Phụ huynh cần học cách sử dụng mạng xã hội

PHAN VĂN TÚ

TTO - Câu chuyện phụ huynh ghi hình cuộc gặp thầy giáo để 'đòi quần cho con' và đưa lên mạng gây ồn ào vừa qua, nhìn ở khía cạnh pháp lý, còn là một trường hợp vi phạm quyền nhân thân về hình ảnh.

Điều đáng buồn là hiện nay nhận thức về quyền nhân thân đối với hình ảnh còn bị xem nhẹ.

Có luật quy định

Điều 32 Luật dân sự 2015 quy định: Cá nhân có quyền đối với hình ảnh của mình. Việc sử dụng hình ảnh của cá nhân phải được người đó đồng ý.

Sử dụng hình ảnh của người khác chưa có sự đồng ý của họ (hoặc người đại diện theo pháp luật) chỉ được phép khi quyền dân sự của cá nhân được ưu tiên cho lợi ích quốc gia, dân tộc, cộng đồng. Ví dụ hình ảnh một học giả được dùng trong SGK, hình ảnh một học sinh Bạc Liêu đoạt huy chương vàng toán quốc tế đưa lên báo...

Luật cũng cho phép sử dụng hình ảnh cá nhân từ các hoạt động công cộng như hội nghị, hội thảo, thi đấu thể thao, biểu diễn nghệ thuật... nhưng với điều kiện là "không làm tổn hại đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân có hình ảnh". Việc sử dụng hình ảnh trong các trường hợp này thường mang tính chất truyền thông - báo chí.

Tuy nhiên, ngay đến nhà báo cũng cần cẩn trọng vì ranh giới giữa việc phục vụ quyền được thông tin của người dân và quyền nhân thân về hình ảnh đôi lúc rất khó phân lập, rất nhạy cảm. Không phải ngẫu nhiên, mà trong rất nhiều trường hợp báo chí buộc phải làm mờ mặt nhân vật khi đăng ảnh hoặc video.

Và có cả chuyện đạo đức

Clip gặp thầy giáo để đòi quần cho con gái dài 3 phút 54 giây được ghi hình bằng điện thoại di động. Hình ảnh từ clip cho thấy người quay phim tì thiết bị lên một điểm cố định (có thể là mặt bàn) nên khung hình không bị chao theo chiều đứng (trừ vài giây đầu).

Máy đặt ở cự ly gần với thầy giáo K., âm thanh ghi được khá rõ. Điều đó cho thấy người ghi hình rất bình tĩnh và chủ động để canh khung hình, chứ không phải đây là clip bị quay lén. Và chi tiết đó cũng cho thấy rằng thầy giáo K. có thể biết mình đang bị quay phim.

Ở góc độ pháp lý, thầy K. có quyền yêu cầu bà D.N.A. không được phép ghi hình. Nhưng thực tế, như chúng ta biết, nó đã diễn ra. Cũng có thể thầy K. đồng ý cho bà D.N.A. quay phim như là một cách làm "biên bản điện tử", nhưng không hề biết dụng ý khác của người ghi hình là tung lên Facebook.

Việc bà D.N.A. đưa clip đoạn "chất vấn" thầy K. lên Facebook kèm theo lời chú "một thầy giáo biến chất" là hành vi xúc phạm uy tín, danh dự, nhân phẩm và vi phạm quyền cá nhân về hình ảnh của người khác.

Hành vi này sẽ bị xử phạt theo điểm e, điểm g khoản 3 điều 66 nghị định 174/2013 (quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bưu chính, viễn thông, công nghệ thông tin và tần số vô tuyến điện).

Thầy K. có quyền yêu cầu tòa án ra quyết định buộc bà D.N.A. phải thu hồi xóa clip và áp dụng các biện pháp xử lý khác theo quy định của pháp luật (thậm chí ông có quyền yêu cầu các cơ quan báo chí khi sử dụng lại clip vì mục đích thông tin cần phải xóa mặt, làm méo tiếng của ông).

Nhân đây xin được nói thêm: rất nhiều người hiện nay còn nhầm lẫn rằng mạng xã hội là thông tin có tính chất cá nhân. Thực tế thông tin trên mạng xã hội nếu để ở chế độ public, nó có tính chất của truyền thông đại chúng.

Luật pháp Việt Nam bảo đảm quyền tự do ngôn luận cho công dân. Chúng ta có quyền đăng tải video clip, audio clip, ảnh, bài viết ngắn... cho tất cả các chủ đề chúng ta quan tâm lên mạng xã hội, nhưng phải dựa trên cơ sở tôn trọng pháp luật và các nguyên tắc đạo đức.

Theo đó, thông tin đưa lên mạng xã hội phải đảm bảo chân thật, khách quan, có trách nhiệm; thông tin xuất bản trên truyền thông xã hội phải nêu cao tinh thần nhân văn, tôn trọng quyền con người, không xâm phạm đời tư, làm tổn hại danh dự, nhân phẩm, lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân.

Quyền riêng tư về hình ảnh cá nhân xét cho cùng là quyền sống, quyền không bị ai làm phiền. Pháp luật của chúng ta không chỉ bảo vệ tính mạng của con người mà còn bảo vệ các giá trị như danh dự, uy tín, nhân phẩm, quan hệ gia đình cho từng thành viên xã hội.

Ứng xử với hình ảnh cá nhân trên môi trường truyền thông đại chúng - vì thế - cần phải có những hiểu biết pháp luật và đạo đức.

Ảo tưởng về quyền lực của mạng xã hội

Hiện nay, khi thiết bị di động có kết nối Internet phổ biến, khi công nghệ cho phép việc livestream, đăng hình ảnh lên mạng quá dễ dàng, chuyện vô tình vi phạm quyền nhân thân về hình ảnh vẫn thường xảy ra. Ai trong chúng ta cũng có nguy cơ là nạn nhân của hành vi vi phạm này.

Đôi lúc sự vi phạm ấy là vô tình, chẳng hạn khi tham gia những sinh hoạt tập thể như họp lớp, sinh nhật, đám cưới... hình ảnh cá nhân có thể lọt vào ống kính điện thoại thông minh của một người nào đó và được đưa lên mạng xã hội. Nhưng cũng có không ít trường hợp còn ảo tưởng về quyền lực của mạng xã hội, cố tình khai thác hình ảnh người khác trái phép xuất phát từ nhiều động cơ xấu.