Phóng to

Bí thư Thành ủy TP.HCM Võ Văn Kiệt đến thăm và làm việc với Nhà máy dệt Thành Công - một trong những đơn vị đi đầu đổi mới - năm 1979 - Ảnh: N.C.T.

TT - Sau ngày 30-4-1975, từ một nhà lãnh đạo kháng chiến xuất sắc, ông Võ Văn Kiệt, lúc bấy giờ đã 53 tuổi, trở thành người đứng đầu chính quyền dân sự của một thành phố lớn: Sài Gòn. Ông sẽ gặp ở đây nhiều công việc mà ông chưa từng được biết đến. Ông cũng sẽ chứng kiến ở đây nhiều diễn biến sau khi "Cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội" và các chuẩn mực của một chế độ mới nhanh chóng được đem tới Sài Gòn.

Nghe đọc nội dung toàn bài:

Kỳ 1:Những ngày thơ ấuKỳ 2: Một cái tên bắt đầu một sự nghiệpKỳ 3: Gặp những người ấn tượngKỳ 4: Phải giữ đất, giữ dân

Những cuộc "xé rào"

Võ Văn Kiệt cũng đã là một người hăng hái áp dụng những chuẩn mực đó. Để rồi, bằng sự mẫn cảm chính trị của một Võ Văn Kiệt luôn có mặt ở nơi cuộc sống thực tế đang diễn ra, luôn biết cái gì là "mệnh lệnh cao nhất". Ông trở thành chỗ dựa cho các doanh nghiệp, "xé rào" vượt qua cơ chế quan liêu bao cấp.

Cơ chế được coi như là nguyên nhân chính làm cho nền kinh tế VN bị kiệt quệ vào cuối những năm 1970, đầu 1980. "Xé rào" trong sản xuất kinh doanh ở TP.HCM vào cuối những năm 1970 là khởi đầu của hàng loạt những cuộc "xé rào" khác trong nông nghiệp, trong phân phối lưu thông, góp phần làm thay đổi tư duy của Đảng về kinh tế và là cơ sở lý luận cho đường lối đổi mới trong Đại hội Đảng Cộng sản VN lần thứ VI.

Phóng to

Đồng chí Võ Văn Kiệt khảo sát thủy điện Trị An

Khi trở về thành phố sau 30-4, ông Kiệt mang theo một vốn liếng chính trị đầy ấn tượng, nhưng ông đã không chỉ sử dụng số vốn đó. Trong môi trường mới, ông đã tận dụng nhiều cơ hội để làm giàu tri thức, để tự hoàn thiện mình. Tháng 12-1981, ông được điều ra Hà Nội làm phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng, kiêm chủ nhiệm Ủy ban Kế hoạch nhà nước.

Năm đó, ông đã 59 tuổi, thế nhưng theo ông Việt Phương, một "sĩ phu" có tiếng của "Bắc Hà”, người nhiều năm làm trợ lý cho Thủ tướng Phạm Văn Đồng và sau đó là Tổng bí thư Lê Duẩn: "Khi đó sức bật của ông vẫn mạnh. Ông làm kế hoạch chỉ sau một thời gian là anh em trí thức xã hội chủ nghĩa rất chịu".

Điều day dứt

Mười năm sau khi ra Hà Nội, năm 1991, ông Võ Văn Kiệt trở thành chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng, người đứng đầu Chính phủ theo cách gọi của Hiến pháp 1980. Đường hướng phát triển kinh tế lúc đó vẫn đang còn phải mò mẫm. Tốc độ tăng trưởng rất thấp, lạm phát vẫn còn ở mức 67%. Cũng năm đó, Liên Xô tan rã, nguồn ngân sách mất 1/3 từ viện trợ của Liên Xô và các nước Đông Âu cũ; thị trường truyền thống mất. Trung Quốc khi đó vẫn chưa bình thường hóa quan hệ với VN; Mỹ và phương Tây vẫn còn cấm vận. Lần đầu tiên, VN phải tự mình quyết định mọi công việc và quyền lợi cho chính đất nước mình.

Phóng to

Thủ tướng Võ Văn Kiệt trong ngày hoàn thành đường dây tải điện 500kV Bắc - Nam năm 1994 - Ảnh: Nguyễn Công Thành

Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã đóng một vai trò rất lớn. Ông tích cực xóa quan liêu bao cấp, tích cực xây dựng những thể chế pháp lý theo hướng thị trường. Và với một gương mặt hết sức thân thiện, với một nụ cười hết sức cởi mở, ông mang ra thế giới những thông điệp mới về VN: một VN cầu thị và khát khao phát triển. Năm 1992, Mỹ bỏ cấm vận; năm 1994, Mỹ bình thường hóa quan hệ; năm 1995 VN gia nhập ASEAN… Khi ông thôi chức thủ tướng, tốc độ tăng trưởng GDP ở mức 8%. VN huy động được 8,5 tỉ USD ODA và 28 tỉ USD đầu tư nước ngoài.

Quả thật, ông Võ Văn Kiệt đã để lại nhiều dấu ấn trên khắp miền đất nước. Những dấu ấn có thể từ những công trình lớn mà ông đã quyết định đầu tư; từ những phong trào ông đã khởi xướng; và đặc biệt, từ những "nguồn cảm hứng phát triển" mà ông đã khơi dậy, gieo mầm. Ông Võ Văn Kiệt nói: "Có thể vì tôi làm thủ tướng vào một thời điểm mà đất nước ở trong một tình thế buộc Chính phủ phải nhanh chóng hành động; tình hình thế giới cho phép VN tiếp cận rộng rãi với cộng đồng quốc tế hơn".

Phóng to

Đồng chí Võ Văn Kiệt đi thực tế để tìm cách cải tạo Đồng Tháp Mười

Nếu chỉ xét những gì đạt được trong thập niên 1990, VN có thể được đánh giá cao và ông Kiệt có thể bằng lòng, phấn khởi. Nhưng đã có một thời gian rất dài, theo ông Kiệt, những khó khăn do chế độ cũ để lại, khó, nhưng chỉ vài năm là giải quyết được; nhưng những vướng mắc do các chính sách mới gây ra thì phải mất nhiều năm mò mẫm.

Trong cuốn hồi ký của mình, cựu thủ tướng Singapore, ông Lý Quang Diệu, viết: "Năm 1975, TP.HCM có thể cạnh tranh ngang với Bangkok; còn năm 1992, tôi nghĩ có lẽ nó đã tụt hậu 20 năm". Tuy ông Lý Quang Diệu chỉ dùng từ "có lẽ” khi đưa ra nhận định này, nhưng những so sánh của ông đã làm cho ông Kiệt nhức nhối: "Tôi đau không thể tưởng được". Có lẽ tụt hậu so với khu vực là một trong những điều mà ông day dứt nhất. Nhưng năm 1997, ông đã 75 tuổi, đã đến khi ông từ giã chính trường.

___________________________

Rồi ông Kiệt làm đơn trả lại ngôi biệt thự công vụ ở Hà Nội để về sống ở TP.HCM, được làm điều mà như khi đang còn đương chức ông hay nói với một người bạn già: "Tao thèm được như mày, lâu lâu ra đầu phố ăn tô phở, uống chén chè, nói dóc quá”.

Kỳ tới: Về nhà