Bao cấp là từ ngữ dùng để chỉ chế độ một giai đoạn xã hội nhất định. Ở đó có nền kinh tế tập trung, nhà nước cung cấp mọi nhu cầu về đời sống con người theo một cơ chế phân phối.

Ngược lại là cơ chế thị trường, xã hội chấp nhận đồng thời nhiều thành phần kinh tế. Từ ý nghĩa ấy, khái niệm bao cấp ngày nay còn được dùng để chỉ sự bao biện, làm thay, không phát huy năng lực bản thân con người và của từng địa phương.

Nhận thức và cơ chế phát hành sách giáo khoa hiện nay là một thực tế minh họa khá sinh động về tư tưởng bao cấp ấy!

Để học sinh được chọn sách

Tôi còn nhớ vào năm 1962 - 1963, bản thân thi đậu vào lớp đệ thất trường công lập của tỉnh (lớp 6 bây giờ). Công việc đầu tiên của cậu bé 11 tuổi từ huyện lên tỉnh chuẩn bị học liệu cho mình là đi mua sách giáo khoa.

Câu chuyện tưởng đâu là phức tạp, nhưng thực tế đã diễn ra rất nhẹ nhàng, trở thành một kỷ niệm đẹp của thời thơ ấu khi được tự tay chọn mua quyển sách mình sử dụng tại một cửa hiệu sách lớn mà từ trước đến giờ chưa có dịp đặt chân vào. 

Có người hỏi tôi căn cứ vào đâu mà cậu bé 11 tuổi chọn được sách học, câu trả lời thực tế của tôi lúc bấy giờ là căn cứ vào sách thầy cô đang sử dụng để dạy mình và căn cứ vào cách trình bày diễn đạt dễ hiểu của sách. Và có lẽ là nhờ vào suy nghĩ giản đơn, cụ thể và rõ ràng của mình và của xã hội.

Sự phức tạp, có nhiều ý kiến khác nhau về sách giáo khoa hiện nay theo tôi là vì nhận thức, chưa nắm rõ sự khác biệt giữa quan niệm cũ mới đang trong quá trình chuyển đổi từ quan niệm sách giáo khoa là pháp lệnh sang quan niệm sách giáo khoa là tài liệu học tập, tham khảo.

Chủ trương đổi mới từ một bộ sách giáo khoa sang nhiều bộ sách cũng là vấn đề cần phải được quán triệt, thấm nhuần trong các tầng lớp xã hội và giữa các thế hệ phụ huynh, học sinh về mục đích, ý nghĩa và phương thức triển khai.

Cơ chế phát hành sách giáo khoa cũng đang thay đổi từ bao cấp, phân phối sang phát hành theo cơ chế thị trường. 

Vấn đề đổi mới chương trình dẫn đến tất yếu phải biên soạn và phát hành sách giáo khoa mới cũng là một vấn đề không ít người không hài lòng vì thay đổi sách quá nhiều lần trong khi quá khứ anh chị em trong gia đình truyền cho nhau sử dụng mà không cần phải mua sách mới hằng năm.

Đúng tinh thần nghị quyết của Quốc hội

Những vấn đề vừa nêu là một trong những yếu tố cơ bản của công cuộc đổi mới giáo dục nước nhà theo tinh thần nghị quyết số 29-NQ/TW rất tiến bộ và khả thi nhưng chúng ta chưa tạo điều kiện đủ để xã hội chia sẻ, đồng tình. 

Trong khi đó, chúng ta lại tập trung quá nhiều vào việc tập huấn để giáo viên chọn sách và tham mưu cho các cấp chính quyền ra quyết định chọn sách thay cho học sinh. Đây là cách làm gián tiếp đã giới hạn năng lực chuyên môn cũng như trách nhiệm của giáo viên và đặc biệt là đã tước đi quyền được lựa chọn sách của học sinh.

Việc để học sinh chọn sách là một việc làm đúng với tinh thần nghị quyết của Quốc hội cho phép phát hành đồng thời nhiều bộ sách giáo khoa; đúng với quan điểm sách giáo khoa chỉ là tài liệu tham khảo, không phải là pháp lệnh; và quan trọng nhất là làm cho học sinh thích thú học tập và thể hiện sự trưởng thành trong quá trình học tập của mình.

Hơn nữa, sách giáo khoa được phát hành đều là những bộ sách do cơ quan thẩm quyền của Bộ Giáo dục và Đào tạo thẩm định. Đây là bộ lọc quan trọng để đảm bảo về tính chính trị, đạo đức, văn hóa và học thuật của từng quyển sách được phép in ấn. 

Với nhận thức như vậy thì nhà trường chúng ta phải làm đúng theo tinh thần của nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới giáo dục và nghị quyết cho phép phát hành nhiều bộ sách giáo khoa của Quốc hội để góp phần giải quyết tư tưởng bao cấp trong nhà trường một cách tích cực.

Chúng ta không cần phải lo sợ việc chọn sách sai lầm của học sinh. Đây là cách làm tốt nhất để góp phần giải quyết tư tưởng bao cấp trong nhà trường một cách tích cực.

Nhìn lại 10 năm xã hội hóa sách giáo khoa

TTCT - Sau 4 năm thực hiện, chủ trương một chương trình, nhiều sách giáo khoa (SGK) vẫn là vấn đề nóng vì nhiều bất cập phát sinh.