Tạm biệt một thời "ngậm ngải tìm trầm" với những câu chuyện buồn đầy máu và nước mắt, chỉ mới hơn mười năm qua, những người nông dân miền Trung đã viết nên trang sử mới cho cây dó.

Loại cây cho sản phẩm quí hơn vàng vốn mọc hoang giờ đã thành cây trồng nơi vườn nhà với cả một dây chuyền kỹ thuật từ ươm trồng đến xử lý tạo trầm và chế biến khá hoàn chỉnh. Giới lái trầm trên thế giới đang hướng về VN như là chỗ cậy trông cho nguồn trầm hương hứa hẹn.

Kỳ 1: Sôi động xưởng trầm

Phóng to

Những xưởng chế biến tinh dầu trầm hương này chính là cú hích thúc đẩy việc trồng dó như một loại cây công nghiệp cao cấp, siêu lợi nhuận mà lâu nay người nông dân chưa mấy mặn mà với việc nhân trồng bởi lo ngại: trồng dó ra nhiều biết bán cho ai.

Công nghiệp hóa nghề trầm

Sẽ thấy mùa dó trầm sôi nổi khi đến những xưởng chưng cất tinh dầu trầm mới mở với những đống giăm gỗ dó ngập sân phơi và những dãy xưởng thênh thang. Công việc hối hả với hàng chục công nhân, kẻ chẻ giăm, xay xát; người làm ở lò nấu tinh. Mở đầu từ tháng 3-2006 với 60 lò (nồi) cỡ lớn, có thể nói đây là xưởng chưng cất tinh dầu trầm đầu tiên ở nước ta trong "kỷ nguyên" khai thác trầm hương từ cây dó trồng từ vườn nhà.

Bà Nguyễn Thị Ngọc - chủ xưởng cất tinh dầu trầm hương Hồng Ngọc ở thị trấn Núi Thành (Quảng Nam) - nói: "Vợ chồng tui trước từng đi săn trầm, buôn trầm. Làm ăn bầm trầy mãi, tỉnh ra mới biết là phải theo cây dó trồng mới khá lên được. Lăn lộn mãi với việc nhân trồng, tạo trầm cho cây dó suốt hơn mười năm mới có ngày hôm nay".

Phóng to

Công nhân doanh nghiệp Hồng Ngọc chẻ lại dăm dó để cho vào máy xay nghiền thành bột chưng cất tinh dầu trầm - Ảnh: H.V.Mỹ

Đầu năm 2007, doanh nghiệp Dó Bầu Hương ở xã Tam Xuân 1 (Núi Thành, Quảng Nam) cũng đã mở xưởng cất tinh dầu trầm. "Chỉ với 20 lò mở đầu nhưng chúng tôi đã giải quyết được một lượng dó trồng vừa lớn tới mà bà con ở Quảng Nam cũng như ở các tỉnh khác cần bán. Chỉ có chưng cất tinh dầu với máy móc hỗ trợ mới có thể giúp khai thác dó trồng với số lượng lớn được.

Qua mò mẫm thử nghiệm, chúng tôi đã thành công ngay ở những mẻ dầu đầu tiên", chủ doanh nghiệp Dó Bầu Hương, ông Nguyễn Hoàng Huy, cũng là người đeo đuổi cây dó trồng từ ngày thôi săn trầm rừng, cho hay.

Cũng như bà Ngọc, ông Huy cho rằng sở dĩ họ dám tiên phong trong công nghệ chưng cất tinh dầu trầm với qui mô bề thế là bởi họ nhắm vào vùng dó trồng Quảng Nam vốn được xem là sớm nhất, lại có chất lượng cao, họ lại sớm tìm ra kỹ thuật tạo trầm cho cây dó.

Sự hấp dẫn của việc kinh doanh trầm hương từ công nghệ chưng cất tinh dầu ở miền Trung cũng sớm lan tiếng rộng. Cuối năm 2007, một nhóm doanh nhân Thái Lan ở Công ty Mộc Linh Thiêng (đóng ở TP.HCM) cũng đến thị trấn Núi Thành (Quảng Nam) mở xưởng chưng cất tinh dầu.

Ông Noy - chuyên viên kỹ thuật của xưởng chưng cất tinh dầu trầm có công nghệ khá hiện đại này - cho biết xưởng của ông đã cho ra mẻ thử nghiệm hồi đầu năm 2008. Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn đang dự kiến qui hoạch trồng 30.000ha cây dó bầu vào năm 2010. Theo tính toán, diện tích trồng cây dó bầu ở nước ta hiện khoảng trên 10.000ha. Nếu được bảo đảm về chất lượng giống, kỹ thuật chăm sóc cũng như công nghệ chế biến, chưng cất tinh dầu, cây dó có thể mang lại giá trị siêu lợi nhuận.

Thời của cây dó vườn

Phóng to

Ươm dó tại trại giống ở huyện Núi Thành (Quảng Nam). Các trại dó giống ở Quảng Nam đã cung ứng một lượng cây con khá lớn cho nhiều nơi, đến nay có nơi đã thu hoạch - Ảnh: H.V.MỸ

Những làng quê có cây dó trồng đến tuổi thu hoạch bây giờ đâu đâu cũng chộn rộn với những thông tin mua bán đầy nao nức của người trồng dó.

Từ ngôi nhà ngói mới khang trang nhìn ra vườn dó rậm rạp bên hè, ông Nguyễn Vĩnh Long ở Tiên Ngọc (Tiên Phước, Quảng Nam) không giấu được niềm vui: "Nói thiệt, hồi nổ ra việc trồng dó, tui cũng không nghĩ chúng lại nhanh cho mình ăn như thế. Tui mới bán mấy chục cây dó lớn được trên 40 triệu đồng, số dó còn lại trên cả ngàn cây tuy chỉ mới năm bảy tuổi cũng đã được họ nhắm nhe rồi. Cây dó đang sôi lên là nhờ cánh buôn trầm lùng mua để chưng cất tinh dầu".

Cũng như nhiều người ở quê, ông Long hồ hởi với cây dó bởi ông đã trải qua thời lên núi săn trầm đầy cơ cực, mấy lần suýt bỏ mạng vì tai nạn, sốt rét.

Tuy chỉ mới bán 15 cây dó 9 tuổi được 12 triệu đồng, anh Ngô Quang Minh ở Tam Thạnh (Núi Thành, Quảng Nam) vẫn vui rộn lên khi ngắm nghía trên 100 cây dó độ 5-7 tuổi trước vườn nhà mà nếu cần anh có thể lấy tiền trước của thương lái với giá 500.000 đồng/cây ở thời điểm này.

"Trước đây lái trầm chỉ mua dó về tỉa lấy trầm miếng nên họ mua một bận chỉ chừng năm ba cây là nhiều. Nay thì bán dó trăm dó ngàn một bận càng dễ, giá lại cao hơn trước. Nghĩ lại những ngày mình trầy vi tróc vảy khi đi săn trầm rừng, bây giờ đúng là thời của cây dó vườn" - anh Nguyễn Minh ở Tiên Cảnh (Tiên Phước, Quảng Nam), người vừa bán 70 cây dó 8 tuổi với giá 50 triệu đồng cho xưởng trầm Dó Bầu Hương, nói

Với việc mua dó của những xưởng chưng cất tinh dầu trầm, những trà dó trồng vừa lớn tới đang trong "cơn sốt". Để có đủ dó khai thác, các doanh nghiệp này luôn thu mua trước một lượng dó lớn để xử lý tạo trầm, tạo nguồn nguyên liệu dự trữ. "Ngoài Quảng Nam, chúng tôi còn có những vùng dó khác. Điều thuận lợi là trước đây chúng tôi đã bán cây dó con cho bà con, mấy năm nay chúng tôi lại nhận xử lý tạo trầm cho nhiều người ở nhiều nơi. Nhờ vậy chúng tôi có được vùng dó nguyên liệu khá rộng, đáng kể là vùng dó trồng ở các huyện vùng cao Hà Tĩnh, Quảng Ngãi..." - ông Dương Rân, doanh nghiệp Hồng Ngọc, cho biết.

Doanh nghiệp Dó Bầu Hương đang phối hợp mở thêm xưởng chưng cất ở Thừa Thiên - Huế với nguồn dó ở Quảng Bình, sau đó sẽ là các vùng dó trang trại gần đến tuổi khai thác ở vùng Tây nguyên, Đông Nam bộ.

Những xóm làng trung du khuất vắng của miền Trung nay bỗng rộn lên. Lái trầm từ các nơi đổ về đây mỗi ngày để săn mua những cây dó trồng vừa lớn tới.

Kỳ tới: Giàu lên nhờ cây dó