Ảnh minh họa. Nguồn: ineeddoctor.in

Loãng xương ở tuổi mãn kinh là tình trạng thường gặp ở hầu hết phụ nữ. Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời phối hợp với một chế độ dinh dưỡng, sinh hoạt và làm việc đúng mức là rất cần thiết nhằm tránh những hậu quả bất lợi của loãng xương, nâng cao chất lượng cuộc sống, kéo dài sự trẻ trung và tuổi thọ cho mỗi người.

Bước sang tuổi 50, đa số phụ nữ cảm nhận có nhiều bất ổn trong cơ thể như cơn bốc hỏa, đau nhức xương khớp, rối loạn giấc ngủ, kém tập trung trong công việc... Có một thay đổi quan trọng, ảnh hưởng nhiều đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống nhưng diễn tiến âm thầm, thường bị bỏ sót đến khi xảy ra biến chứng mới được phát hiện - đó là loãng xương.

Loãng xương là bệnh có đặc điểm tổn thương cấu trúc vi thể của xương, giảm khối lượng xương làm xương yếu và dễ dẫn đến gãy xương. Loãng xương sau mãn kinh ở nữ giới là tiến trình tự nhiên theo tuổi tác ở đời sống con người nhưng diễn tiến nhanh do thiếu hụt nội tiết tố sinh dục nữ (estrogen) ở tuổi mãn kinh.

Ảnh hưởng của nội tiết tố nữ lên khối lượng xương

Trong suốt cuộc đời, khối lượng xương thay đổi qua 3 giai đoạn:

- Từ nhỏ đến 30 tuổi: Sự tạo xương làm khối lượng xương tăng và đạt đến đỉnh khối xương. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự thành lập đỉnh khối xương là giới tính, chủng tộc, di truyền, hoạt động thể lực và chế độ dinh dưỡng (đặc biệt là protein và calcium).

- Từ 30-50 tuổi: Khối lượng xương bị giảm chậm, liên quan đến tuổi và diễn ra cùng tốc độ giữa hai phái.

- Sau 50 tuổi: Là giai đoạn mất xương nhanh hơn. Đặc biệt ở nữ giới, giảm 1-1,5% khối lượng xương mỗi năm (trong những năm đầu tiếp theo mãn kinh, từ 50 tới 60 tuổi) do sự thiếu hụt estrogen tương đối đột ngột vì buồng trứng giảm sản xuất. Sau 60 tuổi, tốc độ mất xương ở nam và nữ như nhau.

Thiếu estrogen gây giảm hoạt động của tế bào tạo xương, giảm chất cơ bản (protein) của xương, giảm tích tụ calcium và photphate trong xương. Từ đó dẫn đến loãng xương.

Biểu hiện của loãng xương

Những biểu hiện của loãng xương thường khá muộn. Những dấu hiệu đầu tiên thường là đau những vùng xương chịu áp lực của trọng lượng cơ thể khi đứng hoặc ngồi lâu như xương gót, đầu dưới hoặc trên xương chày của cẳng chân hoặc cột sống thắt lưng và cột sống cổ,... Hậu quả của loãng xương có thể là: gãy đầu dưới xương cẳng tay, gãy xương hông và lún xẹp đốt sống (chiếm 50% các loại gãy và chiếm 25% số người trên 70 tuổi). Phụ nữ sau mãn kinh có thể bị thấp đi 6,4cm và hình ảnh của lún đốt sống có thể là gù, còng lưng và vẹo cột sống.

Khám sức khỏe định kỳ để phát hiện sớm

Vì loãng xương khá phổ biến ở phụ nữ mãn kinh nên cần thăm khám định kỳ ở giai đoạn này nhằm phát hiện sớm để ngăn ngừa và điều trị kịp thời hầu giảm tỷ lệ gãy xương và nâng cao chất lượng cuộc sống ở người nữ mãn kinh.

Xét nghiệm chủ yếu để xác định loãng xương là đo mật độ xương. Có nhiều loại máy để đo mật độ xương. Hiện nay, đo mật độ xương bằng phương pháp đo hấp thụ năng lượng kép X-quang (DXA: dual-photon X-ray absorptiometry) được xem là phương pháp chuẩn để chẩn đoán loãng xương. Người ta dùng chỉ số T (T-score) để đánh giá mật độ xương.

Định lượng nội tiết tố nữ là xét nghiệm cần làm đối với nữ ở độ tuổi tiền mãn kinh.

Ngoài ra nên kết hợp với khám lâm sàng và những xét nghiệm khác để đánh giá xem đối tượng có mắc những bệnh làm nặng tình trạng loãng xương (bệnh tuyến giáp, cận giáp, bệnh đường tiêu hóa, bệnh tự miễn,...) cũng như những xét nghiệm phản ảnh tình trạng chuyển hóa của xương: Ca2+/máu, Ca2+/nước tiểu v.v…

Điều trị và chế độ sinh hoạt khi bị loãng xương

Việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời phối hợp với một chế độ dinh dưỡng, sinh hoạt và làm việc đúng mức là rất cần thiết nhằm tránh những hậu quả bất lợi của loãng xương, nâng cao chất lượng cuộc sống, kéo dài sự trẻ trung và tuổi thọ cho mỗi người.

Sinh hoạt năng động, siêng tập thể dục, phơi nắng,... Trong khi làm việc nên tránh những việc ngồi hoặc đứng quá lâu hoặc những tư thế làm việc bất lợi cho bộ xương như ngồi xổm, đứng khom lưng,... Thường xuyên thay đổi tư thế khi làm việc. Tránh những công việc khuân vác nặng nhọc.

Cần có sự hướng dẫn, theo dõi chặt chẽ của bác sĩ khi sử dụng thuốc. Có thể dùng riêng lẻ hoặc phối hợp các nhóm để ức chế sự tiêu xương và tăng khối lượng xương. Bổ sung calcium và vitamin D.

Liệu pháp thay thế hormon có thể áp dụng cho phụ nữ mãn kinh, có tác dụng tăng mật độ xương đáng kể (tăng 3,5-5% ở xương sống sau 3 năm điều trị). Tuy nhiên, cần lưu ý đặc biệt đến tác dụng phụ của thuốc (bệnh tim mạch, nguy cơ ung thư vú,...) và nhất thiết phải có chỉ định và hướng dẫn cụ thể của bác sĩ.

Nhóm SERM (tác dụng tương tự estrogen trên xương nhưng không có tác dụng trên hệ sinh sản) làm tăng mật độ xương, giảm tỉ lệ gãy xương. Đặc biệt, SERM có tác dụng tốt trên tim mạch (giảm LDL-cholesteron) không có nguy cơ gây ung thư vú.

Calcitonin, bisphosphonat là chất có tác dụng ức chế tế bào hủy xương, ngăn chặn tình trạng mất xương.

Các biện pháp phòng ngừa loãng xương

Khối lượng xương chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố, có những yếu tố không thể thay đổi được như phái tính, chủng tộc, di truyền, tuổi. Ngược lại, những yếu tố có thể thay đổi được là rất quan trọng vì có thể giúp chúng ta phòng được bệnh:

- Chế độ dinh dưỡng ảnh hưởng nhiều đến khối lượng xương, đặc biệt là protein và calcium.

- Hoạt động thể lực nhiều làm khối lượng xương tăng và ngược lại.

- Kiểm soát tốt các bệnh về nội tiết (bệnh lý tuyến giáp, tuyến cận giáp, thượng thận,...), bệnh đường tiêu hóa (loét dạ dày tá tràng, bệnh gan, hội chứng kém hấp thu,...) sẽ làm chậm tốc độ loãng xương.

- Thói quen sinh hoạt ít ra nắng, nghiện rượu, café, thuốc lá... làm tăng mất xương hơn.

- Sử dụng dài ngày một số thuốc chứa corticoid làm tăng mất xương.

Khiêu vũ có thể ngăn ngừa loãng xương

Khiêu vũ không chỉ là một bộ môn nghệ thuật, nó còn là môn thể thao đem lại cho bạn nhiều lợi ích sức khoẻ như giảm cân, ngăn ngừa loãng xương, làm chậm quá trình lão hoá, điều chỉnh lượng cholesterol, cải thiện trí nhớ, chống trầm cảm. Tập luyện khiêu vũ là một cách hữu hiệu để ngăn ngừa loãng xương, đặc biệt là đối với phụ nữ. Khi bước vào tuổi mãn kinh, nồng độ estrogen giảm có thể khiến bạn phải đối mặt với bệnh loãng xương. Nếu thường xuyên luyện tập khiêu vũ từ lúc còn trẻ, bạn có thể ngăn chặn nguy cơ loãng xương ở tuổi tiền mãn kinh và mãn kinh.