Dẫu vậy, nghe ông ra đi, rất nhiều người vẫn ngậm ngùi bởi cây đại thụ gần như cuối cùng của làng hát bội phương Nam đã không thể trụ lại.

Những câu chuyện kỳ lạ với hát bội

Đinh Bằng Phi sinh tại Phnom Penh (Campuchia) năm 1938, quê gốc Đồng Tháp. Thường các nghệ sĩ hát bội theo nghề vì có gia tộc, cha mẹ gắn bó nghề hát, con cái bị ảnh hưởng theo. Nhưng Đinh Bằng Phi quá đặc biệt, gia đình ông không có ai làm nghệ thuật, lại có người cô mê kép hát bội và xảy ra sự cố đau lòng nên gia đình cấm tiệt con cái đến với lĩnh vực này.

Hồi nhỏ ở quê và sau này lên Sài Gòn, nhà ông Phi gần rạp hát nên ông lén qua coi, cứ thế ông mê hát bội hồi nào không hay. Ông còn là người ham đọc sách nên các nhân vật trong truyện hiển hiện trên sân khấu hát bội càng khiến ông đắm đuối.

Theo thông tin từ sách Nhìn về sân khấu hát bội Nam Bộ, ông Phi tập tành viết từ khi còn là học sinh ở Trường Pétrus Ký, ông viết truyện ngắn và dám viết luôn tuồng hát bội Phạm Ngũ Lão tòng quân.

Bất ngờ là ban Vân Hạc, một ban hát với nhiều nghệ sĩ kỳ cựu như Thành Tôn, Minh Tơ, Chín Luông, Hữu Thoại... đã dựng tuồng này và phát trên đài phát thanh.

Thấy ông có triển vọng nên các nghệ sĩ đã động viên ông tiếp tục viết. Vậy là chàng trẻ có hàng loạt kịch bản hát bội như Trần Bình Trọng tuẫn tiết, Sơn Tinh - Thủy Tinh, Sự tích Trần Huyền Trang, Nỗi oan Thị Kính, Ngọc Kỳ Lân xuất thế, Tôn phu nhân quy Thục...

Ông còn bắt tay dàn dựng cho học sinh và các bạn học trường sư phạm. Sau khi tốt nghiệp trường sư phạm năm 1959, ông làm thầy giáo. Tưởng yên ổn với bục giảng nhưng hát bội cứ như có ma lực.

Khoảng năm 1969, ông Phi được mời giảng dạy lớp hát bội tại Trường quốc gia Âm nhạc và kịch nghệ Sài Gòn, rồi là thư ký Hội Khuyến lệ cổ ca Sài Gòn, được nhiều trường đại học mời về giảng dạy nghệ thuật sân khấu cổ truyền.

Năm 1971 ông lập ban hát bội Đinh Bằng Phi, quy tụ nhiều nghệ sĩ trẻ như Kim Thanh, Ngọc Khanh, Ngọc Dung, Xuân Quan... Những học trò của ông sau này đều là nghệ sĩ bậc thầy của hát bội.

Từ năm 1977-2003, ông công tác tại Đoàn nghệ thuật hát bội TP.HCM với chức vụ phó đoàn, phụ trách chuyên môn. Thời gian này ông phát huy năng lực mạnh mẽ và tạo nên nhiều dấu ấn. Năm 2011, ông là nghệ sĩ hát bội thứ ba sau nghệ sĩ Năm Đồ và Thành Tôn được Nhà nước phong tặng danh hiệu nghệ sĩ nhân dân.

Người hiền cống hiến cuộc đời

Nghệ sĩ nhân dân Hữu Danh, con trai nghệ sĩ Hữu Thoại, cho biết Đinh Bằng Phi có những đường "đi ngược" khiến ai cũng nể phục vì sự say đắm bộ môn hát bội của ông.

Đã là soạn giả hát bội có tiếng rồi nhưng vì yêu nghề và muốn hiểu cặn kẽ về mọi mặt của hát bội, ông vẫn có thể qua ban Vân Hạc để học ca với những nghệ sĩ giỏi nghề mà ông mến mộ. Ông vẫn quay lại học diễn để có trải nghiệm của một nghệ sĩ khi tiếp cận vai diễn.

Vốn là người hiền lành, nho nhã nên vai diễn của Đinh Bằng Phi không nhiều nhưng phù hợp tính cách của ông và tạo nhiều cảm xúc trong lòng khán giả. Ông Hữu Danh nhớ ông Đinh Bằng Phi với vai Triệu Khuông Dẫn trong Trảm Trịnh Ân, thái giám Tử Trình trong San Hậu...

Hồi Đoàn nghệ thuật hát bội TP.HCM còn ở rạp Long Phụng trên đường Lý Tự Trọng, ông Phi và ông Danh ở tập thể gần nhau. Vì có chung đam mê văn chương nên cứ hễ viết xong tuồng nào ông Phi hay đọc cho ông Danh nghe. Ông Danh phục người thầy Đinh Bằng Phi về cách viết trào phúng, lãng mạn được đặt để rất hay trong tuồng.

Là một giáo sư nên lời văn của ông Phi sâu sắc, nhiều tầng ý nghĩa. Tuồng San Hậu do ông Phi chỉnh lý vẫn đang được Nhà hát nghệ thuật hát bội TP.HCM sử dụng vì ông Việt hóa nhiều chữ Hán khiến tác phẩm dễ tiếp cận công chúng hôm nay hơn, hệ thống nhân vật cũng được đào sâu để đọng lại nhiều dấu ấn trong lòng khán giả.

Nghệ sĩ Ngọc Khanh, học trò ruột của ông Đinh Bằng Phi, kể ông Phi vốn rất mê coi mẹ bà, nghệ sĩ hát bội Ba Út, biểu diễn. Thấy nghề hát cực khổ nên mẹ không muốn Ngọc Khanh nối nghiệp, chính thầy Phi đã thuyết phục để Ngọc Khanh được đi tiếp ước mơ. Ông còn chở bà Ngọc Khanh đi thi tú tài, động viên bà học văn hóa cho giỏi để có khả năng phân tích nhân vật, hóa thân thật thuyết phục.

Bà Ngọc Khanh rưng rưng nói: "Không có thầy Đinh Bằng Phi là không có Ngọc Khanh hát bội như hôm nay. Thầy hiền lành, nghiêm cẩn, hết lòng với nghề, cộng thêm trình độ học vấn cao nên văn chương hát bội của thầy là văn chương bác học, rất sâu sắc khiến người ta luôn kính nể và trân trọng mỗi tác phẩm tâm huyết của thầy".

Nghệ sĩ Đinh Bằng Phi, cây đại thụ làng hát bội, qua đời

Nghệ sĩ Thanh Bình của Nhà hát Nghệ thuật hát bội TP.HCM, đau buồn cho Tuổi Trẻ Online hay gia đình NSND Đinh Bằng Phi thông tin ông vừa qua đời sáng nay, 25-12.