Thứ trưởng Bộ Lao động - thương binh và xã hội Nguyễn Trọng Đàm (phải) trao đổi với Bộ trưởng Phạm Thị Hải Chuyền - Ảnh: Võ Văn Thành

Sự kiện trên do​ Ủy ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội tổ chức ngày 27-9.

Đề cập sự việc hàng trăm học viên cai nghiện ở Hải Phòng trốn trại vừa qua, đại biểu Hồ Thị Thủy (Vĩnh Phúc) cho biết có thông tin một trong những lý do dẫn đến sự việc này là do đối xử không bình đẳng, coi người nghiện là tệ nạn xã hội nên đã dẫn đến phân biệt.

Bệnh nhân hay tệ nạn?

Bà Thủy đặt câu hỏi: “Đang có dư luận trái chiều về việc nếu như hiện nay chúng ta không coi người nghiện là tệ nạn xã hội, mà coi họ như bệnh nhân thì chỉ cần chữa trị, giáo dục tại cộng đồng và gia đình có được không?”.

Một số ý kiến khác trong Ủy ban về các vấn đề xã hội cũng nêu vấn đề quy định pháp luật đã xác định người nghiện ma túy là bệnh nhân, không phải đối tượng tệ nạn xã hội. Tuy nhiên, quan điểm đối xử đã thay đổi nhưng chuỗi giải pháp và hành động có liên quan của các cơ quan chức năng vẫn chưa thay đổi.

Trước các ý kiến nêu trên, thượng tướng Lê Quý Vương, thứ trưởng Bộ Công an, cho rằng người nghiện ma túy vừa là vấn đề tệ nạn vừa là vấn đề bệnh tật. Nếu không quản lý chặt chẽ sẽ nguy hiểm, có thể dẫn đến tội phạm.

Trường hợp Lê Văn Luyện ở Bắc Giang thể hiện đúng như vậy, chưa đầy 18 tuổi mà giết người là khi lên cơn, thiếu thuốc. Do vậy, người nghiện ma túy cần phải được chữa trị và quản lý.

Ở Trung Quốc đưa ra mô hình cai nghiện giao Bộ Công an quản lý, đó là sự kết hợp giữa y tế, lao động và sự quản lý của công an. Cai nghiện trong thời gian ba năm, nếu khi về mà tái nghiện thì chính quyền địa phương có quyền xử lý theo quy định pháp luật.

Về phía Bộ Lao động - thương binh và xã hội, Thứ trưởng Nguyễn Trọng Đàm cho biết bộ này đã trình Chính phủ ban hành nghị định về đổi mới công tác cai nghiện, trong đó khẳng định rõ coi người nghiện ma túy là bệnh nhân, chủ yếu khuyến khích họ tự nguyện chữa bệnh và phần lớn người nghiện sẽ được cai nghiện tại cộng đồng, gia đình.

“Nếu chúng ta chuyển hoàn toàn sang quan điểm coi người nghiện là người bệnh thì phải thay đổi một số quy định pháp luật. Vì vậy chúng tôi đề xuất có luật về điều trị và dự phòng nghiện ma túy” - ông Đàm nói.

Duy trì các cơ sở cai nghiện bắt buộc

Chất vấn lãnh đạo Bộ Lao động, thương binh và xã hội, đại biểu Phạm Đức Châu (Quảng Trị) nói hiệu quả của việc cai nghiện bắt buộc tại các trung tâm, cơ sở cai nghiện bắt buộc lâu nay rất khiêm tốn, khi mục tiêu không đạt được có cần thiết duy trì hình thức này không?

“Nếu coi người nghiện ma túy là người bệnh mà áp dụng biện pháp đưa vào trung tâm bắt buộc, thực chất là xử phạt hành chính, liệu có phù hợp? Nếu là bệnh nhân thì sao không chỉ là Bộ Y tế mà có cả Bộ Lao động - thương binh và xã hội và Bộ Công an?” - ông Châu hỏi.

Thứ trưởng Nguyễn Trọng Đàm thừa nhận đối với diện cai nghiện bắt buộc thì hiệu quả hết nghiện rất thấp, tuy nhiên mục tiêu bảo đảm trật tự, an toàn xã hội cũng là mục tiêu quan trọng. Vì vậy vẫn phải duy trì ở mức độ cần thiết các trung tâm cai nghiện bắt buộc.

Về việc học viên cai nghiện trốn trại, ông Đàm nói nhìn chung các học viên khi vào trung tâm luôn nghĩ mình bị bắt buộc phải vào, chứ không phải vào đây để nhận được sự trợ giúp. Hơn nữa, ở các trung tâm có một bộ phận cộm cán chuyên gây sự đánh nhau, kích động các học viên khác.

Từ thực tế này, các trung tâm thường phải bố trí “tường cao, rào sâu”. Đối với trung tâm xảy ra sự việc học viên trốn ra ngoài ở Hải Phòng là trung tâm đang muốn chuyển sang mô hình thân thiện, sao cho ngoài nhìn vào không thấy có sự ép buộc nên tường rào không bố trí như các trung tâm khác.

“Các đối tượng cộm cán đã lợi dụng cổng mở, kích động học viên khác hùa nhau về. Khi họ ra về, vì anh em muốn theo tinh thần tự nguyện nên cũng tôn trọng, để học viên về, chỉ đi theo để giữ trật tự. Đến nay trong tổng số 324 người trốn về có 159 học viện tự nguyện quay lại” - ông Đàm nói.

Chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội Trương Thị Mai khẳng định quan điểm coi người nghiện ma túy là đối tượng bị bệnh mãn tính và phải điều trị. Nhưng người bệnh này là đối tượng đặc biệt, liên quan đến việc phòng ngừa tệ nạn xã hội và đảm bảo trật tự, an toàn xã hội, do vậy trong trường hợp cụ thể theo quy định pháp luật vẫn phải dùng biện pháp hành chính để xử lý (đưa vào trung tâm).

Muốn đưa người nghiện vào trung tâm cần 16 biểu mẫu

Tại phiên giải trình, các cơ quan chức năng cho biết ở thời điểm cuối tháng 8-2014, cả nước có 185.000 người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý. Tất cả tỉnh, thành, gần 90% quận, huyện và khoảng 60% số xã, phường, thị trấn đều đã có người nghiện ma túy. Số người nghiện tăng qua từng năm.

Đa số người nghiện sử dụng heroin (72%), nhưng tỉ lệ người nghiện sử dụng heroin có xu hướng giảm dần, trong khi tỉ lệ người sử dụng ma túy tổng hợp lại tăng hằng năm.

Phó thủ tướng Vũ Đức Đam nói nghiện ma túy thực chất là bệnh, nhưng còn liên quan đến mại dâm, cờ bạc, bảo kê, tệ nạn xã hội...

“Trong thực tiễn khi chúng ta vào các vùng hay gia đình có người nghiện ma túy, cảm giác thật sự là sợ. Ví dụ như ở Quảng Ninh có những nghĩa trang toàn hoa trắng, hay có những gia đình trong hai tháng chết ba người con trai” - ông Đam nói.

Phó thủ tướng khẳng định thời gian tới “dứt khoát phải làm quyết liệt hơn”, trong đó có việc giải quyết vướng mắc về thủ tục hành chính khi đưa người nghiện vào cơ sở cai nghiện tập trung có tính chất bắt buộc.

Trước đó, Chủ nhiệm Ủy ban về các vấn đề xã hội Trương Thị Mai cho biết hiện nay việc áp dụng biện pháp xử lý vi phạm hành chính để đưa người nghiện vào cơ sở bắt buộc còn hai vướng mắc: thứ nhất là xác định tình trạng nghiện và thứ hai là quy trình còn phức tạp với 16 biểu mẫu văn bản có liên quan.

“Nếu không cải cách thủ tục hành chính thì còn chậm, dẫn đến gây rối trật tự an toàn xã hội. Tôi biết Công an TP.HCM nan giải với nhóm này, nhưng không đưa vào được. Chúng ta phải khẩn trương” - bà Mai nói.