Các tân tiến sĩ trong ngày nhận bằng tại Trường ĐH Bách khoa (ĐHQG TP.HCM) - một trong những cơ sở đào tạo sau đại học được xem là có chất lượng - Ảnh: NHƯ HÙNG

Tại tọa đàm “Nâng cao chất lượng đào tạo tiến sĩ” do Bộ GD-ĐT phối hợp với báo Tuổi Trẻ tổ chức ngày 10-11, câu chuyện khoảng cách quá xa về kinh phí đào tạo tiến sĩ giữa VN với các nước đã được đặt ra như là một trong những nguyên nhân lớn dẫn tới nhiều bất cập về chất lượng.

Trước câu hỏi nếu Bộ GD-ĐT có động thái quyết liệt hơn trong việc điều chỉnh quy chế đào tạo tiến sĩ, trong đó có những điểm siết chặt hơn, những yêu cầu cao hơn nhằm nâng chất lượng tiến sĩ thì các cơ sở đào tạo có gặp khó khăn không, PGS.TS Vũ Thị Lan Anh - phó hiệu trưởng Trường ĐH Luật Hà Nội - cho rằng việc nâng chất lượng, tạo uy tín là mong muốn của tất cả các cơ sở đào tạo, nhưng với hiện trạng hiện nay thì chắc chắn các cơ sở đào tạo sẽ phải đối mặt với những khó khăn rất lớn. Bởi để đáp ứng yêu cầu, cần phải được đầu tư và có lộ trình mới làm được.

GS Nguyễn Đình Đức - Ảnh: NAM TRẦN

“Có thực mới vực được đạo”

GS.TSKH Nguyễn Đình Đức - trưởng ban đào tạo ĐHQG Hà Nội - cho biết tại ĐH này hiện quy định mức kinh phí 18 triệu đồng/năm với một nghiên cứu sinh, đây là mức đã nhỉnh hơn so với mức quy định chung của nhiều cơ sở đào tạo khác là 15 triệu đồng.

Phát biểu thẳng thắn tại tọa đàm, GS.TSKH Trần Văn Nhung - tổng thư ký Hội đồng chức danh giáo sư nhà nước - cho rằng mức 18 triệu đồng vẫn quá rẻ, không nước nào có thể làm được với mức kinh phí này.

Và sẽ thật ảo tưởng nếu đòi hỏi việc đào tạo tiến sĩ ở VN bằng mức kinh phí này lại có thể cho sản phẩm ngang bằng các nước tiên tiến như Mỹ vốn có mức đầu tư lên đến hàng chục nghìn USD/nghiên cứu sinh/năm.

Theo Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Bùi Văn Ga, kinh phí đào tạo trung bình dành cho một nghiên cứu sinh trên thế giới là 15.000 USD/năm, thậm chí có nước mức đầu tư này còn lên đến 50.000 - 60.000 USD/năm.

“Có thực mới vực được đạo”, điều này có thể thấy rất rõ khi nhiều cơ sở đào tạo tiến sĩ thiếu phòng thí nghiệm, thiếu nguồn tài liệu nghiên cứu, không có môi trường và kinh phí cho các nghiên cứu sinh tham gia các đề tài nghiên cứu khoa học.

Việc đưa nghiên cứu sinh ra nước ngoài, tham gia các hội thảo quốc tế, cọ xát với môi trường học thuật quốc tế và khu vực thì càng khó khăn hơn.

Các khách mời tại cuộc tọa đàm cho rằng trong bối cảnh ngân sách chi cho đào tạo tiến sĩ eo hẹp, nếu các cơ sở đào tạo, thầy hướng dẫn có được mối quan hệ rộng, năng động trong việc tìm kiếm nguồn kinh phí nghiên cứu khoa học để hỗ trợ nghiên cứu sinh của mình thì sẽ rất tốt.

Nhưng việc này cũng không phải vấn đề phổ biến. Chưa kể ở nhiều cơ sở đào tạo, tình trạng thiếu người hướng dẫn nghiên cứu sinh, hoặc một người hướng dẫn phải “gánh” quá nhiều nghiên cứu sinh thì chính các thầy cũng không thể bước qua được những rào cản để có thể quay lại hỗ trợ học trò của mình.

GS Nguyễn Đình Đức chia sẻ ngay trong nước, từ quá trình đào tạo tiến sĩ đã tạo ra được những nhóm nghiên cứu mạnh, có nhiều bài báo công bố quốc tế.

Những trường hợp này lẽ ra cần có cơ chế ưu tiên đầu tư kinh phí xứng đáng, chứ không thể duy trì mức kinh phí quá ngặt nghèo như hiện nay.

GS Đức đề xuất có thể lấy từ nguồn kinh phí các đề án có sẵn như đề án 911 đào tạo giảng viên có trình độ tiến sĩ ở nước ngoài để chia sẻ với những đơn vị cơ sở đào tạo ra được những tiến sĩ xuất sắc ngay môi trường trong nước.

Tại tọa đàm, Thứ trưởng Bùi Văn Ga cho biết cùng với việc xem xét điều chỉnh quy chế đào tạo tiến sĩ, Bộ GD-ĐT cũng đề xuất về việc nâng kinh phí đào tạo tiến sĩ, hi vọng sẽ giúp các cơ sở đào tạo giải quyết được khó khăn để khắc phục dần các bất cập, đáp ứng yêu cầu mới.

Các khách mời tham gia tọa đàm (từ trái qua): PGS.TS Vũ Thị Lan Anh, GS.TSKH Trần Văn Nhung và Thứ trưởng Bùi Văn Ga - Ảnh: NAM TRẦN

Giảm quy mô, nâng đầu vào, siết đầu ra

Phân tích nhiều khó khăn khách quan dẫn tới bất cập trong đào tạo tiến sĩ, GS Nguyễn Đình Đức cũng cho rằng từ năm 1976 VN đã đào tạo phó tiến sĩ và 6 năm sau đào tạo tiến sĩ trong nước. So với hiện tại, thời kỳ đó còn khó khăn thiếu thốn hơn nhiều, nhưng chất lượng tiến sĩ vẫn ổn.

Nhiều tiến sĩ được đào tạo trong nước giai đoạn trước hiện là những chuyên gia đầu ngành giỏi, đóng góp đáng kể ở nhiều lĩnh vực.

Bởi vậy, ngoài những khó khăn về kinh phí, điều kiện đào tạo, cũng cần phải xem xét nhiều vấn đề khác.

“Quy mô đào tạo quá lớn là một vấn đề tôi muốn nói” - GS Nguyễn Đình Đức bày tỏ. Theo GS Đức, có hiện tượng số lượng đào tạo tiến sĩ quá lớn khi so với điều kiện cụ thể của từng cơ sở đào tạo cũng như so với yêu cầu nhân lực của từng ngành, lĩnh vực khác nhau.

“Ngay ĐHQG Hà Nội, trong gần 1.000 nghiên cứu sinh thì có 648 thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn. Đây cũng là vấn đề đáng phải suy nghĩ” - GS Đức nói.

Cùng với việc xem xét về quy mô, các GS, PGS có mặt tại tọa đàm đều thống nhất cho rằng cần cụ thể hóa tiêu chuẩn tiến sĩ. “Nếu điều chỉnh quy chế đào tạo tiến sĩ, tôi cho rằng nghiên cứu sinh ngành khoa học xã hội và nhân văn cũng cần phải có tối thiểu 2 công bố quốc tế” - GS Đức nói.

Về điều này, GS Trần Văn Nhung đề nghị tiêu chuẩn tiến sĩ cần đòi hỏi những tiêu chuẩn cụ thể hơn. Ví dụ với khoa học tự nhiên, khoa học công nghệ, phải có phát minh, yêu cầu không dưới hai bài báo quốc tế trên các tạp chí ISI.

Riêng khoa học xã hội và nhân văn với những đặc thù riêng có thể yêu cầu ít bài báo quốc tế hơn, nhưng cũng cần có những tiêu chuẩn định lượng rành mạch.

PGS Vũ Thị Lan Anh đề nghị phải nâng chuẩn đầu vào và đầu ra trong đào tạo tiến sĩ. Đây cũng là điều các GS khác có mặt tại tọa đàm bày tỏ sự đồng tình: “Để nâng chất lượng đào tạo tiến sĩ, yếu tố thứ nhất là điều kiện tuyển sinh, trong đó có tố chất nghiên cứu khoa học và trình độ ngoại ngữ.

Việc xem có tố chất hay không căn cứ vào các công trình khoa học của nghiên cứu sinh. Ngoại ngữ là rất cần thiết, vì vững ngoại ngữ thì nghiên cứu sinh mới có điều kiện tham khảo, đọc tài liệu nước ngoài, tham gia môi trường học thuật thế giới”.