Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc chào các đại biểu trong nước và quốc tế trước khi phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh Kinh doanh Việt Nam 2017 sáng 7-11 tại Đà Nẵng. Ảnh: NGUYỄN KHÁNH

LTS: Nhân dịp Tuần lễ cấp cao APEC đang diễn ra tại Đà Nẵng, TS Phùng Đức Tùng, với 20 năm kinh nghiệm làm việc trong lĩnh vực phát triển và giảm nghèo, đã gửi đến Tuổi Trẻ bài viết nêu rõ hai thách thức lớn mà khu vực Châu Á - Thái Bình Dương đang phải đối mặt và tìm giải pháp ứng phó.

Báo động

Trong vài thập kỷ gần đây, Châu Á nổi nên như là một châu lục có tốc độ tăng trưởng kinh tế ngoạn mục và đang là độc lực chính dẫn dắt tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Tốc độ tăng trưởng kinh tế của các nước Châu Á luôn ở mức cao từ 5% đến 5.5% / năm. Không nghi ngờ gì khi nói rằng " tốc độ tăng trưởng kinh tế của các nước Châu Á sẽ tiếp tục ở mức cao và vẫn là động lực chính của tăng trưởng kinh tế thế giới trong một vài thập kỷ tới".

Tuy nhiên, các quốc gia Châu Á đang đối mặt với một thách thức rất lớn ở thể kỷ 21 đó là giải quyết bài toán tăng trưởng bao trùm và giảm sự gia tăng bất bình đẳng.

Bất bình đẳng ở các nước Châu Á đã gia tăng nhanh chóng từ mức ngang bằng với mức bình quân của thế giới năm 1990 (GINI Châu Á là 0.35, mức trung bình thế giới là 0.36) thì nay nó đã cao hơn rất nhiều so với mức trung bình của thế giới (GINI Châu Á là 0.47, mức trung bình thế giới là 0.37), trong đó Ấn Độ và Trung Quốc là 2 nước có mức độ bất bình đẳng cao nhất trong Châu lục (kể cả tốc độ gia tăng bất bình đẳng lẫn giá trị tuyệt đối).

Hệ số GINI của các nước Châu Á đang tiệm cận đến mức báo động (GINI trên 0.5) mà nó có thể gây ra bất ổn xã hội như các nước Châu Phi và Nam Mỹ nếu như các quốc gia Châu Á vẫn tiếp tục theo đuổi mục tiêu tăng trưởng kinh tế cao mà không quan tâm đến vấn đề tăng trưởng bao trùm. Mô hình tăng trưởng kinh tế của các nước Châu Á hiện nay chủ yếu mang lại lợi ích cho nhóm người giàu dẫn đến phân hóa giàu nghèo đang gia tăng nhanh chóng, gia tăng xung đột lợi ích giữa các nhóm dân cư trong xã hội.

Hệ số GINI của Việt Nam năm 1993 là 0.33 thì đến năm 2016 đã tăng lên ở mức 0.44. Bên cạnh đó, chênh lệch giữa nhóm 20% dân số giàu nhất so với 20% dân số nhóm nghèo nhất chỉ khoảng 4,4 lần thì đến năm 2016 đã tăng lên 10 lần. Vấn đề trên được xem là thách thức mà Chính phủ cần quan tâm, vì tăng trưởng như hiện tại sẽ đem lại nhiều lợi ích cho người giàu mà không phải người nghèo. Theo đó, phân hoá sẽ ngày càng bị dãn rộng, dẫn đến rủi ro bất ổn lớn.

Nguyên nhân chính là chênh lệch về tiếp cận, chất lượng các dịch vụ công bao gồm giáo dục, y tế, các dịch vụ tài chính giữa người giàu và người nghèo và thị trường lao động không hoàn hảo. Các nước dành phần lớn ngân sách và tập trung nguồn lực đầu tư (hạ tầng, các chính sách ưu đãi và nguồn nhân lực) vào những tỉnh/ thành phố và những ngành mang lại hiệu quả cao nhất (lợi ích mang lại cao nhất từ một đồng vốn đầu tư). 

Kết quả là đầu tư của Chính phủ mang lại tăng trưởng kinh tế cao nhưng không đồng đều giữa các vùng, ngành và nhóm dân cư. Nếu so sánh về cho lĩnh vực an sinh xã hội và dịch vụ công, Châu Á là Châu lục có mức chi tiêu thấp thứ hai (chỉ cao hơn các nước ở Vùng Sa Mạc Sahara, thậm chí còn thấp hơn cả các nước Trung và Bắc Phi).

4 giải pháp chính

Để giải quyết những thách thức trên, các nhà lãnh đạo nền kinh tế APEC cần tập trung vào 4 nhóm giải pháp chính.

Một là, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực vì Châu Á có mức đầu tư vào giáo dục cao thứ hai (chỉ sau các nước phát triển) chính vì vậy nâng cao cơ hội tiếp cận và chất lượng của giáo dục sẽ giúp cho mọi người dân tham gia được vào tiến trình phát triển kinh tế và được hưởng lợi từ tăng trưởng, giúp giảm được sự gia tăng của bất bình đẳng và bất ổn xã hội.

Hai là, đưa ra được chính sách tài khóa bao trùm bao gồm các chính sách tài khóa phân phối lại thu nhập hiệu quả, các chính sách thuế và chi tiêu của chính phủ cần cân bằng giữa mục tiêu tăng trưởng và lợi ích đem lại cho các nhóm dân cư, tăng chi chi tiêu công nhiều hơn cho các chính sách an sinh xã hội và các dịch vụ công cơ bản sẽ đảm bảo được việc phân phối lại thu nhập một cách hiệu quả.

Ba là, phát triển một thị trường lao động đầy đủ và minh bạch thông qua các chính sách tạo việc làm đặc biệt là các chính sách bảo vệ quyền lợi của người lao động, các chính sách khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư phát triển các ngành sử dụng nhiều lao động và tạo việc làm bền vững (việc làm ở khu vực chính thức).

Cuối cùng, tăng cường mở cửa nền kinh tế sẽ giúp các quốc gia gia tăng tính cạnh tranh, tiếp cận được với các công nghệ mới và chuyển dịch được cơ cấu kinh tế từ các ngành có năng suất lao động thấp sang ngành có năng suất cao hơn và từ đó dịch chuyển được lên trên trong chuỗi giá trị toàn cầu.

TS Phùng Đức Tùng - Ảnh: NVCC

Ông Phùng Đức Tùng tốt nghiệp tiến sỹ Kinh tế tại trường Leibniz thuộc Đại học Hannover (Đức) với chuyên môn sâu về kinh tế lượng, đánh giá tác động, thiết kế và thực hiện các cuộc điều tra. Các lĩnh vực nghiên cứu của ông tập trung vào giảm nghèo, phát triển kinh tế – xã hội cho các dân tộc thiểu số, phúc lợi xã hội và nguy cơ đói nghèo. Ông đã có nhiều bài báo xuất bản trên các tạp chí quốc tế chuyên ngành như American Economic Journal hay World Development.