Tiến sĩ Tô Văn Trường:

Phóng to

TS Tô Văn Trường - Ảnh: Nguyễn Khánh

- Trên thế giới, sự cố vỡ đập khá nhiều nhưng thường là các đập đất, đập bêtông (vòm, bán vòm) chịu lực bằng kết cấu. Đập thủy điện Sông Tranh 2 thuộc loại đập bêtông đầm lăn ổn định bằng trọng lực. Tôi chưa có thông tin về sự cố vỡ đập bêtông đầm lăn trên thế giới. Ở nước ta đập thủy điện Sơn La thuộc loại đập bêtông đầm lăn cũng từng bị nứt nhưng vì trong quá trình thi công nên đã khắc phục được ngay bằng các giải pháp kỹ thuật.

Đập chứa nước St.Francis ở Mỹ không phải là đập bêtông trọng lực nhưng có hiện tượng giống như đập Sông Tranh 2 và đã bị vỡ. Trong suốt các năm 1926 và 1927, một số vết nứt bắt đầu xuất hiện trong đập. Ngày 12-3-1928 người ta phát hiện một vết rò rỉ mới đồng thời đã có lo ngại đập bị xói mòn.

Tuy nhiên, sau khi kiểm tra, thanh tra xác định sự xuất hiện của nước bùn không phải từ phần đập bị rò rỉ, do đó họ vẫn tuyên bố trấn an dư luận là đập an toàn. Tuy nhiên, đến nửa đêm thì đập St.Francis bị vỡ. Khoảng 600 người thiệt mạng, trong đó có những nạn nhân bị cuốn ra biển vài tháng sau, thậm chí vài chục năm sau mới tìm thấy xương cốt.

Nguyên nhân vỡ đập được xác định do ba yếu tố chính: sự bất ổn của nền đất trên đó đập được xây dựng (trên rãnh đứt gãy địa chất); sai lầm trong thiết kế, đặc biệt khi tăng thêm chiều cao của đập vào năm 1925; công tác giám sát thiết kế và thi công.

Rút kinh nghiệm từ sự cố này, thành phố Los Angeles đã cho gia cố, xử lý đập Mulholland có kết cấu tương tự ngay sau thảm họa.

* Ban quản lý đập Sông Tranh 2 cho rằng nước chảy phía bên ngoài thân đập chúng ta nhìn thấy chỉ là nước thấm qua khe nhiệt. Trong khi đó các hình ảnh và phóng viên tận mắt chứng kiến thì hoàn toàn khác, những cột nước lớn đổ xối xả từ trần xuống, từ dưới bêtông chui lên và xì ngang giữa thân hầm?

- Giải thích như vậy là chưa ổn. Riêng về thấm, khi thiết kế đã tính toán lưu lượng thấm cho phép qua toàn bộ thân đập theo các tiêu chuẩn hiện hành nhưng tuyệt nhiên không cho thấm trên mặt đập (phải có lớp bêtông biến thái nhiều ximăng và phụ gia chống thấm), càng không cho phép nước chảy thành dòng như ở đập Sông Tranh 2.

Tại các khe nhiệt và khe co dãn phải bố trí ít nhất một hàng vật chắn nước (với đập cao như Sông Tranh 2 thông thường bố trí hai hàng vật chắn nước) từ đỉnh đến chân đập bằng đồng hoặc bằng nhựa PVC có tuổi thọ cả trăm năm nhưng phải tuyệt đối đảm bảo chất lượng không cho nước thấm qua các vật chắn của các khớp nối ở khe nhiệt hoặc khe co dãn, khe lún. Việc để nước thấm qua khe nhiệt chảy thành vòi về hạ lưu khẳng định là sai cả về thiết kế lẫn thi công và giám sát.

* Cơ quan quản lý dự án cho rằng đập Sông Tranh 2 thuộc loại vĩnh cửu, an toàn, không cần phải có phương án phòng xa kịch bản vỡ đập ở hạ lưu?

- Khi tôi đang làm chuyên gia ở nước ngoài đã nhiều lần đi tham quan các con đập kiên cố ổn định ở châu Mỹ, châu Âu, châu Á, họ vẫn phải tính toán quản lý rủi ro “Risk management” bằng các phương pháp, tiêu chuẩn, khảo sát đo đạc cụ thể. Đập Sông Tranh 2 là bêtông trọng lực chưa nguy hiểm ngay trước mắt nhưng nên nhớ rằng “nước chảy đá mòn”, nếu không xử lý kịp thời và triệt để thì điều gì cũng có thể xảy ra. Ngay các nhà máy điện hạt nhân có tiêu chuẩn đảm bảo an toàn cao hơn nhiều so với đập thủy điện nhưng vẫn phải có các kịch bản xử lý khi có thảm họa không lường trước.

* Theo ông, chúng ta phải làm gì, làm như thế nào, khi nào để đảm bảo đập thủy điện Sông Tranh thật sự an toàn và làm yên lòng dân?

- Việc đầu tiên là phải xác định rõ nguyên nhân sự cố. Cần đối chiếu hồ sơ thiết kế, nhật ký thi công, công tác giám sát, quản lý công trình. Ngoài việc khảo sát tại hiện trường bằng mắt nhưng phải có các dụng cụ đo đạc đưa ra các con số đánh giá bằng định lượng so sánh với tiêu chuẩn an toàn đập, không được phán chung chung theo cảm tính để trấn an dư luận. Ngoài các cơ quan thanh tra, thẩm định theo quy định, cần mời ngay tư vấn độc lập có uy tín, kinh nghiệm vào cuộc càng sớm càng tốt.

TẤN VŨ thực hiện

TS Tô Văn Trường là thành viên Ban chủ nhiệm chương trình nghiên cứu khoa học trọng điểm cấp nhà nước KC08/11-15 (liên quan đến khai thác tài nguyên, phòng tránh thiên tai và bảo vệ môi trường) của Bộ Khoa học - công nghệ.

_______________________

GS.TS Nguyễn Thế Hùng:

Kết luận đập vẫn “đảm bảo an toàn” là vội vàng

Phóng to

GS.TS Nguyễn Thế Hùng - Ảnh: Đ.Nam

- Sự cố vừa xảy ra ở đập Sông Tranh 2, theo tôi, có vấn đề không bình thường. Bây giờ quan trọng nhất là Nhà nước phải nhanh chóng lập một hội đồng đa ngành gồm các chuyên gia cao cấp về quản lý, cũng như chuyên gia tất cả các lĩnh vực địa chất, kết cấu, thủy lực. Nhưng tôi xin nhấn mạnh rằng các chuyên gia này phải có kinh nghiệm, giỏi và am tường các lĩnh vực vừa nêu. Sau đó họ sẽ đi quan sát rồi dùng các thiết bị đo đạc để phát hiện đập nứt chỗ nào, ở mức độ nào. Từ thực tế đó, hội đồng sẽ đề ra biện pháp xử lý. Các công việc này phải làm ngay bây giờ, phải làm xong trước mùa khô mới hi vọng đảm bảo tính ổn định lâu dài cho công trình.

Công trình này là tài sản của quốc gia. Nếu chúng ta không xử lý hoặc xử lý chậm thì tuổi thọ sẽ giảm. Mà khi tuổi thọ công trình giảm thì vô cùng lãng phí tiền của. Công trình đang có vấn đề, nếu chúng ta không có biện pháp chống đỡ, gia cố, khắc phục mà để lâu dài khi vỡ đột ngột trong điều kiện tích nước mức cao thì thiệt hại về sinh mạng đối với vùng hạ lưu là khôn lường.

* Cục Kiểm định nhà nước (Bộ Xây dựng) đã vào cuộc và đưa ra kết luận ban đầu là đập vẫn “đảm bảo an toàn”. Giáo sư có ý kiến gì về kết luận đó?

- Kết luận như thế là quá vội vàng. Nguyên tắc đập bêtông đầm lăn thì vỏ đập có mác bêtông cao đến 250, còn ruột thì mác bêtông thấp chừng 150. Nhưng chúng ta thấy hình ảnh đập với nhiều nguồn nước bị rò rỉ khắp nơi, thậm chí có nơi chảy như suối. Với tình trạng như thế hiện tại nó không hư, nhưng không xử lý bây giờ thì tuổi thọ sẽ giảm. Nếu nói thấm thì nước chỉ chảy rỉ rỉ, còn ở đây nước chảy thành cột thì không thể bình thường được. Nguyên nhân có thể do thi công không đảm bảo chất lượng. Các vết nứt có thể do động đất rung khi trọng tải thân đập không bằng nhau, nó sẽ lắc qua lắc lại gây nứt đập. Ngoài ra áp lực nước trong hồ cũng sẽ tạo các vết nứt. Thủy điện Sông Tranh 2 không những nứt đập mà còn sợ nứt bên dưới nền. Tất cả các vấn đề này cần có hội đồng các chuyên gia đa ngành chẩn đoán và xử lý ngay.

* Hiện Ban quản lý dự án thủy điện 3 đang gia cố nhằm hạn chế sự rò rỉ nước, phương pháp mà họ đang làm theo giáo sư liệu có ổn?

- Với phương pháp gia cố như vậy là không ổn. Họ khoan đẩy keo và các chất phụ gia như thế thì không thể chấp nhận được. Để xử lý đảm bảo triệt để, theo tôi, cần phải quan trắc thân đập mới quan sát phía thượng lưu coi vết nứt như thế nào. Cần ép bêtông mác cao vào các vết nứt chống thấm. Nếu chúng ta xử lý chậm, dòng chảy trong các khe nứt ngày càng rộng làm cho bêtông bị thủy hóa sẽ nhanh chóng giảm chất lượng. Đối với công trình này, theo tôi, không được chủ quan như các xử lý đơn giản như vừa rồi chủ đầu tư đã làm.

* Cục Kiểm định nhà nước đã yêu cầu chủ đầu tư rằng “nếu không khắc phục xong trước mùa mưa thì không cho Sông Tranh 2 tích nước”, theo giáo sư, giải pháp đó đã thật sự quyết liệt chưa?

- Yêu cầu như thế là nghiêm ngặt nhưng theo tôi cũng gây ra thiệt hại lớn. Nếu hồ không tích nước thì nhà máy sẽ không phát điện. Vì vậy phải nhanh chóng khắc phục. Để đảm bảo kỹ thuật công trình lâu dài, theo tôi là phải nhanh chóng cử đoàn chuyên gia quan trắc, xử lý ngay trong mùa hè. Sau đó đảm bảo công trình đi vào hoạt động trong mùa mưa lũ, đưa tới hiệu quả kinh tế không chỉ cho doanh nghiệp mà cho đất nước.

GS.TS Nguyễn Thế Hùng là phó chủ tịch Hội Cơ học thủy khí VN, tổ trưởng bộ môn cơ sở kỹ thuật thủy lợi khoa xây dựng thủy lợi - thủy điện Trường ĐH Bách khoa Đà Nẵng.

------------------------------------

* Tin bài liên quan:

Nhiều vết nứt trên đập thủy điện Sông Tranh 2Đập Sông Tranh "có vấn đề"EVN làm việc vụ thủy điện Sông Tranh 2Yêu cầu khắc phục lỗi đập thủy điện Sông TranhĐập thủy điện Sông Tranh 2: Khâu nào cũng có lỗiKhắc phục chỉ ở mức an dân!Nước tuôn như suối trong lòng đập