Mốc số 0 - A Pa Chải, điểm nhấn du lịch cực Tây - Ảnh: NGỌC QUANG

65 năm, chiến địa Điện Biên Phủ đã là đô thị sầm uất. Cánh đồng Mường Thanh vẫn ngút xanh với giống lúa cho hạt gạo thơm ngon nhất vùng Tây bắc. Cây trong những nghĩa trang thành phố đã thành cổ thụ, phủ bóng lên mộ phần liệt sĩ Điện Biên.

Nhưng cũng ở Điện Biên, sau 65 năm, có nhiều nơi cuộc chuyển mình dường như mới bắt đầu.

Bản chung biên giới hai quốc gia

Tá Miếu hẳn là cái tên mà ai đã chinh phục mốc cực Tây Việt Nam đều biết rõ bởi có đỉnh núi Khoang La San, nơi dựng cột mốc số 0 ba mặt giáp ba nước Việt - Lào - Trung dựng trên đỉnh núi này.

Tá Miếu thuộc xã Sín Thầu, huyện Mường Nhé, Điện Biên và có 10 km đường biên giáp Lào và 10 km đường biên giáp Trung Quốc.

Gần hai mươi năm trước, một nhà báo thuộc lực lượng vũ trang mô tả hành trình đến khu vực này với cả tháng trời đi bộ xuyên qua hàng trăm ngọn núi, rách mất chục đôi giày, lương thực mang theo không thể gùi được gạo hay mì mà là một ít thuốc tây đút trong balô, những loại thuốc thông dụng, khi đến các bản cứ mang thuốc ấy đổi cho bà con lấy gạo, gà mà nấu ăn…

Có lẽ đó là một ký sự đường xa ấn tượng nhất về vùng cực Tây Tổ quốc.

Chúng tôi đến với cực Tây muộn hơn, lần đầu tiên tròn 10 năm trước.

Cung đường từ thành phố đến huyện lỵ Mường Chà chỉ 50km, từ Mường Chà đi vào tới bản Tá Miếu cũng chỉ hơn 200km, nhưng xuất phát từ thành phố Điện Biên Phủ từ 5h sáng, nhờ một phóng viên thổ địa dẫn đường nhưng cũng phải gần 21h đêm chúng tôi mới tới được Đồn biên phòng 317 sau nhiều lần suýt lạc đường.

Đồn biên phòng A Pa Chải phiên hiệu 317 là đồn gần cực Tây Việt Nam nhất.

Chỉ mười năm trước thôi, cả khu vực này không điện sáng, không sóng điện thoại, những đồi cỏ tranh hoang vu trải dài dưới chân núi Khoang La San, thi thoảng chỉ có dăm ba người theo những nhóm phượt đầu tiên đi chinh phục cột mốc cực Tây.

Bãi xe máy của đồng bào đi dự phiên chợ ở lối mở A Pa Chải. Đã thấp hoáng hiện lên hình ảnh một cực Tây không còn biệt lập và heo hút - Ảnh: NGỌC QUANG

"Vua bò cực Tây"

"Ơ, nhà báo lại lên thăm A Pa Chải đấy à" - quệt tay còn bê bết đất vào quần, bác Trang Váng Sinh nhận ra chúng tôi, chào rổn rảng. Mười năm trước, lần đầu gặp ông khi đó ông chưa 60 tuổi, được mệnh danh là "vua bò cực Tây" bởi đàn bò hơn 150 con. Nghe tiếng hú của ông, bò chạy xồng xộc từ trên đồi về vục mặt vào những máng gỗ rải đầy muối.

Mười mấy năm trước, khi bản Tá Miếu tách ra từ bản A Pa Chải, ngôi nhà của Trang Váng Sinh được coi là ngôi nhà gần cực Tây nhất, giờ thì nhìn ra bốn phía, nhà cửa đã mọc lên rất nhiều. Và nhà của trưởng bản Lỳ Ná Na trở thành ngôi nhà gần đường biên nhất.

Câu chuyện biên viễn hôm nay cũng đã khác. Đàn bò vẫn phát triển, Tá Miếu có thêm nhiều hộ dân nuôi được đàn bò từ sáu bảy chục đến hơn trăm con.

Nhưng điều bác Trang Váng Sinh khoe cùng chúng tôi sau mười năm gặp lại là con trai út Trang Khò Chừ nay đã lên trung úy, đội trưởng đội trinh sát đồn biên phòng A Pa Chải. Bác cũng khoe cháu đích tôn Trang Mạnh Thức đang là học viên Học viện Biên phòng.

Từ một nông dân chăn bò bám biên, nay có con cháu đang ở lực lượng bảo vệ đường biên Tổ quốc, với nơi chốn khác có thể là chuyện bình thường, nhưng ở vùng cực Tây Điện Biên này nó lấp lánh thông điệp đổi thay và hi vọng.

Ông Trang Váng Sinh, “vua bò” miền cực Tây - Ảnh NGỌC QUANG

"Lối mở" thông thương và du lịch

Cùng sự đổi đời của những con dân nơi đây, chúng tôi cũng nhận ra những đổi thay mới. Tá Miếu là bản chung biên giới với Lào và Trung Quốc, phía giáp Lào mênh mông rừng thẳm nhưng phần giáp biên Trung Quốc, lâu nay người dân biên giới đã tổ chức những phiên chợ "lối mở" A Pa Chải.

Gọi là "lối mở" vì nó chưa được nâng cấp thành cửa khẩu, nhưng sự giao thương đã thu hút hàng ngàn người dân hai bên vào mỗi ngày họp chợ phiên mùng 3, 13 và 23 mỗi tháng.

Hôm chúng tôi lên đúng phiên chợ. Bên kia giáp với Tá Miếu là bản Long Phú, hương Khúc Thủy của huyện Giang Thành, tỉnh Vân Nam, Trung Quốc. Dọc đường lên biên có những dãy nhà tạm nhưng được lắp điều hòa nhiệt độ, cạnh đó là những bãi container ngổn ngang.

Những nét chấm phá của một phác thảo chưa thành hình, nhưng cũng toát ra thông điệp về một cực Tây không còn biệt lập.

Đặc biệt, không chỉ hứa hẹn thông thương quốc tế, biên viễn này còn khát vọng trở thành điểm đến mới của du khách. Mười năm trước, chúng tôi lên đây chỉ thi thoảng gặp vài nhóm du khách lẻ tẻ, giờ trên cung đường quốc lộ 4H dễ thấy những chuyến xe ngược lên cực Tây.

Tượng đài Trần Văn Thọ trong quần thể Đồn biên phòng Leng Su Sìn - Ảnh: NGỌC QUANG

Tiếp chúng tôi trong nhà sàn bề thế phía trái cổng đồn, thiếu tá Đặng Văn Tuấn - đồn trưởng đồn A Pa Chải - hồ hởi cho biết cứ sau tết cho đến đầu mùa mưa là "mùa Điện Biên - mùa cực Tây" với rất đông bạn trẻ từ nhiều miền đất nước tìm lên đây để thỏa mãn giấc mơ "4 cực - 1 đỉnh" (cực Đông - Tây - Nam - Bắc - đỉnh Fansipan).

Có khác chăng, mười năm trước chúng tôi mất gần 12 giờ để chinh phục cột mốc số 0 cực Tây thì giờ ôtô có thể đưa các đoàn khách lên tới dưới chân cột mốc và chỉ mất hơn một giờ leo bộ là có thể đứng trên đỉnh Khoang La San lộng gió.

Mở điện thoại, thiếu tá Tuấn cho chúng tôi xem dự án mới đang xin phép Chính phủ thực hiện tại cột mốc 0 này: đấy là mở rộng sân mốc và xây dựng điểm ngắm cảnh tại mốc giao điểm đường biên ba nước.

Sân mốc có hình tròn, diện tích 255m², bán kính 9m, phần sân mốc hướng về mỗi quốc gia thể hiện bản đồ du lịch từ mốc giao điểm đến thủ đô mỗi nước và có lan can bảo vệ xung quanh được thiết kế bằng đá cẩm thạch.

Với vị trí đặc biệt của mình, cực Tây A Pa Chải chắc chắn sẽ đón lượng du khách đông đảo không thua gì Lũng Cú (cực Bắc) hay Mũi Cà Mau (cực Nam)...

Thầy Lò Văn Thanh và ngôi nhà mới như một minh chứng gắn bó với miền cực Tây Tổ quốc - Ảnh: NGỌC QUANG

Trường mới, nhà mới

Trường PTDT nội trú Sín Thầu hôm nay - Ảnh: NGỌC QUANG

Hơn 8 năm trước, chương trình "Quà xuân biên giới" của báo Tuổi Trẻ dành tặng thầy trò vùng biên ải cực Tây, lúc đó Trường phổ thông dân tộc nội trú Sín Thầu với dãy phòng học trống huơ trống hoác, mái lợp bạt, các lớp thông thống nhau.

Lần trở lại này, nền cũ lớp học che bằng bạt nhựa năm nào vừa mọc lên ngôi trường mới hai tầng khang trang. Thầy hiệu trưởng Nguyễn Như Chiến cho biết trường được xây mới hơn hai năm, gần 90 em học sinh từ lớp 6 đến lớp 9 đang theo học với 53 em nội trú.

Tám năm trước, trong căn phòng tạm bợ, cô giáo Tòng Thị Đại, giáo viên môn hóa - sinh, ôm con nhỏ tâm sự trước mắt thì cứ đi dạy, có đồng lương nuôi con, còn gắn bó với cực Tây hay không chưa biết.

Lần trở lại này, chúng tôi gặp cô Đại ngay lúc chuẩn bị vào tiết dạy. Nhắc chuyện năm nào trong phòng tập thể quây bạt, cô Đại cười khoe: "Chúng em đã xây nhà mới, quyết tâm gắn bó với cực Tây, không "dao động" như hồi gặp các anh đâu".

Rồi cô điện thoại cho chồng, thầy Lò Văn Thanh, giáo viên dạy nhạc của trường, đưa chúng tôi ghé thăm tổ ấm. Thầy Thanh kể xã cho mượn đất, gom góp hơn 200 triệu làm nhà.

Ngôi nhà nằm ngay quốc lộ 4H, không rộng lắm nhưng khang trang, gần trường, có vườn rau và hồ cá nhỏ. Trước nhà, thầy Thanh trồng dâu tây vào những chậu nhựa xanh mơn mởn.

ĐIỆN BIÊN PHỦ - máu ngày xưa và 'nợ' biên ải hôm nay

TTO - Những câu chuyện không bao giờ cũ được kể ở Đồi A1, 65 năm sau những trận chiến đấu giằng co tốn đạn hao người giữa bộ đội Việt Minh và quân đội viễn chinh Pháp, những cuộc đấu trí cam go giữa tướng Giáp và tướng De Castries.