Phóng to

1,5 triệu người Azerbaijan đã tiễn đưa cố tổng thống Heydar Aliyev về nơi an nghỉ cuối cùng

TTO - Ngày 15-12, 1,5 triệu người Azerbaijan đã tiễn đưa cố tổng thống Heydar Aliev tới nơi an nghỉ cuối cùng. Nhiều nguyên thủ quốc gia cũng đã có mặt tại tang lễ, trong đó có những nước cùng lúc có cựu và đương kim tổng thống tới dự. Dưới dây là bài ghi nhận của tờ báo "Thương nhân” về cuộc gặp không chính thức của các nguyên thủ tại một trong những khu vực địa chính trị nóng nhất của khối SNG hiện nay.

Cuối cùng Tổng thống V. Putin đã không thể nào trao được cho cựu Tổng thống Heydar Aliyev huân chương Andrey Pervoznanyi. Tổng thống Nga đã mang theo khá lâu tấm huân chương này trong những chuyến công du mà ông hi vọng có thể ghé qua Baku: đầu tiên là trong chuyến thăm Malaysia, sau đó là trên đường đi Thái Lan.

Ông cũng từng muốn bay thẳng tới Baku để trao tặng, nhưng không thành công. Heydar Aliyev suốt thời gian này đang nằm viện ở Cleveland (Ohio - Mỹ). Giờ thì không ai nghi ngờ là tổng thống Nga sẽ bay tới tang lễ Heydar Aliyev. Có một điều gì đó rất nghiêm túc ràng buộc hai con người này.

Phóng to

Heydar Aliyev

15-12, hạ cánh xuống Baku nhưng V. Putin không thể ra khỏi máy bay. Chiếc IL-96 của ông gần như bị kẹt giữa một máy bay Azerbaijan và một chiếc Gulfstream nhỏ của Mỹ. Phi trường lúc ấy đầy chật máy bay, bãi đáp hầu như không còn chỗ trống, Chiếc IL-96 gần như phải len lách để tới được chỗ thang tàu đang chờ.

Vừa xuống máy bay, tổng thống V. Putin vừa kể lại cho các nhà báo tháp tùng về quan hệ của ông với Heydar Aliyev. Thì ra tổng thống tương lai của nước Nga khi ấy, giống như một số người thời Xô viết, không tin vào ban lãnh đạo đảng của đất nước. Heyday Aliev cũng nằm trong ban lãnh đạo này (ông từng là thành viên Bộ chính trị). Còn với Heydar Aliyev, Putin có mối quan hệ giống như với bất cứ thành viên Bộ chính trị nào. Có nghĩa là người ta có thể đoán ông không ưa thích họ lắm. Cần nói thêm rằng đây là lần đầu tiên tổng thống Nga đưa ra thú nhận này.

- Thế nhưng từ khi kết giao với ông, mối quan hệ này hoàn toàn thay đổi, V. Putin lại đưa ra một nhìn nhận nữa. – Tôi không ngờ rằng ông là một người sâu sắc và thông thái đến thế. Một con người rất nghiêm túc, một người đối thoại hết sức thú vị…

Có thể, nếu V. Putin biết nhiều hơn những thành viên khác của Bộ chính trị, có lẽ ông cũng sẽ đối xử với họ khác hơn.

Ở sân bay V. Putin gặp tổng thống Kazakhstan Nursultan Nazarbayev chuẩn bị rời Baku. Lễ viếng của Nazarbayev hết sức ngắn ngủi. Tại toà nhà cung “Cộng hoà”, Nazarbayev tự đi về phía các nhà báo và nói đã quen biết Heydar Aliev từ lâu.

- Hơn thế nữa, tôi biết ông ấy lâu hơn tất cả. Tôi muốn nói là so với các tổng thống hiện nay, N. Nazarbayev nói rõ. – Tôi biết ông đã hơn 20 năm.

Bằng cách đó ông Nazarbayev muốn cho mọi người hiểu rằng có những vị thế mà không ai có thể đặt ông vào chỗ dẫu chỉ là thứ hai trong nhóm những người đến dự lễ tang này.

Tổng thống Nga tới cung “Cộng hoà” khi lễ viếng đang được cử hành. Căn phòng sức chứa 1000 người đầy chật các cựu nhân viên trong chính quyền Heydar Aliyev, các quan chức đại sứ quán, những thành viên các đoàn cao cấp từ khắp Azerbaijan. Giữa phòng là quan tài vẫn còn mở của cố tổng thống mà nhiều thường dân Azerbaijan vẫn còn tới chào tiễn biệt. Nhiều phụ nữ nức nở phải được dìu đi. Heydar Aliyev được kính yêu tại Azerbaijan.

Ngồi bên cạnh con trai Heydar Aliyev, tổng thống Ilham Aliyev, là cựu tổng thống Gruzia Eduard Shevardnadze. Họ trao đổi với nhau vài câu hiếm hoi. Thế rồi Ilham Aliev đứng dậy đi ra cửa. Cả gian phòng ngay lập tức cùng đứng dậy. Eduard Shevardnadze cũng cất mình, hôn vị giáo sĩ đứng ở cửa vào rồi rời bước khỏi phòng. Con người ấy dĩ nhiên muốn ngồi lâu hơn bên người chết, thậm chí lâu hơn cả Nursultan Nazarbayev. Nhưng tổng thống Azerbaijan không phải tự dưng mà sử dụng một cách diễn đạt không thể chê trách vào đâu được: ngài Eduard Shavardnadze không thể được coi là một tổng thống đương nhiệm.

Phóng to

Tổng thống Ilham Aliyev không cầm được nước mắt trong tang lễ cha ngày 15-12

Ilham Aliyev trở lại sau 10 phút. Cả gian phòng lại đứng dậy. Rồi vài phút sau với vòng hoa từ Gruzia, quyền tổng thống Nino Burdzhanadze bước vào. Sửa sang xong vòng hoa, không ngần ngại bà ngồi vào chiếc ghế còn ấm hơi Shevardnadze. Dĩ nhiên là bà không quen như vậy.

Ilham Aliev còn hơn là lắng nghe đối với bà Nino. Họ trao đổi gì đó rất sinh động và chỉ dừng sau 20 phút, khi một trong những người đi ngang quan tài, một cụ già trạc 60 bỗng dưng đọc to lời nguyện cầu. Những người tổ chức lộ vẻ rất muốn mời cụ già đi nhưng không dám tới gần ông ta. Thấy điều đó, cụ hạ gịong. Trong khoảnh khắc nào đó Ilham Aliyev gật đầu về phía cụ già rồi lại lắc đầu. Vài phút sau cụ kết thúc lời cầu nguyện và rời đi. Bằng cách đó, Ilham muốn cho thấy, ông, giống cha mình, có thể rất khôn ngoan và nhẫn nại trong những tình huống bất ngờ.

Ông và bà Nino tiếp tục câu chuyện. Rõ ràng bà ta không có ý định ra về. Bà Nino ngồi giữa tổng thống Ilham Aliyev và vợ ông ta, đệ nhất phu nhân Merhiban.

Đại sứ Uzbekistan tới đặt vòng hoa, sau đó đến người đứng đầu Adjaria (*) Aslan Abashidze bước vào phòng. Ông không mang vòng hoa và thậm chí không nhìn về phía quan tài, ngay lập tức bước về phía Ilham Aliyev để chào tổng thống, Ông cũng chào cả phu nhân tổng thống, trong khi Nino Burdzhanadze, ngồi giữa họ, ông làm như không thấy. Ông ngồi vào hàng ghế thứ hai ngay lối đi vào.

Đến lượt đoàn đại biểu Israel mang vòng hoa tới. Dĩ nhiên không ai nghi ngờ gì đó là một quyết định chính trị. Như người ta nói, không có gì là thừa cả.

Thế rồi có tiếng xì xào đoàn xe tổng thống Nga vừa tới. Người ta bèn dọn chỗ cho V. Putin ở hàng ghế đầu. Bởi vì bà Nino không có ý định rời đi nên con gái của Ilham Aliyev phải đứng dậy. Dẫu sao khi tổng thống V. Putin bước vào, bà Nino cũng đứng dậy và rời tổng thống Azerbaijan . (Tới lúc đó họ đã nói chuyện được không dưới một giờ). Liếc mắt tìm chỗ trống ở những hàng khác, bà nhìn thấy ông Aslan Abashidze và hài lòng quyết định đi về phía đó. Lãnh đạo Adjaria không chờ đợi việc này, đứng lên thậm chí tránh cho Nino đi qua. Rõ ràng ông cho rằng bà ta đã thấy chỗ trống ở giữa trong hàng ghế của ông. Thế nhưng bà Nino lại dừng lại trước ông, nói gì đó và đẩy thủ lĩnh nổi loạn này vào trong.

Phóng to

Tổng thống Ilham Aliyev

Có lẽ bà Nino quyết định phải giải quyết tại buổi lễ này tất cả những vấn đề hàng đầu của đất nước. Bởi hôm nay có hai vấn đề chính: xây ống dẫn dầu Baku – Tbilisi -Jeyhan (trong câu chuyện với Ilham Aliyev) và cuộc bỏ phiếu của người dân cộng hoà tự trị Adjaria cho cuộc bầu cử sắp tới ở Gruzia (cuộc trò chuyện với Abashidze).

Ngài Abashidze chịu đựng một cách ngạc nhiên thậm chí còn gật đầu với bà Burdzhanadze (trong khi Ilham Aliev không một lần gật đầu).

Trong lúc đó V. Putin đã đặt xong vòng hoa và nói nhỏ gì đó với tổng thống Azerbaijan. Vài phút sau hai tổng thống bước ra khỏi phòng (cả phòng đứng dậy) và lại gặp nhau tại một phòng khác của cung “Cộng hoà”. Thành thật mà nói như thế vẫn thích hợp hơn cuộc trao đổi của bà Nino Burdzhanadze với Aslan Abashidze trước quan tài của Heydar Aliyev.

Kết thúc cuộc đối thoại, V. Putin ra sân bay. Chia tay, ông gọi Heydar Aliyev là một chính khách kiệt xuất, và thêm vào ông không chỉ kính trọng, mà còn yêu mến . Trả lời câu hỏi ông nói gì với Ilham Aliyev, tổng thống Nga đáp ngắn gọn là họ hồi tưởng lại cha của ngài Ilham Aliyev.

Cần nói là ngay trước khi rời đi tổng thống Nga đã kịp đối mặt với bà Nino Burdzhanadze. Quyền tổng thống Gruzia Nino Burdzhanadze trở về Tbilisi ngay sau đó đã thông báo tin mới: tuần sau bà sẽ có chuyến thăm chính thức Moskva. Còn V. Putin tại Baku, theo lời bà, nói rằng Nga sẵn sàng thay đổi triệt để thái độ của mình đối với những diễn biến vừa qua trại Gruzia. Nếu điều đó là thật, có thể nói là Heydar Aliyev đã kịp để lại thêm một sự nghiệp quan trọng.

Lễ viếng lúc đó cũng sắp kết thúc. Chỉ còn vài phút nữa là động quan. Nhưng dường như người ta đang trì hoãn. Có vẻ như đang chờ ai đó. Và cuối cùng thì đoàn Iran rõ ràng vội vàng, cũng kịp mang vòng hoa tới. Sau đó là tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Demirel. Người ta cũng chờ ông. Và sau chót là tổng thống Ucriane Leonid Kuchma. Ông không mang vòng hoa, không áo khoác. Giống Aslan Abashidze, ông không chú ý tới quan tài, mà ngay lập tức ngồi cạnh tổng thống Ilham Aliyev nhưng không nói lời nào, chỉ bắt tay thật chặt.

Khi đó người ta mang vào phòng chân dung lớn của Heydar Aliyev. Lính cận vệ quốc gia mang vòng hoa, khiêng quan tài ra cửa. Rất đông nhân dân Azerbaijan đã chờ sẵn bên ngoài để tiễn đưa người quá cố.

Khi đoàn lễ tang đã đi qua cửa cung Cộng hoà, người ta bắt gặp Mikhail Saakashvili, người mà rất nhiều nhà quan sát cho là có thể trở thành tân tổng thống Gruzia, tới trễ. Đứng cạnh ô tô của mình, ông ta trả lời phỏng vấn và cũng nói về vấn đề đường ống dẫn dầu Baku – Tbilisi – Jeyhan. Đường ống dẫn dầu ấy, theo lời ông ta, là vấn đề sinh tử của Gruzia.

Thế là người ta hiểu hơn thái độ của bà Nino Burdzhanadze cạnh quan tài Heydar Aliyev. Bà ta dẫu sao cũng đã thảo luận với con trai ông những vấn đề không chỉ về sự sống, mà cả cái chết.

Heydar Aliyev – kiến trúc sư của Azerbaijan mới Heydar Aliyev sinh ngày 10-5-1923 trong một gia đình công nhân đường sắt tại Nakhichevan. Trong tương lai khu tự trị này của Azerbaijan, bị tách khỏi phân còn lại của đất nước bởi lãnh thổ Armenia, sẽ là nơi đưa Aliev bước nào chính trường hậu Xô viết. Tuy nhiên đầu tiên Aliyev đã gầy dựng được một sự nghiệp chính trị đáng khâm phục, từ một đảng viên bình thường đến bí thư thứ nhất Uỷ ban trung ương ĐCS Azerbaijan năm 1969. Dưới sự lãnh đạo của ông, kinh tế Azerbaijan trong giai đoạn 1970-1980 bảo đảm tăng trưởng, đời sống thường dân được cải thiện, xuất hiện tầng lớp trí thức được đào tạo tại nhiều trung tâm hàn lâm Liên Xô. Năm 1982 ông được cất nhắc lên Moskva, và làm phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng, đồng thời là thành viên Bộ chính trị trung ương Đảng cộng sản Liên Xô. Heydar Aliyev bắt đầu bị thất sủng dưới thời Mikhail Goorbachev. Năm 1990, ngay trước khi Liên Xô tan rã, Heydar Aliev xin ra khỏi Đảng Cộng sản Liên Xô. Heydar Aliev trở về nước năm 1991 và chỉ hai năm sau đã trở thành tổng thống Azerbaijan . Đó là thời kỳ khó khăn, khi Azerbaijan có chiến tranh với Armenia còn tại nhiều khu vực người dân không đồng tình với các chính sách trung ương. Aliev dựa vào “Đảng Azerbaijan mới” và đưa đất nước vào guồng máy kiểm soát, chấm dứt làn sóng đòi tự trị và dàn xếp ổn thoả các quan hệ với Mỹ và phương tây nói chung. Cùng lúc, không như Eduard Shevardnandze, ông không bao giờ bày tỏ sự thiếu thân thiện với các nước SNG mà Nga đóng vai trò chủ đạo. Không chỉ thế, Aliev trong chính sách đối ngoại đã cho thấy ông “có thể ngồi cùng lúc trên hai ghế” khi xích gần với phương tây mà không gây vấn đề gì trong quan hệ với Nga. Mưu toan cuối cùng muốn hạ bệ Aliyev là vào những năm 1994, 1995, khi thủ tướng Suret Guseinov và những người ủng hộ ông ta, tiếp đó là OPON (cảnh sát đặc biệt) đưa ra lời thách thức tổng thống. Aliyev đã thể hiện khả năng chống trả và đưa ra lời kêu gọi trực tiếp tới nhân dân. Người Azerbaijan đã đứng về phía ông và xuống đường bảo vệ tổng thống. Không được sự ủng hộ rộng rãi, hai cuộc nổi loạn nêu trên nhanh chóng bị đập tan. Từ đó, kẻ thù duy nhất của Aliyev chỉ còn là thời gian và bệnh tật. Tuy nhiên, ông cũng đã kịp chiến thắng với thời gian khi trong bệnh tật, vẫn chuyển giao quyền lực êm thắm cho con trai là tổng thống Ilham Aliyev: đầu tháng 10-2003, ông tuyên bố không tham gia tranh cử tổng thống để tạo lợi thế tranh cử cho con trai, người lúc đó là Thủ tướng Azerbaijan và sau đó Ilham Aliyev thắng cử. Những cuộc biểu tình ngắn ngủi của những người chống đối ở Baku , giống như dưới thời Aliyev cha, nhanh chóng kết thúc. Aliyev được xem là một chính khách duy nhất trong không gian hậu Xô viết có thể “hồi sinh”chính trị và lãnh đạo nước cộng hoà của mình sau khi Liên Xô tan rã mà không hề đánh mất ảnh hưởng của mình tới lúc qua đời. Không chỉ thế, ông còn đảm bảo được sự kế thừa sự nghiệp của mình. Ông được cho là kiến trúc sư mới của Azerbaijan hậu Xô Viết.

(D.V dịch)

__________________________

(*): Adjaria: khu tự trị trong lãnh thổ Gruzia bày tỏ thái độ bất hợp tác với chính quyền mới sau khi tổng thống E. Shevardnaedze từ chức. Nhà lãnh đạo Aslan Abashidze của khu vực này đã tuyên bố đóng cửa biên giới vơ!I Gruzia, tạm dưng quan hệ với chính quyền hiện nay cho tới khi bầu cử và kêu gọi người Adjaria không đi bầu).