Krông Nô - tiếng kêu cứu từ dòng sông chảy ngược

TTO - Hơn 10 năm trước, Krông Nô (sông Bố - một trong hai nhánh của dòng sông chảy ngược Sêrêpốk) còn uốn lượn êm đềm, cấp nước cho các ruộng đồng, làng xóm. Từ ngày có thủy điện, "cát tặc" lộng hành, dòng sông bị đục khoét, phình to hàng trăm mét, ruộng đất của dân theo đó lở ầm ầm xuống sông…

Hiện tại, dù tỉnh Đắk Nông đã có chủ trương nghiêm cấm khai thác, tác động tại 19 khu vực sạt lở nghiêm trọng trên chiều dài gần 10km dọc sông Krông Nô. Nhưng xuôi dòng, phóng viên Tuổi Trẻ vẫn chứng kiến hàng trăm điểm bị đục khoét, xói lở, phình to.

Nhiều người dân đã phải chấp nhận bán đi mảnh ruộng của mình vì không ngăn nổi lòng tham của "cát tặc".

Krông Nô - tiếng kêu cứu từ dòng sông chảy ngược - Ảnh 1.

Chỉ tay lên một mỏm đất rộng khoảng 50m² trồi lên giữa sông (cách bờ khoảng 40m), anh Vương Văn Hậu (25 tuổi, trú thôn 3, xã Buôn Choah, huyện Krông Nô) nói cách đây vài năm từ bờ ra đó là ruộng bắp của gia đình anh.

Theo anh Hậu, khoảng 3-4h sáng mỗi ngày, hàng chục tàu lớn tiến sát, đưa vòi rồng vào sát bờ hút cát. Bờ bị hút rỗng chân, đất sạt lở ầm ầm xuống sông, trong nhà còn nghe rõ tiếng.

Người dân ra đuổi còn bị những người trên tàu cát đe dọa. Báo chính quyền địa phương, công an thì các tàu lại nhổ neo bỏ đi, không bắt được.

"Cách đây ít lâu, một chủ tàu hút cát đến gạ mua khoảng 1 sào đất chưa bị sạt lở của gia đình tôi với giá 12 triệu đồng. Không còn cách nào giữ nên tôi bán luôn cho họ. Không bán họ cũng lén vào chân ruộng hút cát, rồi đất cũng sạt lở và mất trắng. Bán rẻ còn được ít tiền" - anh Hậu ngậm ngùi kể.

Krông Nô - tiếng kêu cứu từ dòng sông chảy ngược - Ảnh 2.

Mới đây, ngày 25-9, Công an tỉnh Đắk Nông phối hợp ngành chức năng bắt quả tang bốn tàu công suất lớn đang khoét chân ruộng hộ bà Duy Khánh Toàn (thôn 3, xã Buôn Choah) làm sạt lở hơn 1.400m². Cơ quan chức năng xác định, trên bốn tàu này còn chứa hơn 115m³ cát vừa được hút lên.

Trao đổi với phóng viên, bà Toàn thừa nhận đã bán 0,4ha đất của gia đình sát mặt sông cho "cát tặc" để lấy 90 triệu đồng vì "giữ không nổi".

"Cứ nửa đêm về sáng, các tàu lại đưa vòi rồng vào chân ruộng hút cát làm sạt bờ. Ra nói lịch sự chúng còn đi, nhưng có hôm tôi còn bị chúng chửi tục, dọa đánh. Vì vậy chúng đến gạ mua tôi bán luôn, đó là mảnh ruộng cuối cùng", bà Toàn nói.

Krông Nô oằn mình vì thủy điện, khai thác cát - Video: TVO

Trao đổi với phóng viên, ông Nguyễn Văn Thinh - phó chủ tịch UBND xã Buôn Choah - xác nhận có việc người dân bán đất cho các chủ tàu hút cát nhưng "xã không thống kê cụ thể được". Việc mua bán không thông qua xã nên chưa ngăn chặn được vụ nào.

Cũng theo ông Thinh, trên chiều dài khoảng 5km dọc sông Krông Nô, có hàng trăm hộ dân của xã có đất bị ảnh hưởng do nạn khai thác cát trái phép với tổng diện tích khoảng 80ha bị sạt lở, nhưng đến nay chưa có hộ dân nào được bồi thường.

Chính vì vậy, nhiều người đã quay sang… thỏa hiệp với cát tặc.

Krông Nô - tiếng kêu cứu từ dòng sông chảy ngược - Ảnh 4.

Krông Nô - tiếng kêu cứu từ dòng sông chảy ngược - Ảnh 5.

Krông Nô - tiếng kêu cứu từ dòng sông chảy ngược - Ảnh 6.

Một lãnh đạo UBND tỉnh Đắk Nông cho biết có 6 nguyên nhân dẫn đến sạt lở dòng sông Krông Nô như thổ nhưỡng, biến đổi khí hậu. Trong đó hai nguyên nhân chính là do chế độ ‘1 ngày 2 mùa’ (lúc tắt, lúc xả) của thủy điện và nạn khai thác cát trái phép quá mức.

Tỉnh cũng đã nghiêm cấm việc khai thác, cấp phép khai thác đối với 19 điểm sạt lở nghiêm trọng nhưng không ăn thua.

Anh Đỗ Sơn Lâm (thôn Nam Thanh, xã Nâm N’Đir) cho biết năm 2001, gia đình anh khai hoang được hơn 4ha đất tại khu vực này nhưng nay sông đã "nuốt mất" hơn 2,5ha.

"Gia đình tôi đã phải 5 lần chuyển nhà ‘chạy sạt lở’ nhưng nay vẫn còn nhiều điểm nứt nẻ, sắp bị cuốn trôi" - anh Lâm xót xa nói.

Còn anh Sầm Văn Tiến (30 tuổi, trú thôn 2, xã Buôn Choah), kể năm 1996 gia đình anh có đến 8ha đất dọc bờ sông, nhưng đến 2018 đã bị nuốt chửng hoàn toàn, chỉ sót lại hai "ốc đảo" giữa dòng nước sâu.

Để sinh kế, gia đình anh mua thêm 1ha đất dọc bờ sông trồng hoa màu nhưng nay cũng chỉ còn 4 sào.

"Có lần uất quá, tôi vác đá ném lên tàu hút cát thì bị họ cầm xà beng nhảy lên bờ đuổi đánh. Chúng ngang ngược và liều lĩnh nên ai cũng sợ, đành mất đất hơn mất mạng" - anh Tiến nói.

Krông Nô - tiếng kêu cứu từ dòng sông chảy ngược - Ảnh 7.

Krông Nô - một trong hai nhánh của dòng sông chảy ngược Sêrêpốk - Nguồn: Google Maps

Krông Nô - tiếng kêu cứu từ dòng sông chảy ngược - Ảnh 8.

Ông Lê Đức Cường - chủ tịch UBND xã Nâm N’Đir, huyện Krông Nô - đưa ra một thống kê giật mình: đến cuối năm 2018 có hơn 40 hộ dân trong xã bị mất hơn 17ha đất nông nghiệp trên chiều dài gần 4km bờ sông. Có đoạn sông "ăn" vào sâu hơn 100m.

Nguyên nhân sạt lở có nhiều, trong đó hai tác động chính là nạn khai thác cát và chế độ dòng chảy thất thường của thủy điện.

"Tình trạng sạt lở vẫn tiếp tục diễn ra nếu không kè bờ, ngăn chặn nạn khai thác cát, điều chỉnh việc chạy máy thất thường của thủy điện" - ông Cường lo lắng.

Trước tình trạng sạt lở, trong năm 2018, UBND huyện Krông Nô đã trích kinh phí dự phòng 800 triệu đồng từ ngân sách địa phương tạm thời khắc phục sự cố.

Hiện Công ty thủy điện Buôn Kuốp đang hỗ trợ địa phương gần 6 tỉ đồng kè khắc phục các đoạn bờ sông sạt lở. Nhà máy cũng đã bồi thường 5 lần cho hàng ngàn hộ dân (cả Đắk Nông lẫn Đắk Lắk) bị sạt lở đất, ngập úng và đang tiến hành bồi thường đợt 6.

Riêng các công ty khai thác cát… tự thỏa thuận với dân.

Krông Nô - tiếng kêu cứu từ dòng sông chảy ngược - Ảnh 9.

Krông Nô - tiếng kêu cứu từ dòng sông chảy ngược - Ảnh 10.

Trao đổi với phóng viên về tình trạng sạt lở dọc sông Krông Nô, ông Nguyễn Xuân Danh - phó chủ tịch UBND huyện Krông Nô - xác nhận có tình trạng các tàu khai thác cát húc vòi rồng vào chân ruộng. Tuy nhiên, do chủ đất không phán ánh nên cơ quan chức năng không biết.

"Chúng tôi nghi có việc mua bán đất nhưng không có cơ sở xử lý. Chủ đất và đơn vị khai thác cát thỏa thuận ngầm với nhau. Chủ ruộng vẫn là người dân nhưng ‘cát tặc’ cứ hút rỗng dần chân ruộng nên sông cứ lở mãi.

Huyện cũng đã nhiều lần có văn bản, tuyên truyền và nghiêm cấm tình trạng bán đất cho cát tặc nhưng vẫn chưa ngăn chặn được", ông Danh nói.

Krông Nô - tiếng kêu cứu từ dòng sông chảy ngược - Ảnh 12.

Các tàu hút cát “miệt mài” ngày đêm làm “rỗng ruột” sông, sạt lở bờ - Ảnh: TRUNG TÂN

Liên quan đến việc bắt bốn tàu khai thác cát trái phép trên đất bà Toàn và UBND huyện Krông Nô đổ cát trở về sông, ông Danh nói "địa phương cũng có cái khó". Theo ông Danh, do không có phương tiện, bến bãi tập kết nên mới đổ cát xuống sông vì lo… tàu chìm, trách nhiệm sẽ rất lớn.

"Hiện ngoài công nhân các tàu, công an huyện cũng cử 3 cán bộ túc trực trên tàu chờ… kết quả xử lý của cơ quan chức năng", ông Danh nói.

Nói thêm về vấn đề này, ông Nguyễn Chung Huy - quyền trưởng phòng Tài nguyên - môi trường huyện Krông Nô - cho biết toàn bộ đoạn sông Krông Nô qua huyện đã được cấp giấy phép khai thác cát cho 6 doanh nghiệp với 7 điểm mỏ, tổng chiều dài khoảng 20km.

Hiện tỉnh đã khoanh vùng 19 điểm sạt lở nghiêm trọng (dài gần 10km) và cấm cấp phép khai thác ở những nơi này. Tuy nhiên, cũng theo ông Huy, chỉ khi cấm khai thác cát trên sông mới ngăn chặn triệt để tình trạng sạt lở sông do hút cát.

Trước tình trạng khai thác cát trái phép, hút cát không đúng vị trí được cấp phép, huyện đã làm văn bản đề xuất lắp thiết bị định vị lên các tàu khai thác cát.

"Cụ thể, khi cấp phép cho các doanh nghiệp, có mục bổ sung là yêu cầu lắp hộp đen trên tài để ngồi ở nhà cơ quan quản lý vẫn biết được tàu nào đang đậu ở đâu, có đúng vị trí không, đậu bao nhiêu lâu…

Khi có các thông số cụ thể như vậy, cơ quan nhà nước mới có thể xử nghiêm các tàu vi phạm để ngăn chặn sông bị sạt lở thêm", ông Huy đề xuất.