Kỳ 1: Quyền của người nghèoKỳ 2: Khi hãng dược khổng lồ thua kiệnKỳ 3: “Gã khổng lồ” thuốc phiên bản giá rẻ

Phóng to

Plavix, loại thuốc giúp Hãng dược Bristol-Myers Squibb thu về 6 tỉ USD trong năm 2007 - Ảnh: Internet

Giấy phép bắt buộc

Ngày 29-1-2007, Bộ Y tế Thái Lan ra tuyên bố gây chấn động: chính quyền đã thông qua luật sử dụng thuốc phiên bản giá rẻ của thuốc chữa bệnh tim Plavix của hai đại gia dược phẩm phương Tây là Bristol - Myers Squibb và Sanofi - Aventis.

Ngoài ra, Bangkok cũng cho phép sử dụng phiên bản của thuốc trị bệnh AIDS Kaletra của Hãng Abbott - Laboratories. Các quan chức Thái Lan tuyên bố quyết định này sẽ giúp đất nước tiết kiệm được ít nhất 800 triệu baht (24 triệu USD) chi phí y tế công cộng mỗi năm.

Khi đó, ông Teera Chakajnorodom, chủ tịch Hiệp hội Các nhà sản xuất và nghiên cứu dược phẩm (PReMA) - một tổ chức vận động của ngành công nghiệp dược, cho biết các đại gia dược phẩm nước ngoài đã “bị sốc”. “Không chỉ có thuốc chữa HIV mà cả thuốc chữa bệnh tim và ung thư - ông Chakajnorodom nói - Đây là diễn biến hoàn toàn mới và có tầm ảnh hưởng rất xa”.

Theo quy định của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), chính quyền một quốc gia được phép công bố “tình trạng khẩn cấp quốc gia” và cấp “giấy phép bắt buộc” cho việc sản xuất hoặc buôn bán thuốc phiên bản giá rẻ của thuốc có bản quyền mà không cần sự cho phép của công ty nước ngoài giữ bản quyền.

Trước Thái Lan, rất ít quốc gia áp dụng quy định này. “Chúng tôi phải làm như vậy bởi chúng tôi phải chữa trị cho quá nhiều bệnh nhân trong khi ngân sách chỉ có hạn - bộ trưởng y tế Thái Lan khi đó là ông Mongkol na Songkhla khẳng định - Chúng tôi không thể cứ nhìn người dân của mình chết dần chết mòn và các bệnh nhân thì đã chờ đợi từ quá lâu rồi. Chúng tôi chỉ muốn giúp người nghèo”. Một lý do nữa mà ông Mongkol na Songkhla đưa ra là ngành y tế Thái Lan “không đào đâu ra tiền mua loại thuốc xịn giá cắt cổ”.

Vào thời điểm đó, giá thuốc Plavix chính hãng ở Thái Lan lên tới 70 baht (2 USD)/viên, trong khi thuốc phiên bản nhập từ Ấn Độ chỉ có giá vỏn vẹn 5 baht/viên. Chính quyền ước tính chưa đầy 10% trong tổng số 300.000 bệnh nhân tim ở Thái Lan đủ khả năng mua thuốc Plavix. Và cũng chỉ chưa đầy 10% trong số hơn 500.000 bệnh nhân HIV Thái Lan đủ tiền mua thuốc Kaletra, bởi mỗi tháng họ phải tốn tới 11.580 baht (330 USD) trong khi giá thuốc phiên bản chỉ 4.000 baht/tháng.

Theo bộ trưởng Mongkol, hệ thống y tế Thái Lan đang ngày càng tiến gần đến nguy cơ phá sản, và một trong những chi phí nặng nề nhất mà Thái Lan đang gánh chính là giá thuốc quá cao. Các bác sĩ ở một số bệnh viện tim hàng đầu thủ đô Bangkok cho biết chỉ riêng tiền mua thuốc Plavix đã chiếm tới 20% tổng ngân sách toàn bệnh viện.

Chuyên gia Paul Cawthorne, lãnh đạo chi nhánh tổ chức từ thiện Bác sĩ không biên giới (MSF) ở Thái Lan, khẳng định hành động của chính quyền Bangkok là hoàn toàn hợp pháp theo khuôn khổ luật pháp Thái Lan cũng như quy định WTO. “Chúng tôi đã mơ đến hành động này từ nhiều năm nay - chuyên gia Cawthorne cho biết - Chính quyền Thái Lan đã đối mặt với các hãng dược khổng lồ và nói rằng nếu họ không bán thuốc với giá vừa phải, Bangkok sẽ tìm nguồn thuốc từ các công ty dược phiên bản giá rẻ. Đó là một cuộc chiến”. Các tổ chức quốc tế như Oxfarm cũng nhận định Thái Lan hoàn toàn có quyền hợp pháp trong việc áp dụng “giấy phép bắt buộc”.

Điểm sáng cho các nước đang phát triển

Đến tháng 3-2008, chính quyền Thái Lan tuyên bố sẽ tiếp tục mở rộng chương trình sử dụng thuốc phiên bản giá rẻ sang các sản phẩm thuốc chống ung thư và thuốc chống AIDS khác nếu như các hãng dược lớn không giảm giá thuốc. Trước đó, các hãng dược lớn, trong đó có Abbott Laboratories, đã đe dọa sẽ không bán các loại thuốc mới tại thị trường Thái Lan để trả đũa.

Tuy nhiên, bộ trưởng Mongkol tuyên bố ông hiểu quá rõ các đối thủ đa quốc gia sau nhiều năm thương lượng giá thuốc với họ. “Chúng tôi đã thương lượng với họ từ nhiều năm qua nhưng họ không bao giờ hợp tác”. Do Bristol-Myers Squibb và Sanofi-Aventis quyết không chịu giảm giá thuốc Plavix, tháng 7-2007 chính quyền Thái Lan đã nhập 2 triệu liều thuốc phiên bản giá rẻ của Plavix từ Ấn Độ.

Sau đó, chính quyền Thái Lan mở rộng chương trình sử dụng thuốc phiên bản giá rẻ đối với ba loại thuốc chống ung thư là Docetaxel, Letrozole và Tarceva. Ngoài ra, Bangkok còn đạt được một thỏa thuận với hãng dược khổng lồ Novartis, theo đó Novartis đồng ý cung cấp miễn phí thuốc chữa bệnh máu trắng Glivec cho bệnh nhân Thái Lan.

Năm 2008, sức ép từ phía các tập đoàn dược đa quốc gia buộc Bộ Y tế Thái Lan xem xét ngừng chương trình thuốc giá rẻ trị bệnh ung thư. Tuy nhiên, người dân Thái Lan đã thu thập hơn 20.000 chữ ký vào bản yêu cầu Bộ Y tế tiếp tục chương trình này.

Bộ trưởng y tế Thái Lan khi đó là Chiya Sasomsub tuyên bố sẽ tiếp tục thực hiện giải pháp “giấy phép bắt buộc”: “Chúng tôi tin rằng mọi bệnh nhân Thái Lan phải có quyền được tiếp cận với thuốc giá rẻ và có chất lượng”. Giới chuyên gia quốc tế đánh giá chương trình thuốc giá rẻ của Thái Lan là một “điểm sáng” để các nước đang phát triển học tập.

Trong cuộc đối đầu với Thái Lan, các hãng dược luôn lớn tiếng khẳng định giá thuốc xịn rất đắt vì các hãng này phải đầu tư chi phí lớn vào nghiên cứu, phát triển và thử nghiệm các loại thuốc mới. Tuy nhiên, cựu bộ trưởng y tế Thái Lan Mongkol cho biết trên thực tế, các hãng dược đầu tư vào hoạt động nghiên cứu phát triển ít hơn nhiều so với hoạt động tiếp thị, quảng bá.

Trong cuốn The truth about the drug companies (Sự thật về các công ty dược), bác sĩ Mỹ nổi tiếng Marcia Angell mô tả ngành công nghiệp dược là “một cỗ máy tiếp thị khổng lồ” và “kiếm lợi lớn từ các nghiên cứu do chính phủ trả tiền và sự độc quyền”.

Đây là cuốn sách gối đầu giường của ông Mongkol. “Các hãng dược kiếm lợi nhuận khủng khiếp từ chúng ta” - ông Mongkol bức xúc. Trên thực tế, Plavix là loại thuốc bán chạy nhất của Hãng Bristol-Myers Squibb. Doanh số năm 2007 của nó lên tới 6 tỉ USD.

Trong thời gian vừa qua, các hãng dược đa quốc gia đã buộc tung ra những chiến dịch giảm giá thuốc ở thị trường Thái Lan. Tuy nhiên chính quyền Thái Lan khẳng định sẽ không có chuyện hủy bỏ chương trình thuốc phiên bản giá rẻ, bởi nó phù hợp với thông lệ quốc tế và cho phép người dân Thái Lan tiếp cận với thuốc chữa bệnh.

__________

Các hãng dược đa quốc gia thường lớn tiếng khẳng định thuốc phiên bản giá rẻ không an toàn và hiệu quả bằng thuốc chính hãng. Họ luôn nhấn mạnh đã phải đầu tư hàng chục tỉ USD vào hoạt động nghiên cứu và phát triển các loại thuốc mới. Nhưng tất cả đều là những lời dối trá và bịa đặt...

Kỳ tới: Những bịa đặt “kinh điển”