Thiếu nữ Trung Quốc chụp ảnh lưu niệm ở Quảng trường Thiên An Môn nhân ngày Quốc khánh 1-10 - Ảnh: Reuters

Tại Hội thảo quốc tế Nikkei về Tương lai châu Á (Tokyo) vừa tổ chức, Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long  đã có một phát biểu ấn tượng đánh giá về tình hình thế giới nói chung và châu Á nói riêng hiện nay. Sau đây là một số nội dung được báo Straits Times ghi nhận.

Châu Á có những vấn đề cần xem xét

Chúng ta đang ngồi với nhau tại đây vào một thời điểm của những thay đổi lớn và sự bất định. Bảy năm sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, nhiều nền kinh tế vẫn chưa hồi phục được. Tiền lương thì dậm chân tại chỗ. Người lao động lo lắng về công ăn chuyện làm. Những người theo chủ nghĩa bảo hộ, chống dân nhập cư, chống toàn cầu hóa… đang chiếm ưu thế.

Liên minh châu Âu (EU) đối mặt với nhiều vấn đề mang tính nền tảng, từ làn sóng người nhập cư, phong trào chống EU cho đến Brexit. Trong khi đó, Mỹ đang ở giữa một kỳ bầu cử tổng thống đầy rắc rối và khác thường. Chủ nghĩa khủng bố là cơn đau đầu đối với nhiều quốc gia.

So với phần còn lại của thế giới, châu Á đang chuyển động không đến nỗi tệ. Khu vực này năng động, có nhiều cơ hội cho làm ăn, từ các dịch vụ phục vụ tầng lớp trung lưu ngày càng đông cho đến nhu cầu xây dựng hạ tầng cơ bản. Nhưng châu Á cũng có những vấn đề riêng.

Thay đổi lớn nhất ở châu Á, và cả thế giới, đó là sự trỗi dậy của Trung Quốc. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Trung Quốc tăng trưởng trung bình hơn 10%/năm trong hơn 30 năm qua, mảng ngoại thương theo đó cũng trở nên khổng lồ.

Trung Quốc hiện là đối tác thương mại lớn nhất của gần như tất cả các nước ASEAN, và cả Nhật Bản. Cuối năm 2015, đầu tư ra nước ngoài của Trung Quốc đã vượt quá dòng vốn ngoại đổ vào trong nước.

Sự trỗi dậy của Trung Quốc đã và đang tác động đến cả thế giới, và tôi muốn giải thích ba điểm về điều này.

Trung Quốc không nên "xáo tung" trật tự thế giới

Thứ nhất, sự đi lên của Trung Quốc nhìn chung là một cái lợi lớn. Trung Quốc đang ổn định, phát triển và ngày càng hội nhập với nền kinh tế toàn cầu. Hàng trăm triệu người Trung Quốc đã thoát khỏi nghèo đói.

Người tiêu dùng khắp thế giới được hưởng lợi nhờ nguồn hàng xuất khẩu giá rẻ từ Trung Quốc: quần áo, điện thoại thông minh, đồ dùng gia dụng… Doanh nghiệp khắp nơi quan tâm đến thị trường khổng lồ của Trung Quốc với hy vọng bán được hàng hóa từ máy bay, bảo hiểm sức khỏe cho đến dịch vụ y tế.

Thành công của Trung Quốc, sự phụ thuộc lẫn nhau giữa họ và các nước khác đã đóng góp rất nhiều cho sự phồn thịnh của châu Á và thế giới.

Thứ hai, sự trỗi dậy của Trung Quốc đòi hỏi mỗi quốc gia phải thực hiện những thay đổi lớn. Cần thiết phải có sự kiềm chế và trí khôn từ tất cả các bên.

Bản thân Trung Quốc phải thay đổi cho xứng với vai trò mới trong thế giới, dám đứng ra nhận lãnh trách nhiệm trong tư cách một cường quốc đang lên. Trung Quốc đã làm được một số việc, có thể kể đến đóng góp ngày càng tăng cho các nhiệm vụ gìn giữ hòa bình của Liên Hiệp Quốc, phê chuẩn sớm Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu…

Nhưng song song đó, Trung Quốc cần phải lưu ý về nỗi lo tự nhiên mà sự trỗi dậy quá nhanh của họ gây ra đối với láng giềng và các cường quốc khác. Họ cần phải hành động làm sao để thể hiện được cam kết xây dựng mối quan hệ cùng có lợi với các nước khác.

Và trong khi Trung Quốc muốn thay đổi các khuôn khổ và luật lệ sẵn có, họ cần bảo đảm không lật tung trật tự thế giới đã hình thành, vốn cũng mang lợi ích lại cho chính họ.

Binh sĩ hải quân Trung Quốc chào đoàn tàu của Nga sau đợt tập trận chung ở Biển Đông giữa tháng 9 vừa qua - Ảnh: Reuters

Các nước nhỏ láng giềng cần làm gì?

Đối với các nước nhỏ, họ cần phải cân nhắc, tính toán đến chính sách và lợi ích của một cường quốc đang lên như Trung Quốc.

Tuy nhiên, các nước nhỏ cũng có thể hưởng lợi từ các cơ hội mới trong giao thương và hợp tác kinh tế với Trung Quốc, ví dụ như các dự án của Ngân hàng Đầu tư hạ tầng châu Á (AIIB) và sáng kiến “Một vành đai, một con đường”, vốn sẽ giải quyết nhu cầu khát hạ tầng và kết nối của châu Á.

Về phần các cường quốc, họ cần tạo điều kiện cho những lợi ích chính đáng của một Trung Quốc đang đi lên. Trung Quốc muốn có thêm ảnh hưởng đối với phát triển toàn cầu như bất cứ cường quốc nào khác.

Đổi lại, họ sẽ phải tăng cường đóng góp cho hợp tác quốc tế theo khả năng, tài nguyên và lợi ích nếu như muốn có thêm tiếng nói trong các tổ chức như Liên Hiệp Quốc, Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) hay ngân hàng thế giới (WB).

Những nguyện vọng này cần phải được công nhận và cân nhắc nghiêm túc bởi các cường quốc khác.

Một thay đổi lớn như vậy trong cân bằng chiến lược sẽ không xảy ra một cách dễ dàng. Chúng ta sẽ chứng kiến rạn nứt và tranh cãi thường xuyên, đặc biệt giữa các nước láng giềng vì tất cả đều có lợi ích quốc gia riêng. Không có gì ngạc nhiên khi Trung Quốc dính đến các tranh chấp lãnh thổ và lãnh hải ở Biển Đông và Hoa Đông.

Nhưng tất cả các bên đều có chung lợi ích trong việc đạt được một trật tự và cân bằng mới, đồng thời hạn chế xung đột. Vì nếu các quốc gia không thể hợp tác với nhau, chúng ta không chỉ mất đi cơ hội phát triển cùng nhau, mà còn đặt tất cả thành quả đã đạt được trước nguy cơ biến mất.

Chốt lại, một môi trường bên ngoài ổn định hoàn toàn là lợi ích của Trung Quốc. Sự thịnh vượng của Trung Quốc cũng tùy thuộc vào các quốc gia khác.

Dù có diện tích lớn, Trung Quốc không bao giờ có thể tự cung tự cấp tất cả mọi thứ. Một thân một mình, bỏ qua thị trường thế giới, công nghệ tiên tiến và nguồn đầu tư đa quốc gia, Trung Quốc sẽ không giàu có như bây giờ. Hơn nữa, sự ổn định và nền hòa bình sẽ cho phép Trung Quốc tập trung vào các thách thức trong nước, vốn cũng không phải là ít.

Trung Quốc cũng có lắm thách thức nội tại

Thứ ba, về phần Trung Quốc, chúng ta nên nhìn nhận sự trỗi dậy của Trung Quốc chưa và sẽ không bao giờ hoàn toàn bình lặng. Họ có nhiều thách thức nội bộ nghiêm trọng, nhiều thách thức diễn ra cùng lúc sẽ càng trở nên phức tạp và khó vượt qua.

Nền tảng kinh tế của Trung Quốc đã mở rộng rất nhiều, nhưng với tầm mức cao hiện tại, tốc độ tăng trưởng không khỏi bị chậm lại.

Những thách thức hiện tại của họ rất cấp bách: lương thấp; mô hình tăng trưởng nhờ xuất khẩu đã đạt tới giới hạn; hậu quả môi trường quá lớn; nhu cầu cải thiện hành chính công; dân số già tăng nhanh… 

Biển người chờ lên xe lửa ở Vũ Hán trong dịp Trung Thu vừa qua. Trung Quốc cũng có đầy vấn đế nội tại xã hội - Ảnh: Reuters

Thực trạng này đòi hỏi Trung Quốc phải giải quyết các vấn đề cơ bản như tái cấu trúc nền kinh tế, cải cách xã hội, nền chính trị… Tất cả những thứ đó đều phải trả giá và có rủi ro cao.

Vì vậy, chúng ta không thể suy diễn mọi thứ từ giai đoạn phát triển 30 năm qua của Trung Quốc và cho rằng 30 năm tiếp theo mọi thứ vẫn như cũ.

Thay vào đó, chúng ta cần nhìn Trung Quốc như một nền kinh tế thành công nhưng cũng đầy những thử thách và khiếm khuyết như bất cứ ai. Dự báo của họ rất hứa hẹn, nhưng con đường tiếp tục đến thành công không còn bằng phẳng nữa.

Các nhà lãnh đạo Trung Quốc một cách thực tế đã nhìn nhận Trung Quốc đã đi vào một “chuẩn mực mới”. Họ rõ ràng ý thức về những thử thách phía trước cũng như quyết tâm thực hiện những cải cách cần thiết để phát triển.

Chúng ta hy vọng Trung Quốc sẽ thành công. Điều này bởi vì một Trung Quốc ổn định và thịnh vượng, có ý thức về vai trò và trách nhiệm, hướng theo con đường “phát triển hòa bình”, sẽ rất có lợi cho khu vực châu Á - Thái Bình Dương và thế giới.

Kỳ tới: Chờ đợi gì từ Nhật Bản?