Kỳ 1: Trở lại sau 20 năm

Phóng to

Tàu ngầm USS Louisville trên Thái Bình Dương - Ảnh: us navy

Phát ngôn viên hải quân Philippines, đại tá Omar Tonsay, cố ý giảm nhẹ ý nghĩa: “Tôi không thấy có gì bất thường cả nếu như họ chỉ đến Philippines để tái tiếp tế. Việc tàu bè ghé tái tiếp tế là bình thường. Phía Mỹ đã xin phép thông quan cho chuyến ghé này”.

Tiếp tế cái gì?

Qua những gì có thể thấy được sáng thứ tư 27-6, có vẻ như chiếc USS Louisville đang tái tiếp tế. Cách chiếc tàu ngầm này vài chục mét, cặp bên kia bờ kè, một chiếc tàu chở dầu cỡ nhỏ của hải quân Philippines thả neo. Chắc là để che chắn mạn phải chiếc tàu ngầm đậu dọc bờ kè song song với bến Water Front sát bên, chứ tàu ngầm hạt nhân đâu cần tiếp tế gì từ chiếc tàu chở dầu này.

Một chiếc xe tải “cõng” trên lưng một cái container và một chiếc xe chuyên dụng chất dỡ hàng, một container khác mở toang nằm dài trên bờ kè, chắc cũng để che chắn... Nhìn vào hệ thống đường ống nước gắn trên bờ kè có thể đoán chừng có lẽ một trong những thứ mà tàu ngầm USS Louisville cần tiếp tế là nước ngọt.

R&R: “xả hơi”

Ngoài chuyện tái tiếp tế, còn để làm gì nữa? Thông cáo của tòa đại sứ Mỹ có một câu nghe qua không thể không bật cười vì sự thành thật: “... Cho thủy thủ đoàn cơ hội nghỉ ngơi và thoải mái” (nguyên văn “rest and relaxation”). Cụm từ “rest and relaxation” (nghỉ ngơi và thoải mái) đồng nghĩa với cụm từ rest and recuperation (nghỉ ngơi và phục hồi sức khỏe), cùng viết tắt là R&R, là một thuật ngữ quân sự Mỹ mà những ai quen thuộc với Thế chiến thứ nhì, chiến tranh Triều Tiên hay chiến tranh VN đều hiểu là gì.

Còn nhớ trong chiến tranh VN, binh sĩ Mỹ được đi phép “xả hơi” (R&R) tại Đà Nẵng, Sài Gòn, Vũng Tàu... vốn là những địa điểm R&R nổi tiếng trong chiến tranh VN (xem video clip http://www.defencetalk.com/da-nang-outer-limits-marines-rr-vietnam-war-31908/). Nếu đã lội rừng hay đóng đồn ở các hốc bà tó đủ một năm thì được bay sang Thái Lan, Hong Kong, Hawaii... “xả hơi”. “Khu đèn đỏ” King Cross ngày nay ở Sydney đã khét tiếng từ thời chiến tranh VN: từ tháng 10-1967 đến năm 1971 khi chương trình R&R kết thúc ở Úc, đã có đến 300.000 lính Mỹ đến đây “xả hơi”. Ngày nay binh sĩ Mỹ tại Iraq, Afghanistan... được hưởng 15 ngày R&R miễn phí sau mỗi 270 ngày phục vụ.

Để “xả hơi”, không thể thiếu các cô gái “bán hoa”. Giáo sư Theresa Squatrito của Đại học Washington, tại hội thảo khoa học chính trị Mỹ quốc năm 2005, đã trình bày tham luận “R&R: chính sách của quân đội về mại dâm” (R&R: Military policy on prostitution). Theo giáo sư Squatrito, ở Subic có lúc có đến 17.000 phụ nữ “bán hoa” quanh căn cứ này. Những trang kỷ niệm của lính Mỹ ở Subic còn lưu những bức ảnh “xả xú páp” ở các quán bar mà trong đó màn múa cột là liên tục.

Ngày đó, căn cứ hải quân Mỹ vịnh Subic được định nghĩa như là một cơ sở lớn chuyên sửa tàu, tiếp tế, R&R của hải quân Mỹ. Ngày nay, các khu “đèn đỏ” Barrio Barretto hay ở thành phố Angeles sát căn cứ không quân Clark ngày xưa vẫn tấp nập. Trên chuyến xe buýt của khách sạn South Cross từ Subic về Manila, có đến chục khách Mỹ tuổi cũng khá cao ghé Angeles. Thành ra không lấy làm lạ tại sao trong khu “đèn đỏ” Barrio Barretto ở vịnh Subic với hàng trăm quán bar, hộp đêm như Catwalk Club, Hot Zone, Fox Hole, Oriental Rose Tavern... có quán đã căng biểu ngữ “Bienvenido to the U.S. Navy” chào mừng thủy thủ đoàn chiếc tàu ngầm USS Louisville!

Phóng to

Hải quân Mỹ trong một quán bar ở Subic năm 1968 - Ảnh: Brad Jones

Bến cũ, người xưa

Tất nhiên, ‘R&R” theo giải thích của tòa đại sứ Mỹ, cũng như giải thích ghé để “tái tiếp tế” của phát ngôn viên hải quân Philippines, chỉ là thể hiện bề nổi chuyến ghé vịnh Subic của chiếc USS Louisville.

Còn một cách giải thích thứ ba: “Chuyến ghé thăm thường lệ này làm nổi bật các mối quan hệ mạnh mẽ mang tính lịch sử, cộng đồng, và quân sự giữa nước Mỹ và Philippines”, thông cáo của tòa đại sứ Mỹ tại Manila cho biết. “Quan hệ lịch sử, cộng đồng và quân sự” này là gì, như thế nào?

Quan hệ đó tính ra cũng hơn một thế kỷ. Thủy quân lục chiến Mỹ từ hai chiến hạm USS Baltimore và USS Orego đã đổ bộ kéo cờ Mỹ lần đầu tiên vào ngày 10-12-1899. Đến năm 1903, Tổng thống Mỹ Theodore Roosevelt ký một sắc luật thiết lập khu quân sự Mỹ tại Subic. Ông đã viết như sau về quyết định này:” Nếu chúng ta cần thể hiện ảnh hưởng mạnh mẽ nhất tại Đông Á, thì chúng ta nhất thiết phải có một căn cứ hải quân tại vịnh Subic”.

Đến tháng 6-1907, sau khi Nhật đánh bại một cường quốc của thế kỷ 19 là Nga trong một loạt trận đánh giành giật Triều Tiên, Mãn Châu... từ trận bao vây cảng Arthur đến các trận hải chiến Hoàng Hải, rồi thì Tsushima năm 2005, Chính phủ Mỹ âm thầm ra lệnh cho bộ binh và hải quân tăng cường lực lượng tại vịnh Subic. Hai bên đã chung sức trong gần nửa thế kỷ, ngay cả khi Subic rơi vào tay quân đội Nhật ngày 12-1-1942, cho đến khi đánh đuổi được kẻ thù chung khỏi Subic vào ngày 30-1-1945.

Trên bến Water Front, đối diện với cảng vụ mà khi xưa là sở chỉ huy, hai bia đá tưởng niệm các nạn nhân của những “chuyến tàu địa ngục” (hellships) chở những tù binh bị quân Nhật lùa lên tàu khi rút khỏi Subic làm “bia đỡ đạn” trước các đợt không kích của không quân Mỹ. Cũng may là có phi công nhận ra “phe ta” trên boong chiếc tàu chở hàng Oryoku Maru của Nhật nên kịp thời vẫy cánh thôi bắn phá. 1.360 tù binh thoát nạn nhảy ào xuống biển lên bờ. Thê thảm thay cho 450 tù binh sống sót, đến giờ chót còn bị lùa chở sang Nhật nhốt trong các trại lao động! Trận đánh tái chiếm đèo Zig Zag, đoạn đèo nối thị trấn Olongapo với cảng Subic kéo dài những nửa tháng, quân Nhật tử thủ cho đến kỳ cùng, thiệt hại lên đến 2.400 người; phía Mỹ 1.400 người. Người Phi thiệt hại đếm không xuể, nghĩa trang trên vách núi nhìn xuống cảng Subic là một chứng tích.

Chia sẻ máu và khói lửa không dừng ở đó. Năm 2002, Mỹ phái một đơn vị biệt kích hỗn hợp có lúc đông đến 600 người gọi tắt là JSOTF-P, gồm lực lượng đặc biệt của bộ binh, của hải quân và của không quân sang hỗ trợ quân đội Phi chống các nhóm khủng bố Hồi giáo Abu Sayyaf và Jemaah Islamiyah ở miền nam Philippines. JSOTF-P phụ trách cố vấn huấn luyện, tham mưu tình báo, công tác dân sự vụ...Tháng 2-2002, 10 thành viên JSOTF-P thiệt mạng trong một tai nạn trực thăng.

Trăm năm “quan hệ lịch sử, cộng đồng và quân sự” chia sẻ bằng máu như thế liệu có đủ để cho Philippines được bảo vệ một khi bị tấn công bởi một thế lực ngoại quốc, căn cứ trên hiệp định quốc phòng hỗ tương Mỹ-Phi ngày 30-8-1951? Đó là câu hỏi mà nhiều người Phi nay đang đặt ra.

Kỳ tới: Chiếc USS Louisville từ đâu tới?