Bác sĩ Kiều Xuân Cư

Đại tướng Võ Nguyên Giáp cùng bác sĩ Kiều Xuân Cư (bên trái) tại nhà Đại tướng tháng 12-2007 - Ảnh tư liệu gia đình

Bác sĩ Kiều Xuân Cư được xem như “pho sử sống” về nhiều thời kỳ của vùng đất Diên Khánh - Nha Trang (Khánh Hòa) nên đã thành “nguồn” cho không ít nhà văn, nhà báo khi muốn tìm hiểu, viết về vùng đất này. Ông cũng là người ái mộ đặc biệt bác sĩ A. Yersin và đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Bác sĩ Kiều Xuân Cư quê xã Diên An, huyện Diên Khánh - một vùng quê đẹp, có truyền thống cách mạng nổi tiếng của đất Khánh Hòa. Ông bắt đầu tham gia công tác cách mạng từ thuở thanh niên tại quê nhà vào những ngày đầu Cách mạng tháng Tám 1945.

Qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp rồi chống Mỹ, ông tham gia hoạt động bí mật rồi trở thành cán bộ tình báo ngay trong nội thành thị xã Nha Trang.

Ông có nhiều đóng góp, tổ chức các đầu mối và cùng các đồng chí, đồng đội của mình thu thập được rất nhiều thông tin đắt giá cho cách mạng. Đồng thời còn tạo được kết nối với nhiều nhà trí thức cách mạng ở Sài Gòn thời ấy như luật sư Nguyễn Hữu Thọ, Huỳnh Tấn Phát, Nguyễn Văn Linh…

Trong quá trình hoạt động, ông nhiều lần bị bắt và có lần đã thoát khỏi họng súng trước khi bị tử hình nhờ có sự giúp đỡ của một đầu mối do chính ông đã gầy dựng được. Lần thứ năm bị bắt là vào năm 1952, Tòa án binh của chế độ cũ đã đưa ông ra xét xử tại Sài Gòn rồi giam ở khám Lớn và khám Chí Hòa.

Tháng 9-1954 ông được đưa ra miền Bắc trong diện trao trả tù binh rồi được đi học ở trường Đại học Y khoa Hà Nội. Sau khi tốt nghiệp Đại học Y khoa Hà Nội bác sĩ Kiều Xuân Cư được phân công công tác tại Hòa Bình, Bệnh viện Việt Đức (Hà Nội). Sau ngày đất nước thống nhất, ông trở về quê hương Khánh Hòa và nhiều năm làm trưởng Khoa Răng hàm mặt Bệnh viện Đa khoa tỉnh.

Suốt mấy chục năm sau khi nghỉ hưu cho đến gần những ngày phải nằm yên tại nhà vì bị bệnh nặng cùng tuổi cao, sức kiệt, ông đã dành rất nhiều tâm lực của mình cho các hoạt động từ thiện xã hội dành cho bệnh nhân nghèo và người nghèo ở nhiều vùng quê Khánh Hòa.

Ông là một trong các thành viên sáng lập Hội Ái mộ bác sĩ Yersin và Hội từ thiện Trầm Hương Khánh Hòa. Cùng với các hội vừa nêu và Bệnh viện đa khoa tỉnh Khánh Hòa, bác sĩ Kiều Xuân Cư đã tìm kiếm, vận động được nhiều nguồn tài trợ trong, ngoài nước để tổ chức rất nhiều hoạt động từ thiện tại địa phương.

Trong rất nhiều đợt khám, mổ mắt, chữa bệnh đục thủy tinh thể cho bệnh nhân nghèo; đi khảo sát, chuẩn bị mổ vá hở môi hàm ếch cho các bệnh nhi ở nhiều nơi, ông đều lo toan chuẩn bị rất chu đáo và trực tiếp tham gia rất tận tình... Trong nhiều năm qua, ông còn tự liên hệ với các nhà hảo tâm, tìm nguồn tài trợ để xây dựng hàng trăm ngôi nhà tặng đồng bào nghèo, đồng bào dân tộc ít người ở các vùng quê, miền núi trong tỉnh…

Rất nhiều hình ảnh, dấu chân của bác sĩ Kiều Xuân Cư trong suốt mấy chục năm liền, sau tuổi 60-70-80 và nhiều năm sau tuổi 90 cho đến khi gần ngã bệnh, đã in sâu trên nhiều nẻo đường làm từ thiện ở vùng đất Khánh Hòa.

Chắc chắn có rất nhiều người trong số hàng ngàn bệnh nhân nghèo và người nghèo ở nhiều miền quê, từ thành phố Nha Trang, Diên Khánh, Ninh Hòa, Vạn Ninh, Cam Ranh cho đến các vùng sâu, vùng xa của hai huyện miền núi Khánh Sơn, Khánh Vĩnh đã từng được bác sĩ Kiều Xuân Cư tham gia chữa trị, giúp đỡ còn khắc sâu hình ảnh từ tâm, tận tụy của ông.

Đó chính là hình ảnh của một nhà từ thiện lớn - bác sĩ Kiều Xuân Cư - đã đọng trong lòng người nghèo ở Khánh Hòa và còn in đậm cho đến mai sau…