Phóng to

Khu nhà máy quặng bôxit tại dự án Nhà máy alumin Nhân Cơ - Ảnh: B.D

Khai thác bôxit: nguy cơ thua lỗ nặng nềKhai thác bôxit: Chi phí tăng cao, công nghệ lạc hậuTKV khẳng định bôxit Tân Rai có hiệu quảTKV khẳng định hiệu quả, không dừng dự án Nhân Cơ

Phóng toÔng Nguyễn Quang Thái - Ảnh: V.DŨNGGS.TSKH Nguyễn Quang Thái (phó chủ tịch Hội Khoa học kinh tế VN):

Không nên lẫn lộn hiệu quả đất nước và hiệu quả của doanh nghiệp

TKV (Tập đoàn Công nghiệp than - khoáng sản VN) khẳng định dự án hiệu quả. Tôi cho rằng TKV có thể đã lẫn lộn giữa hiệu quả tài chính của doanh nghiệp và hiệu quả kinh tế tổng hợp của toàn bộ dự án đối với đất nước. Nếu là hiệu quả với đất nước thì phải tính đủ mọi loại chi phí và kết quả để so sánh, như vận tải (không chỉ cước thuê vận chuyển vì làm gì đã có đường đạt tiêu chuẩn để vận chuyển cả triệu tấn đi xa hàng trăm kilômet), tăng giảm thuế xuất khẩu tài nguyên, hoàn thổ đất dùng sau dự án... Nếu giảm thuế xuất khẩu quặng bôxit (từ 15-40% hiện nay) xuống 0% thì dự án bôxit có thể có hiệu quả hơn một chút. Nhưng hiệu quả đối với đất nước thực tế đã giảm, bởi đóng góp ngân sách sẽ ít đi nhiều (có chuyên gia tính rằng giảm đến 60 triệu USD/năm).

TKV nói khó dừng dự án Nhân Cơ nên cố làm dù hiệu quả giảm. Vậy TKV phải tự tính toán các phương án khác nhau, đó là trách nhiệm của TKV. Và trên cơ sở đó, TKV nên mời các chuyên gia cùng tính toán, so sánh công khai minh bạch. Chi phí đã rất lớn với hai dự án như TKV công bố, nên cân nhắc lúc này là rất cần thiết. Lãnh đạo TKV không thể nói tự mình chịu trách nhiệm vì đây là tài sản của cả nước, có thể có nhiều cách sử dụng. Không nên cố gắng triển khai thêm nhiều hạng mục khi hiệu quả chưa chắc. Để tình trạng thiếu thông tin minh bạch, dư luận lo lắng như hiện nay thì đúng là lãnh đạo TKV phải chịu trách nhiệm trước Nhà nước và toàn dân.

Phóng to

Bà Phạm Chi Lan. Ảnh: V.DŨNG

"Nếu mỗi năm một nhà máy alumin chỉ đóng thuế 400 tỉ đồng, theo tôi, là thấp. Bởi một dự án cỡ trăm triệu USD, không cần khai thác tài nguyên họ đã có thể đóng góp mức ấy, chưa nói đến nhà máy phải đầu tư gần tỉ USD như Tân Rai. Đó là chưa kể con số 400 tỉ nếu chưa loại trừ thuế môi trường, thuế VAT... thì lợi ích thật sự đem lại không nhiều"

Bà Phạm Chi Lan (nguyên thành viên Ban nghiên cứu của Thủ tướng)

Phóng to

Ông Phạm Quang Tú - Ảnh: V.DŨNG

* Ông Phạm Quang Tú (viện phó Viện Tư vấn phát triển, Liên hiệp Các hội khoa học kỹ thuật VN):

Cẩn trọng việc đền bù cho dân

Việc có hai luồng thông tin khác nhau về hiệu quả các dự án bôxit, theo tôi, phần lớn là do lỗi của TKV, đó là vì các thông tin, số liệu TKV cung cấp không đủ, không cụ thể và thiếu thống nhất. Như dự án Tân Rai, tại hội thảo ngày 9-4-2009, TKV công bố tổng vốn đầu tư là 628 triệu USD, nhưng cũng thời điểm đó, tại tọa đàm do Văn phòng T.Ư Đảng tổ chức, chủ tịch HĐQT của TKV báo cáo tổng mức đầu tư là 740 triệu USD. Nhưng trong công văn gửi đoàn công tác của Liên hiệp Các hội khoa học kỹ thuật VN, ban quản lý dự án Tân Rai lại thông báo tổng mức đầu tư là 800 triệu USD!

Về vấn đề thu hồi đất đai và đơn giá đền bù, cá nhân tôi đồng tình việc TKV chỉ thuê đất để khai thác mỏ trong một thời gian rồi phục hồi môi trường và trả đất lại cho dân, bởi như thế người dân sẽ không mất đất. Nhưng vấn đề là cơ sở nào để TKV đưa ra con số đền bù 250 triệu đồng/ha? Bởi theo lý thuyết, giá đền bù phải bao gồm ba yếu tố: Thứ nhất là đền bù cho vật nuôi, cây trồng và các công trình dân sinh trên đất (theo giá thị trường). Thứ hai phải bao gồm những nguồn lợi, lợi nhuận mà người dân đáng lẽ có nếu không bị thu hồi đất và họ cũng cần một thời gian sau khi được trả đất để cây trồng có thể có thu hoạch, đạt năng suất như trước đây. Thứ ba là chi phí để hoàn thổ, đảm bảo đất có thể phục hồi sức sản xuất. Bởi nhiều nhà khoa học chuyên ngành về thổ nhưỡng đã bày tỏ lo ngại về khả năng sản xuất của đất sau khai thác bôxit, vì đặc thù mùa mưa của Tây nguyên với cường độ lớn sẽ dễ dàng rửa trôi các lớp đất mặt.

Trước đây, chúng tôi từng đề nghị TKV thực hiện các dự án thí điểm hoàn thổ, phục hồi sức sản xuất của đất để xem liệu việc đó có thể thực hiện được hay không, nếu thực hiện được thì phải cần thời gian bao lâu và chi phí bao nhiêu? Rất tiếc là đến nay sau bốn năm trôi qua TKV vẫn chưa thực hiện công việc này một cách cẩn trọng. Không cẩn thận, đất đai sau khai thác và trả lại cho người dân chỉ là “cục xương”, trơ lại đất sét bazan. Như thế người dân sẽ thiệt thòi và gặp khó khăn lớn trong việc sử dụng đất trả lại sau khai thác.

* Ông Nguyễn Tiến Chỉnh(người phát ngôn Tập đoàn Công nghiệp than - khoáng sản VN về dự án bôxit): Đóng góp ngân sách của hai dự án bôxit là lớn Phóng to Ông Nguyễn Tiến Chỉnh - Ảnh: V.DŨNG Sáng 18-5, trao đổi với Tuổi Trẻ, ông Nguyễn Tiến Chỉnh khẳng định lại tính chung cả giai đoạn, mỗi dự án bôxit một năm sẽ đóng góp cho ngân sách khoảng 400 tỉ đồng. Ông Chỉnh đánh giá con số trên là lớn, trong đó gồm nhiều sắc thuế. Có thể thời gian đầu thuế thu nhập doanh nghiệp khó khăn do dự án lỗ, nhưng thời điểm nhà máy đi vào hoạt động sẽ đóng thuế VAT và các loại thuế phí khác... Theo ông Chỉnh, không chỉ các dự án mới đầu tư và đi vào vận hành thời điểm kinh tế hiện nay mà cả dự án đang vận hành trong thời điểm hiện tại cũng gặp khó khăn chứ không riêng gì dự án bôxit của TKV. “Nếu nhà máy vận hành ở thời điểm cách đây mấy năm, khi giá khoáng sản ở mức cao thì chắc không có vấn đề gì, không mấy ai lo ngại” - ông Chỉnh nói. Ông Nguyễn Tiến Chỉnh tiếp tục khẳng định: “Những năm đầu, dự án lỗ vì một số nguyên nhân như chi phí khấu hao phải tính đủ, phải trả lãi vay thời kỳ đầu, nền kinh tế đang suy giảm, xuất phát điểm giá bán thấp... Nhưng sau này khi giá tăng lên thì dự án sẽ có lãi. Xu thế là với nguyên liệu, tài nguyên không tái tạo thì giá sẽ tăng. Còn giá bán ở cảng hay cổng nhà máy, xin thông cảm vì đây là bí mật kinh doanh. Việc công bố có thể gây bất lợi cho doanh nghiệp khi đàm phán. Là doanh nghiệp, nếu làm thua thiệt, TKV sẽ chịu trách nhiệm. Nếu phải chịu trách nhiệm thì lãnh đạo cao nhất của TKV sẽ chịu. Còn có tính toán khác cho thấy dự án không hiệu quả, tôi không biết họ đưa con số như thế nào. Nếu tính toán phải trên cùng thông số, cơ sở dữ liệu. Giá thành cũng xin phép không công bố. Chúng tôi công bố giá thành với cơ quan có thẩm quyền, như với các bộ, nhưng không công khai trên phương tiện thông tin đại chúng”.