì sợ hãi. Căm giận, một người rút lưỡi lê định đâm thì một bàn tay cản lại: “Chủ trương của ta là hòa bình”.

Những nhà lãnh đạo trẻ tuổi đứng ra vãn hồi trật tự, giải thích về sự nhất thiết phải “giữ thái độ bình tĩnh và tuân thủ luật pháp quốc tế”. Đám đông được giải tán bớt, những người bị thương được đưa vào bệnh viện, một đội đặc nhiệm ngay lập tức được thành lập để đi tìm, tước vũ khí của người Pháp.

Ông Huỳnh Văn Tiểng, một trong năm người của Ủy ban Hành chính lâm thời Nam bộ lúc bấy giờ, kể lại như sự việc mới diễn ra ngày hôm qua: “Chúng tôi khám xét từng nhà, tịch thu vũ khí, tạm giam những người Pháp có giấu vũ khí. Để giữ gìn tuyệt đối uy tín cho Việt Minh, chúng tôi lại lập ra một đội kiểm tra khác, kiểm tra ngay chính những người vừa tiến hành khám xét nhà người Pháp, đảm bảo không xảy ra mất mát một li, một tí tiền bạc, của cải”.

Xế chiều, Huỳnh Văn Tiểng và Dương Bạch Mai đến hỏi cung, giảng giải chủ trương của cách mạng. Đến hôm nay, giọng ông Tiểng vẫn còn mạnh mẽ: “Hành vi bắn lén, phá hoại lễ độc lập là hèn nhát, nhắm vào thiếu nhi là nhục nhã, là phản bội lại cách mạng Pháp, nhân dân Pháp. Đáng lẽ chúng tôi phải xử hết, nhưng vì chính sách nhân đạo, vì hòa bình, chúng tôi chỉ điểm danh, lưu tên của các vị lại đây, nếu tái phạm sẽ phải đền tội. Hôm nay, cách mạng, chính quyền đã ở trong tay của nhân dân VN”.