Bệnh lạ: Nhiều khả năng do nhiễm độcBệnh “lạ” ở Quảng Ngãi: “Đừng đem dân ra thí nghiệm”

Phóng to

Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long trả lời báo giới sau cuộc họp báo - Ảnh: Việt Dũng

Có hai vấn đề được thông báo khi mở đầu cuộc họp báo. Thứ nhất, đại diện WHO và CDC tham dự chỉ để nghe thông tin, đề nghị các báo không đặt câu hỏi cho hai vị này. Thứ hai, khó giảm nhanh số mắc bệnh viêm da dày sừng bàn tay, bàn chân (còn gọi là bệnh “lạ”) tại Quảng Ngãi do phần lớn cộng đồng đã nhiễm tác nhân gây bệnh, người dân ở đây đã bị ngộ độc lâu năm, trên 28% có men gan tăng sẽ dần bột phát thành bệnh.

Theo ông Nguyễn Thanh Long, các hội đồng khoa học đã xác định bệnh “lạ” ở Quảng Ngãi có nhiều khả năng do nhiễm độc trên cơ địa người bệnh có tình trạng dinh dưỡng kém, thiếu vi chất, hầu hết bệnh nhân có men gan cao. Nhóm nghiên cứu không thấy các yếu tố chứng tỏ đây là bệnh truyền nhiễm do không có hội chứng nhiễm trùng. Xét nghiệm xác định mẫu máu tại ĐH Nagasaki, Nhật Bản và so sánh với ngân hàng gen trên 240 loài virút, vi khuẩn cho thấy không có tác nhân gây bệnh truyền nhiễm.

Ông Long cho hay chưa tìm thấy bằng chứng về mối nguy cơ từ ve, mò mạt, bọ chét... tại nơi ở và vật nuôi khu vực diễn ra bệnh “lạ”, mặc dù đã tìm thấy trên 200 loài ve, mò mạt, bọ chét tại đây. Các kim loại nặng như arsen, đồng, chì, thủy ngân, cadimi đều ở mức cho phép trong lương thực, đất, nước, móng tay, tóc, vảy da đã xét nghiệm. Không tìm thấy hóa chất bảo vệ thực vật họ carbamate, clo hữu cơ, phốt pho hữu cơ, họ cúc tổng hợp tại các mẫu đất, nước, gạo đã xét nghiệm.

Thêm 1 bệnh nhân mắc bệnh “lạ” mức độ rất nặng Theo ông Lương Ngọc Khuê - cục trưởng Cục Quản lý khám chữa bệnh, chiều 14-5 Bệnh viện T.Ư Huế đã hội chẩn tìm phương án điều trị hiệu quả cho một bệnh nhân mắc bệnh viêm da dày sừng bàn tay, bàn chân rất nặng, đã được chuyển tuyến đến Bệnh viện T.Ư Huế điều trị. Theo ông Khuê, hiện còn 33 bệnh nhân mắc bệnh này đang tiếp tục điều trị. Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long, chiến dịch vệ sinh môi trường tại khu vực xuất hiện bệnh viêm da dày sừng bàn tay, bàn chân đã hoàn tất, ngành y tế đã thay toàn bộ màn, chiếu mới và cấp thuốc, khoáng chất, vitamin cho 386 hộ dân, với 1.486 nhân khẩu. Tới đây, chuyên gia của Viện Dinh dưỡng sẽ trở lại Quảng Ngãi tập trung nâng cao thể trạng cho người dân.

Tuy nhiên, có nhiều loại nấm mốc, đặc biệt là Aflatoxin (y văn thế giới cho là tác nhân gây tổn thương gan, ung thư gan), trong các mẫu lúa ủ và gạo ủ ở khu vực có bệnh “lạ”. Trong đó, Aflatoxin trong gạo ủ cao gấp năm lần mức cho phép, trong lúa ủ gấp chín lần. Ông Long cho biết gần đây thế giới có ba vụ nhiễm độc gây tử vong liên quan đến Aflatoxin. Gần nhất là vụ việc ở Kenya làm 26% người nhiễm tử vong do Aflatoxin từ ngô.

Tuy nhiên, báo giới tỏ ra chưa thỏa mãn với giải thích của Bộ Y tế và hàng loạt câu hỏi đã được đặt ra:

* Bộ Y tế đang tổ chức chiến dịch ngăn bệnh “lạ”, vì sao chiến dịch này không bắt đầu sớm hơn? Bộ nói có hợp tác với các tổ chức quốc tế trong vụ bệnh “lạ”, vậy những kết quả hợp tác ban đầu là gì?

- Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long: Từ tháng 4-2011, khi mới xuất hiện bệnh viêm da dày sừng bàn tay, bàn chân tại Quảng Ngãi, Bộ Y tế đã chỉ đạo Sở Y tế Quảng Ngãi đến khử khuẩn khử trùng tại khu vực có bệnh nhân, nhưng lúc đó chưa định hướng được căn nguyên nên chưa tổ chức biện pháp tổng hợp. Về hợp tác quốc tế, các mẫu sinh thiết da, gan bệnh nhân đã được gửi đi nước ngoài, trong đó có ĐH Nagasaki.

* Một số thầy thuốc xem y văn, hướng dẫn của WHO và biểu hiện bệnh “lạ” ở Quảng Ngãi đã gợi ý đây là bệnh Pellagra do thiếu vitamin B3. Bộ Y tế vừa công bố trên 94% người mắc bệnh “lạ” thiếu vitamin B3 trong máu. Vì sao vừa qua tới trên 100 lượt chuyên gia y tế vào Quảng Ngãi không phát hiện căn nguyên này?

- Chúng tôi không kết luận đây là bệnh do thiếu vitamin B3, mà thiếu vitamin B3 có thể là một trong những yếu tố tác động đến quá trình dẫn đến bệnh. Bộ Y tế đã triển khai chương trình cấp thuốc, vitamin, khoáng chất cho cộng đồng. Ngoài yếu tố này, gạo và thóc ủ ở khu vực bệnh “lạ” nhiễm Aflatoxin cao hơn 5-9 lần so với mức cho phép, trong khi nhiễm độc Aflatoxin có thể dẫn đến suy giảm hệ thống miễn dịch và dẫn đến tử vong, hoặc gây hiện tượng gan nhiễm mỡ, hoại tử như mô gan, nếu ngộ độc trường diễn sẽ tổn thương tế bào gan.

* Ngộ độc Aflatoxin gây tử vong theo y văn thế giới có giống với bệnh “lạ” ở Quảng Ngãi hay không?

- Trên thế giới chưa tìm thấy bệnh nào giống hoàn toàn bệnh ở Quảng Ngãi. Có bệnh giống tổn thương da lại không giống tổn thương gan, nên chúng tôi đang tiếp tục tìm nguyên nhân.

* Mới đây Bộ Y tế cho biết người nhiễm bệnh “lạ” được điều trị miễn phí, vậy họ được miễn phí từ khi nào bởi gần đây vẫn có người tử vong tại nhà?

- Giám đốc Trung tâm Y tế Ba Tơ Đặng Thị Phượng: Bệnh nhân mắc bệnh “lạ” phải điều trị dài ngày, phải cùng chi trả 5% nhưng bệnh nhân không có. Gần đây chúng tôi đã đề nghị miễn giảm cả 5% này. Tỉnh ủy, ủy ban đều đã vào cuộc, cấp gạo, cấp thuốc, đưa bệnh nhân chuyển lên tuyến trên.

* Bộ Y tế có nói sẽ hợp tác với các tổ chức quốc tế, vậy tới đây sẽ hợp tác ở phần việc nào? Sau khi có phác đồ điều trị bệnh viêm da dày sừng bàn tay, bàn chân mới lại có hai bệnh nhân tử vong, vậy có phải phác đồ chưa hiệu quả không?

- Thứ trưởng Nguyễn Thanh Long: Quan điểm của chúng tôi là hợp tác chặt chẽ với WHO, không che giấu thông tin. Ngay trong thiết kế nghiên cứu này, chúng tôi cũng tham khảo ý kiến từ WHO. Trong số hai bệnh nhân mới tử vong, có một người bệnh quá nặng mà gia đình không cho đi bệnh viện, khi bộ trưởng Bộ Y tế đến thuyết phục gia đình mới cho đi bệnh viện. Một trường hợp mắc bệnh trên nền ung thư gan, tử vong là khó tránh khỏi.

Ngày 14-5, Viện Sốt rét - ký sinh trùng - côn trùng Quy Nhơn cùng Sở Y tế Quảng Ngãi đã làm lễ tổng kết chiến dịch phun hóa chất, dập mầm bệnh và các côn trùng gây bệnh sau hơn một tuần làm việc tại xã Ba Điền (Ba Tơ, Quảng Ngãi). Theo đó, đã có 100% số nhà được phun hóa chất phòng chống các bệnh liên quan đến côn trùng, ký sinh trùng. Trong ngày, có 14 trong 34 trường hợp đang điều trị tại Trung tâm Y tế huyện Ba Tơ phải chuyển đến Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ngãi điều trị. Theo phó chủ tịch UBND huyện Ba Tơ Phạm Văn Nếu, chính quyền huyện sẽ lập ban chỉ đạo tiền phương chống bệnh “lạ” tại huyện Ba Tơ để ứng phó với tình hình khẩn cấp hiện nay, tập hợp tình hình bệnh hằng ngày để báo cáo tỉnh và trung ương. Cũng theo ông Nếu, huyện sẽ quyết định xây mới trạm y tế Ba Điền, nhận xe cứu thương mới để phục vụ việc cấp cứu bệnh nhân.

- Ngày 19-4-2011: Bệnh “lạ” được phát hiện tại xã Ba Điền, huyện Ba Tơ, tỉnh Quảng Ngãi - Tháng 4 đến 6-2011: Bộ Y tế cử hai đoàn chuyên gia thuộc Bệnh viện Da liễu T.Ư, Bệnh viện Phong và da liễu Quy Hòa phối hợp với Sở Y tế Quảng Ngãi xác minh tình hình bệnh. - Từ tháng 6-2011 đến đầu tháng 4-2012: không có thêm thông tin về căn nguyên bệnh, do điều tra từ tháng 4 đến 6-2011 không đem lại kết quả. Trong khi đó số người mắc và tử vong do bệnh “lạ” tăng trở lại từ tháng 3-2012, trong khoảng một tháng từ giữa tháng 3 đến giữa tháng 4-2012 có bốn người bệnh tử vong, hàng chục người mắc bệnh, trong đó có bảy bệnh nhân tái phát. - Ngày 20-4-2012: hội đồng chuyên môn của Bộ Y tế với sự tham gia của các chuyên gia da liễu, chống độc, bệnh nhiệt đới... đã họp và quyết định gọi bệnh này là “viêm da dày sừng bàn tay, bàn chân”, thay cho tên cũ là “viêm da bàn tay, bàn chân có rối loạn chức năng gan”. Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long thông báo sau cuộc họp này sẽ mời WHO và CDC tham gia nghiên cứu xác định bệnh. - Ngày 25 đến 28-4: 35 chuyên gia của Bộ Y tế dưới sự dẫn đầu của Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến đã tổ chức khảo sát thực địa, lấy mẫu lương thực, nước, đất, bệnh phẩm của bệnh nhân và cho biết đang nghĩ nhiều đến khả năng bệnh viêm da dày sừng bàn tay, bàn chân do nhiễm độc thông qua tiếp xúc hoặc thực phẩm. - Ngày 6-5: Tiếp tục có 70 chuyên gia về độc học, môi trường, dịch tễ, bệnh học, côn trùng học... trở lại Quảng Ngãi. - Ngày 13-5: Bộ Y tế cấp vitamin, khoáng chất cho 1.498 người dân ở khu vực xuất hiện bệnh viêm da dày sừng bàn tay, bàn chân và thông báo hoàn tất chiến dịch khử khuẩn, khử trùng, cấp chiếu và màn mới cho người dân khu vực xuất hiện bệnh. - Ngày 14-5: thông qua Bộ Y tế, một ngân hàng đã cấp một xe cứu thương cho Trung tâm Y tế huyện Ba Tơ. Bộ Y tế tổ chức họp báo lần đầu tiên về bệnh viêm da dày sừng bàn tay, bàn chân và cho biết có nhiều khả năng bệnh viêm da dày sừng bàn tay, bàn chân là do nhiễm độc trên cơ địa người bệnh có tình trạng dinh dưỡng kém và thiếu vi chất. Đến nay đã có 205 bệnh nhân, 10 người đã tử vong, tại bệnh viện còn 33 người đang tiếp tục được điều trị (số tử vong giảm so với thông báo của cơ quan y tế địa phương trước đây là 21 người).