Cả gia đình nghệ sĩ Châu Thanh cùng hát trên sân khấu. Từ trái qua: con gái Châu Ngọc Tiên, ba - nghệ sĩ Châu Thanh, con trai Châu Bảo, mẹ - nghệ sĩ Ngọc Huyền Châu, con gái Châu Ngọc Linh - Ảnh: Nguyễn Lộc

Châu Thanh sinh ra ở vùng đất Trảng Bàng, Tây Ninh. Cha anh ca hay nhất nhì nhóm đờn ca tài tử trong xóm, nhưng ông lại không muốn con cái theo nghiệp hát vì sợ con cực khổ.

Không được ba dạy nhưng nghe ba hát riết, Châu Thanh (tên thật là Tuấn Kiệt) đâm ghiền rồi cũng tập tành mấy điệu xàng xê.

Nghệ sĩ bất đắc dĩ

Năm 1979, đoàn Sài Gòn 2 về hát ở Tây Ninh, nhạc sĩ Đoàn Huy - cậu của Tuấn Kiệt - làm thầy đờn trong đoàn, nghe anh ca hay liền rủ đi hát.

Mới đầu Tuấn Kiệt nghĩ rất thực tế, nhà đông miệng ăn, cấy xong không biết làm gì thì thôi đi hát kiếm cơm, tới mùa lúa rồi quay về làm ruộng tiếp. Vậy mà lần ra đi đó, Tuấn Kiệt theo nghiệp hát cho đến bây giờ!

Thời gian đầu về Sài Gòn, anh may mắn được má của NSND Lệ Thủy nhận làm con nuôi và cho ở nhờ trong chung cư Nguyễn Thiện Thuật. Sau đó má nuôi giới thiệu anh theo đoàn cải lương Hương Biển.

Chưa bao giờ đóng tuồng kiếm hiệp nên khi vào vai thái tử Thủy tề, vì vướng víu quần áo cổ trang, Tuấn Kiệt... té lộn nhào xuống sân khấu. Khán giả cười rần rần, vừa quê vừa mắc cỡ, anh quày quả bỏ về quê tính làm ruộng tiếp.

Nhưng ở nhà chừng một, hai tuần, nghe cải lương trên radio, nhớ sân khấu chịu không nổi, Châu Thanh lại đón xe về thành phố xin vào đoàn Sài Gòn 3.

Dạo đó Tuấn Kiệt nổi tiếng là “anh kép sơcua”, nghĩa là kép chính đau bệnh hay bận rộn thì anh thường được gọi thế vai.

Thấy làm “kép sơcua” hoài buồn quá nên Tuấn Kiệt nghĩ tới chuyện đổi nghệ danh cho hên. Rất yêu mến và quý trọng nghệ sĩ Mỹ Châu và tác giả Thanh Vũ nên anh quyết định lấy nghệ danh Châu Thanh, cũng là gửi gắm vào cái tên mong ước mình luôn có được giọng ca thanh tao, sáng đẹp.

Ở Sài Gòn 3, từ kép ba anh nhảy lên kép chính, thế vai các nghệ sĩ Điền Tử Lang, Linh Vương... Với vai Hà Mẫn Xuyên trong vở Tình ca biên giới, Châu Thanh bắt đầu được người trong giới khen ngợi.

Sau đó anh về đoàn cải lương Cao Nguyên, làm kép chính và đóng đô ngoài khu vực miền Trung suốt năm, sáu năm trời.

Đỉnh cao của Châu Thanh có thể nói là năm 1986, khi anh quay về thành phố và đầu quân cho đoàn cải lương Trung Hiếu, hát cặp với Phượng Nhung, Kim Hương, đặc biệt là nghệ sĩ Phượng Hằng.

Phượng Hằng cũng là cô đào gây được chú ý với cách ca vọng cổ hơi dài. Châu Thanh - Phượng Hằng được xem là cặp đào kép ăn rơ qua nhiều vở tuồng Sóng gió cuộc đời, Chiến công thầm lặng, Vụ án Mã Ngưu...

Đặc biệt vở Vụ án Mã Ngưu hát ngày hai suất suốt thời gian dài, khán giả hâm mộ đến mức nhắc Châu Thanh phải nói đến Phượng Hằng và ngược lại...

5 năm luyện ca hơi dài

Thời còn ở quê, Châu Thanh đã thích và hay bắt chước theo kiểu ca hơi dài của nghệ sĩ Giang Châu.

Khi vào đoàn Sài Gòn 2, anh được cậu khuyến khích theo trường phái này. Anh kể: “Phải mất 5 năm luyện tập tôi mới ca cho ra được kiểu vọng cổ hơi dài! Tôi tập ngồi thiền, tập hít thở để lấy hơi, thở chậm theo kiểu con rùa lấy hơi dài.

Tôi tự chế ra kiểu vừa chạy bộ, đánh võ vừa hát. Phải tập thể thao để có sức khỏe, không có sức khỏe là không hát kiểu này được. Hút thuốc, uống rượu từ từ tôi cũng bỏ hết”.

Không muốn mình là bản sao mờ nhạt của những danh ca đi trước như Minh Cảnh, Tấn Tài, Thanh Tuấn, Giang Châu..., anh bắt đầu khai phá cách ca vọng cổ hơi dài theo kiểu riêng của mình với sự chỉ dạy tận tình của các nghệ sĩ: NSND Diệp Lang, NSND Lệ Thủy, NSƯT Thanh Điền, Thanh Kim Huệ...

Thường khi hát phong cách này, cuối câu vọng cổ người ta bị hụt, xuống thấp, còn Châu Thanh chọn cách vút cao lên gần cuối để tạo chú ý rồi mới kết thúc câu vọng cổ.

Thay vì ca bình thường, đều đều, anh bẻ nhịp, lạng lách và luyến láy khiến câu vọng cổ điệu đàng, sinh động, lạ tai người nghe hơn.

NSND Lệ Thủy từng tấm tắc khen: “Kiểu ca này phải gọi là trường phái ca vọng cổ hơi dài Châu Thanh. Có biến tấu, làm mới nhưng vẫn nằm trong quỹ đạo bài vọng cổ, không chệch nhịp nhàng!”.

Còn NSND Bạch Tuyết trong lần gặp Châu Thanh ở cuộc thi Sao nối ngôi đã thân tình: “Bạn này thông minh lắm nha. Biết cách sắp xếp nhịp nhàng, sáng tạo để khi ca câu vọng cổ người nghe thấy đã tai!”.

Soạn giả Đăng Minh nhận xét: “Châu Thanh ứng dụng rất tốt nhịp 128 trong cách ca vọng cổ. Muốn ca được như Châu Thanh rất khó, cũng bẻ câu, bẻ nhịp, chồng hơi, lạng lách nhưng không có cách nào ngọt bằng Châu Thanh.

Ca hơi dài mà không khéo sẽ đều đều như tụng kinh, nuốt chữ và sai nhịp, còn Châu Thanh hay ở chỗ hát rất tròn vành rõ chữ và lạng lách cỡ nào cũng không sai nhịp!

Hồi những năm 1980 - 1990, Châu Thanh là tên tuổi nổi bật, anh hát tuồng nào cũng đông khán giả, một hãng đĩa VN thấy vậy đã ký độc quyền và anh hát chính trên 100 chương trình ở đây!”.

Nghệ sĩ Châu Thanh - Ảnh: Nguyễn Lộc

10 năm tình cũ

Châu Thanh lập gia đình với nghệ sĩ Ngọc Huyền (sau này NSND Lệ Thủy đặt nghệ danh cho chị là Ngọc Huyền Châu để tránh nhầm lẫn với nghệ sĩ Ngọc Huyền nổi tiếng ở lĩnh vực tuồng cổ) khi cả hai còn khá trẻ, anh 23 tuổi, chị mới 19.

Chị vốn là tiểu thư xinh đẹp. Châu Thanh mang mặc cảm con nhà nghèo, lại ở rể nhà vợ. Lúc nào anh cũng khắc khoải trong lòng về gia cảnh nghèo túng ở quê, mong muốn lo cho cha mẹ cuộc sống ổn định, nhà cửa đàng hoàng.

Thế nhưng cô tiểu thư lại vô tình không để ý, rồi mâu thuẫn xảy ra họ chia tay khoảng năm 1986, khi cô con gái thứ hai vừa tròn 1 tuổi. Chia tay, Châu Thanh nuôi cậu con trai lớn, còn cô con gái thứ hai sống với mẹ.

Cũng có vài mối tình đi qua cuộc đời Châu Thanh. Anh gá nghĩa với một Việt kiều rồi người ta muốn anh đi Mỹ nhưng anh trù trừ.

Trong quãng thời gian gián đoạn vợ chồng, nghệ sĩ Ngọc Huyền Châu không muốn cho con gái gặp cha. Thế nhưng cô bé Châu Ngọc Linh vẫn rất nhớ cha, em lén để dành tiền mua trái cây vô chùa thắp nhang cầu Phật trời phù hộ cho cha quay về.

Cứ thấy báo nào đăng hình cha là em lén mua rồi đem ra ngắm mỗi khi nhớ. Mãi đến khi Ngọc Linh 10 tuổi, trong sinh nhật của mình, em xin mẹ được mời ba đến dự. Gặp lại người cũ tự nhiên Châu Thanh bồi hồi, xao xuyến! Anh lên kế hoạch... hẹn hò lại với chị.

Anh rủ chị đi ăn kem rồi vờ hỏi: “Lúc này có ai chưa?”. Chị liếc xéo, bâng quơ: “Chưa, nhưng tại vì tôi không gặp người hạp ý chứ không phải tôi chờ anh!”.

Thời gian đó, Châu Thanh lại liên tiếp bị bệnh phải nhập viện. Thấy không ai chăm sóc anh, vậy là chị quày quả vô bệnh viện. Không túng thiếu nhưng Châu Thanh vờ hỏi... mượn tiền để dò ý vợ.

Thấy chị lật đật đi gom tiền về đưa cho mình, Châu Thanh biết rằng trái tim nàng vẫn còn chờ người cũ, vậy là anh tự tin... tổng tấn công. Thuyền lại về bến cũ.

Năm 1996, chị sinh thêm cho anh con gái Ngọc Tiên, ít năm sau là cậu con trai Châu Bảo. Câu chuyện 10 năm tình cũ của Châu Thanh nghe cứ như cuốn phim quay chậm...

Năm 2014, cả gia đình nghệ sĩ Châu Thanh sang Mỹ định cư. Thế nhưng, đã quen với ánh đèn sân khấu, quen với tiếng vỗ tay của khán giả, quen với món canh chua, cá kho tộ quê nhà nên: “Ở bển hoài, vợ chồng tôi đâu chịu nổi nên cứ vài tháng ở Mỹ, vài tháng lại về VN.

Căn nhà cũ ở Q.8 chúng tôi vẫn giữ nguyên. Được cái khán giả miền Tây còn thương Châu Thanh dữ lắm nên may mắn ở tuổi này tôi vẫn có sô diễn đều đều, vẫn được hát, được gặp gỡ khán giả thân thương. Kiếp sau cho chọn lại tôi vẫn muốn làm nghệ sĩ!” - Châu Thanh hạnh phúc nói.