Ông Nguyễn Quân, bộ trưởng Bộ Khoa học - công nghệ, phát biểu tại tọa đàm “Sáng tạo và phát triển đất nước” sáng 12-8 - Ảnh: Q.ĐỊNH

Ngày 12-8, tọa đàm “Sáng tạo và phát triển đất nước” do Ban Tuyên giáo trung ương và ĐHQG TP.HCM tổ chức, với sự chủ trì của phó trưởng Ban thường trực Ban Tuyên giáo trung ương Vũ Ngọc Hoàng, Bộ trưởng Bộ Khoa học - công nghệ Nguyễn Quân, giám đốc ĐHQG TP.HCM Phan Thanh Bình.

Kết thúc tọa đàm, theo ông Phan Thanh Bình, những điều được nhiều ý kiến nêu ra không phải là tiêu cực, vấn đề cũ, mà chính là những điều rất mới. Trong khoa học, khi đã nhìn ra được đề bài sẽ tìm ra được lời giải. Điều đáng sợ nhất là không nhìn ra được đề bài.

Sốc... với thực trạng lạc hậu

Ông Vũ Ngọc Hoàng cho biết không chỉ tọa đàm tập trung vào mảng khoa học - công nghệ, tới đây sẽ có những cuộc thảo luận về tự do học thuật...

Trao đổi về câu hỏi của Tuổi Trẻ đặt ra tại tọa đàm là trước thực trạng lạc hậu về khoa học - công nghệ như nhiều ý kiến mổ xẻ thì đặt niềm tin vào đâu để phát triển đất nước, ông Hoàng chia sẻ: “Hôm nay nghe các anh chị nêu ý kiến, tôi đặt niềm tin vào đây. Đã nhìn thấy được tình hình, nêu nhiều ý kiến tâm huyết, cố gắng đưa ra các giải pháp”.

Ông Hồ Thanh Phong (hiệu trưởng Trường ĐH Quốc tế, ĐHQG TP.HCM) nói bản thân hơi sốc khi đọc báo cáo nghiên cứu về đổi mới sáng tạo ở nước ta.

Trong đó đã nêu rõ một số nhận định đáng buồn: sản xuất của Việt Nam, công nghệ của Việt Nam đang ở mức năng suất và thu nhập thấp; hàm lượng công nghệ trong sản xuất và xuất khẩu đang ở mức thấp; khuôn khổ, chính sách chưa phù hợp, chưa khuyến khích đổi mới sáng tạo trong khoa học - công nghệ ứng dụng vào sản xuất...

Theo ông Phong, nước ta đã nhìn nhận một số điểm trong các nhận định vừa nêu.

Ông Vũ Ngọc Hoàng - Ảnh: Quang Định

Dưới góc nhìn của doanh nghiệp, ông Lương Hoài Nam - tổng giám đốc Hàng không Hải Âu - bắt đầu ý kiến thảo luận với câu hỏi: “Mọi người thử nhìn xem trong căn phòng tọa đàm hôm nay có những đồ dùng gì là của Việt Nam? Từ điện thoại, micro, máy tính xách tay, máy chiếu... nhiều thứ không phải do Việt Nam sản xuất”.

Theo phân tích của ông Nam, ở nước ta nền nông nghiệp gần như đã sử dụng hết quỹ đất, phương thức sản xuất thủ công dựa trên hộ gia đình, không có công nghệ nên khả năng tăng trưởng GDP từ nông nghiệp là không lớn. Còn các lĩnh vực dịch vụ có một số loại có thể tăng trưởng khá tốt, chẳng hạn như du lịch; nhiều loại dịch vụ khác cũng gặp khó khăn vì nước ta không có thế mạnh...

Ông Nam cho rằng nếu không có sáng tạo công nghệ và công nghiệp thì đất nước ta vô cùng khó khăn để có thể tiếp tục phát triển. Tuy nhiên, điều đáng buồn là năng lực về công nghệ, công nghiệp ở nước ta hiện nay. Sự thật là sản phẩm đầu ra cuối cùng của công nghệ và công nghiệp nước ta vô cùng ít, và ít đến mức khó nhận thấy trong không gian đất nước ta.

Tự chủ để khuyến khích sáng tạo

Giãi bày những tâm tư, Bộ trưởng Bộ Khoa học - công nghệ Nguyễn Quân nhìn nhận ở nước ta làm khoa học - công nghệ với tư duy chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước, doanh nghiệp ít quan tâm, xã hội lại càng không quan tâm. Đấy là tư duy sai lầm. Trên thế giới, đầu tư của xã hội và doanh nghiệp vào khoa học - công nghệ rất lớn, như Hàn Quốc khu vực này đầu tư gấp 10 lần ngân sách nhà nước, Trung Quốc gấp 4 lần...

Ông Quân cũng nhìn nhận tư duy quản lý vô cùng lạc hậu. Hoạt động khoa học - công nghệ phải được thúc đẩy bằng cơ chế quỹ, theo đó nhà khoa học, doanh nghiệp... có ý tưởng lúc nào thì cần “bơm” tiền ngay lúc đấy. Đừng để tình trạng có ý tưởng rồi một năm sau mới có tiền chi ra, phải qua nhiều tầng nấc và chờ đợi. “Không ai làm khoa học kiểu như thế cả” - ông Quân bức xúc.

Bà Vũ Kim Hạnh - Ảnh: Quang Định

Theo bà Vũ Kim Hạnh - chủ tịch Hội Doanh nghiệp hàng Việt Nam chất lượng cao, để khuyến khích sáng tạo cần có tự do, tự chủ. Đồng thời nếu không thay đổi được não trạng mọi quyền sở hữu, chỉ huy khoa học - công nghệ tập trung ở Nhà nước, khó mà hi vọng gì đổi mới sáng tạo. Bà Hạnh đồng tình với các ý kiến cho rằng nếu vẫn cứ làm theo kiểu cũ sẽ không có đường sống nữa, mà phải đi tìm giá trị gia tăng bằng khoa học - công nghệ, kể cả trong nông nghiệp.

Ông Lương Hoài Nam đề nghị Nhà nước cần có cách làm để doanh nghiệp thấy rằng đến với các cơ sở nghiên cứu khoa học trong nước là có lợi. Cần mạnh dạn dùng cơ chế hỗ trợ tài chính để khuyến khích doanh nghiệp đến với cơ sở nghiên cứu của Việt Nam, còn chỉ nói suông, nói miệng và không chi ra đồng nào thì họ sẽ không đến. 

Ông Vũ Ngọc Hoàng nhấn mạnh một trong những con đường lựa chọn tốt nhất cho đất nước phát triển theo chiều sâu là tập trung vào kinh tế tri thức, biến tri thức thành tiền. Theo ông, có những loại hàng hóa đến 99% giá trị của nó là chất xám. Đó là nhờ khoa học - công nghệ.