Anh Dương Trọng Tiến, nạn nhân trong vụ “điện thoại cùi bắp” sửa điện thoại tại nhà riêng - Ảnh: KIM ANH

Ông Bùi Anh Tuấn (phó cục trưởng Cục Quản lý đăng ký kinh doanh) - Ảnh: C.V.K. “Khu vực hộ kinh doanh là lực lượng rất quan trọng, âm thầm đóng góp lớn cho nền kinh tế nên việc ứng xử với khu vực này cần hết sức thận trọng để phát huy vai trò của họ, nhưng cũng không làm tổn thương, làm nhụt ý chí...

Trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Bùi Anh Tuấn - phó cục trưởng Cục Quản lý đăng ký kinh doanh (Bộ KH-ĐT) - phân tích:

- Tại nghị định 78/2015 hướng dẫn thi hành Luật doanh nghiệp 2014, Chính phủ đã quy định hộ kinh doanh có sử dụng từ 10 lao động trở lên phải đăng ký thành lập doanh nghiệp theo quy định. Hộ kinh doanh dưới 10 lao động thì đăng ký thành lập hộ kinh doanh tại UBND quận huyện.

Tuy nhiên, với các hộ gia đình sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp, làm muối và những người bán hàng rong, quà vặt, buôn chuyến, kinh doanh lưu động, làm dịch vụ “có thu nhập thấp” thì nghị định nêu không thuộc diện phải đăng ký hộ kinh doanh (trừ trường hợp kinh doanh các ngành nghề có điều kiện).

Nghị định có giao UBND tỉnh, TP trực thuộc trung ương quy định mức “thu nhập thấp” áp dụng trên phạm vi địa phương để làm căn cứ xem xét hộ nào phải đăng ký hộ kinh doanh.

* Nhưng qua khảo sát nhiều địa phương hiện không quy định mức thu nhập thấp này. Tại sao vậy?

- Đúng là nhiều tỉnh thành đã không ban hành quy định này mà lấy luôn mức thu nhập khởi điểm chịu thuế thu nhập cá nhân (9 triệu đồng) làm căn cứ.

Trên thực tế, các địa phương đã vận dụng, áp dụng mức trên và thống nhất trên địa bàn tỉnh thành của mình. Tuy nhiên, nó không được quy định một cách chính thức.

Trước đây đã có một số tỉnh thành có quy định riêng, công bố mức cụ thể. Còn từ khi nghị định 78/2015 có hiệu lực đúng là chưa có tỉnh thành nào ban hành quy định cụ thể về mức “thu nhập thấp”.

* Nếu lờ mờ như hiện nay, người dân sẽ gặp rủi ro. Họ không biết thế nào phải đi đăng ký, mà không đăng ký có thể bị phạt bất cứ lúc nào?

- Nghị định 78/2015 có hiệu lực từ tháng 11-2015 đã quy định rõ các địa phương phải ban hành. Đến nay, chúng tôi có rà soát, thấy đúng là hầu như các tỉnh thành chưa ban hành quy định cụ thể.

Các địa phương tới đây cần lưu ý vấn đề này nhằm đảm bảo quyền và nghĩa vụ của người dân khi kinh doanh, đồng thời đảm bảo công tác quản lý nhà nước với khu vực hộ kinh doanh.

Lấy căn cứ khởi điểm chịu thuế thu nhập cá nhân làm căn cứ yêu cầu hộ kinh doanh phải đi đăng ký thì cũng cần quy định chính thức, công bố cụ thể và tuyên truyền tốt hơn đến người dân để họ có căn cứ thực hiện.

* Tại sao lại buộc hộ gia đình phải đi đăng ký trong khi các địa phương chưa ban hành mức cụ thể “thu nhập thấp” theo yêu cầu của luật? Qua vụ “điện thoại cùi bắp” suýt bị khởi tố cho thấy người dân dễ rơi vào cảnh "trời kêu ai nấy dạ"?

- Khi xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến gia nhập thị trường, chúng tôi luôn tôn trọng quyền lựa chọn các mô hình, hình thức kinh doanh của người dân. Các văn bản này cũng đã nêu rõ quyền và nghĩa vụ đăng ký hộ kinh doanh.

Để hạn chế rủi ro cho người dân, song song với việc tiếp tục hoàn thiện các quy định về đăng ký hộ kinh doanh, ví dụ như ban hành quy định mức thu nhập tối thiểu phải đăng ký như nêu ở trên, công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật của Nhà nước đối với khu vực này cũng cần được chú trọng.

Thời gian qua, chế tài xử lý các vi phạm về đăng ký hộ kinh doanh cũng chưa được chú trọng, chẳng hạn như quy định cứ có 10 lao động trở lên phải thành lập doanh nghiệp, dưới 10 lao động phải đăng ký hộ kinh doanh đã có từ lâu.

Tuy nhiên, chế tài và áp dụng xử lý thì cơ bản chưa triệt để. Người dân cũng cần chủ động tìm hiểu để thực hiện việc đăng ký kinh doanh của mình vì việc đăng ký hộ kinh doanh ngoài góc độ nghĩa vụ còn là quyền của người kinh doanh - quyền được bảo vệ hoạt động kinh doanh hợp pháp.

Thủ tục đăng ký hộ kinh doanh hiện nay rất đơn giản.

Thực hiện nghị quyết 35/2016 của Chính phủ, tới đây cần rà soát lại để khuyến khích hộ kinh doanh có trên 10 lao động thực hiện đăng ký thành lập doanh nghiệp theo đúng quy định.

Vì điều này còn liên quan đến các nghĩa vụ với Nhà nước như thuế, cũng như để tăng cường công khai minh bạch trong kinh doanh.

Tất nhiên, các tỉnh thành cần ban hành cụ thể mức thu nhập thấp là như thế nào để làm ranh giới cho người dân biết, tránh rủi ro.

Nếu lấy mức khởi điểm chịu thuế thu nhập cá nhân làm ranh giới thì cũng nên công khai, có quy định cụ thể để tránh rủi ro cho dân.

* Liệu có giải pháp, hướng nào để rõ ràng hơn cho dân trong việc thành lập và hoạt động hộ kinh doanh trong thời gian tới không, thưa ông?

- Khi làm Luật doanh nghiệp và nghị định 78/2015, chúng tôi đưa ra mức dưới 10 lao động phải đăng ký hộ kinh doanh chủ yếu xác định ranh giới để tạo thuận lợi cho người dân trong việc lựa chọn loại hình kinh doanh và xác định nghĩa vụ đăng ký kinh doanh, đồng thời cũng giao các địa phương xác định mức thu nhập thấp trên địa bàn để giúp những hộ kinh doanh nhỏ lẻ không phải đi đăng ký hộ trong khi thu nhập chỉ đủ trang trải cuộc sống.

Chúng ta không thể quy định trong nghị định một mức chung áp dụng cho cả nước được vì thu nhập, mức sống ở các tỉnh, TP là khác nhau, khó có thể lấy thu nhập thấp của tỉnh thành này áp cho tỉnh thành kia được. Theo tôi, nghị định đã yêu cầu thì các địa phương cần thực hiện nghiêm.

Khu vực hộ kinh doanh rất lớn, có nhiều triệu hộ nhưng thực ra chưa có khung pháp lý đầy đủ. Điều kiện phải đăng ký, nội dung đăng ký... mới có quy định “ghép tạm” trong nghị định 78/2015, còn nhiều vấn đề khác như quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh thế nào, quản lý, quản trị ra sao... còn chưa có khung pháp lý cụ thể.

Vì vậy, tôi cho rằng về lâu dài cần nghiên cứu xây dựng khung pháp lý đầy đủ, đồng bộ điều chỉnh khu vực hộ kinh doanh để tạo thuận lợi, khuyến khích hơn việc thành lập và hoạt động hộ kinh doanh, giảm rủi ro cho dân, đưa khu vực này hoạt động chính quy hơn nhưng không làm giảm sự linh hoạt, tính thích ứng cao của kinh tế hộ.