Phóng to

Bạn học trường Thành Chung những năm 1923. Từ trái sang: Nguyễn Phúc, Đặng Xuân Khu (Trường Chinh), Nguyễn Đức Cảnh và Đặng Tiệm Quỳ (đứng sau).

75 năm sau ngày hai người thanh niên cách mạng trẻ tuổi Nguyễn Đức Cảnh (24 tuổi) và Hồ Ngọc Lân (26 tuổi) lẫm liệt bước lên máy chém của thực dân, có một nhà ngoại cảm của Trung tâm Nghiên cứu tiềm năng con người vẫn "nhìn thấy" cái ngày bi tráng đó.

Bản tin báo Đông Pháp

Anh Nguyễn Văn Bính - Phó Chủ tịch LĐLĐ Hải Phòng - kể với tôi: "Cách đây khoảng 7 tháng, nhà ngoại cảm Phan Thị Bích Hằng có về thắp hương cụ Cảnh ở Diêm Điền. Bây giờ gọi Nguyễn Đức Cảnh là cụ cũng đúng vì nếu còn sống, cụ cũng đã gần 100 tuổi rồi. Không biết cụ phù hộ, chỉ dẫn thế nào mà chị Hằng vẽ được sơ đồ chính xác đến 80% về nơi cụ Cảnh và cụ Lân ở".

Còn anh Nguyễn Ngọc Đoán - Chủ tịch LĐLĐ tỉnh Thái Bình - cho tôi xem bản sơ đồ mà nhà ngoại cảm Phan Thị Bích Hằng đã vẽ kèm theo những dòng chữ: "Vườn Quyến sau, phía tây nam pháp trường, qua cây cầu đá. Từ đó nhìn ra thấy ánh đèn của xe quân viễn chinh đi qua đường Nhà Thương và ánh đèn cột nhà in". Anh Đoán bảo: "Nhờ chỉ dẫn này, chúng tôi đã tìm thấy hài cốt cụ Lân và cụ Cảnh ở khu đất trong Công ty cổ phần giày Thống Nhất - An Dương, Hải Phòng". Tất cả mờ ảo, dường như thật khó tin.

Ngày 31.7.1932 ấy đã được một tờ báo thời đó có tên gọi "Đông Pháp" đưa tin rất rõ ràng trong bài báo: "Nguyễn-Đức-Trọng tức Cảnh và Hồ-Ngọc-Lân đã lên máy chém". Bài báo này tường trình tỉ mỉ từng chi tiết việc hành quyết chiến sĩ cách mạng. "Chiều qua một chiếc ô-tô của Sở Mật-thám đã giải hai tội-nhân xuống nhà pha Haiphong. Từ một giờ đêm qua các ngả đường đi tới nhà pha đều cấm không được ai qua lại.

Một toán lính tây ở cơ thứ 10c RLC giúp sức có lính khố-xanh và lính cảnh-sát canh gác khắp nơi, trông càng thêm nghiêm trọng. Trong nhà pha lúc ấy hai tội-nhân được để ngồi vào bàn ghế, trước một cái bàn trên đủ thứ bánh ngọt, rượu, thuốc tây và đồ ăn, nhưng hai người không dùng một miếng, chỉ đòi uống nước... Đúng 5 giờ! Cái giờ trả nợ đời của Trọng và Lân. Bản cáo trạng đọc xong, lần lượt Cảnh trước Lân sau, đều bị trói có lính và các quan chức đi kèm chung quanh đưa ra máy chém...".

Đọc những dòng văn đầu những năm 30 của thế kỷ trước mô tả những giờ phút cuối cùng của các chiến sĩ cách mạng, khó ai cầm được nước mắt. Sáng đó, khi thực dân đưa Nguyễn Đức Cảnh và Hồ Ngọc Lân lên máy chém cạnh cây đa trước đề lao Hải Phòng (vị trí này nay là Ngân hàng Công thương Hải Phòng, đường Nguyễn Đức Cảnh), quần chúng, công nhân, lao động đã kéo đến rất đông bất chấp sự cản đường của bọn cảnh sát, mật thám để chứng kiến cái chết bất khuất của hai nhà cách mạng Nguyễn Đức Cảnh và Hồ Ngọc Lân.

Thái độ bình tĩnh, hiên ngang của hai nhà cách mạng đã làm cho thực dân cũng phải kính phục. Bước lên máy chém, Nguyễn Đức Cảnh còn hô vang: "Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm! Đả đảo đế quốc Pháp, đả đảo hội đồng đề hình!".

Tri ân

Hôm 21.10.2007, tôi theo đoàn cán bộ của Viện Pháp y Quân đội xuống nhà tang lễ Quân khu 3, Hải Phòng (nơi đang quàn hài cốt hai cụ Nguyễn Đức Cảnh và Hồ Ngọc Lân) để làm lễ hoàn cốt, nhập lại phần xương đã xin của các cụ về Hà Nội làm giám định ADN. Cái tin "xác định chính xác hài cốt của cụ Cảnh và cụ Lân" đã làm nức lòng người dân Hải Phòng, Thái Bình và cả nước.

Phóng to

Hiện trường khai quật hài cốt liệt sĩ Nguyễn Đức Cảnh và Hồ Ngọc Lân (chụp lại ảnh của Điện lực Hải Phòng).

Thế nhưng, người Hải Phòng không đợi đến khi có kết quả giám định hài cốt hai cụ bằng khoa học, ngay khi hài cốt hai cụ được đưa về nhà tang lễ Quân khu 3 ở phố Bến Bính, phường Minh Khai, quận Hồng Bàng (ngày 21.9), người dân khu phố này đã kéo nhau vào thắp hương viếng hai cụ. Chị Mai - chủ quán cà phê ở ngay cạnh nhà tang lễ - bảo: "Thấy xe đưa hài cốt về, tôi cũng chỉ nghe là tìm được hài cốt các nhà cách mạng bị Pháp chém, nên tôi vào thắp hương ngay. Sau biết là tìm được hài cốt của cụ Nguyễn Đức Cảnh và Hồ Ngọc Lân".

Ban đầu, chị Mai bảo tôi hỏi gì nhiều, "để đưa báo à?", chị giãy nẩy lên. Vậy rồi chị cũng kể. từ hồi bé, bà ngoại chị (vốn là tiểu thương ở chợ Sắt) đã hay kể về hai người cách mạng chết trẻ, Giặc Pháp chặt đầu rồi ném xuống sông Tam Bạc, còn thây người thì chúng bêu nơi chém. Dân chúng thương lắm, đấu tranh đòi chôn cất cho hai anh. Tiểu thương chợ Sắt còn quyên tiền để lo ma chay.

"Hôm nay là đầy tháng các cụ ở đây, ngày nào cũng có người vào viếng cụ, đông lắm". Chị Mai bảo: "Người Hải Phòng ai chả biết cụ Cảnh, tiền đồ cụ ở đây, cụ là Bí thư Thành uỷ đầu tiên của Hải Phòng". Có thể chị Mai còn chưa biết, cụ Cảnh còn là một trong 7 người thành lập chi bộ Cộng sản đầu tiên, Bí thư Xứ uỷ Bắc Kỳ, sáng lập Công hội Đỏ (Tổng Liên đoàn Lao động VN ngày nay) và là Tổng Biên tập đầu tiên của Báo Lao Động - tờ báo của công nhân lao động VN.