Phóng to

Nhà văn Nguyên Ngọc

Sau mấy tháng trời tập luyện, lại được báo chí quản bá rầm rộ, tối 17 đến 18-8 tới, nhạc sĩ An Thuyên sẽ chính thức công diễn vở nhạc kịch Đất nước đứng lên (chuyển thể từ tiểu thuyết Đất nước đứng lên của Nguyên Ngọc) tại Nhà hát Lớn (Hà Nội). Sau đó, vở sẽ được truyền hình trực tiếp nhân dịp Quốc khánh 2-9.

Thế nhưng điều lạ là nhà văn Nguyên Ngọc, cha đẻ của tiểu thuyết, lại không hề… hay biết chuyện này. Từ Đà Nẵng, nhà văn trò chuyện với chúng tôi:

Cần phải biết tôn trọng nhau

* Khi chuyển Đất nước đứng lên thành nhạc kịch, chắc nhạc sĩ An Thuyên đã có nhiều dịp làm việc với ông để tham khảo ý kiến của tác giả cuốn tiểu thuyết?

- Sự thật là tôi mới được biết cách đây mấy ngày khi đọc tin trên báo Nhân Dân!

* Có nghĩa là tác phẩm được chuyển thể mà chưa hề được sự đồng ý của ông và vấn đề tác quyền cũng chưa hề được nhắc tới?

- Tôi chưa hề gặp anh An Thuyên lần nào, và cũng chưa bao giờ trực tiếp làm việc với anh ấy về vấn đề bản quyền trong bất cứ chuyện gì ! Tôi cũng rất kinh ngạc về cách hiểu và cách ứng xử về vấn đề bản quyền sở hữu trí tuệ như vậy trong một đất nước mà ngày nay chúng ta vẫn tự hào là một đất nước văn minh.

* Hay tại vì ông vào Đà Nẵng từ đầu tháng 7 đến giờ nên họ không tìm được ông để xin phép?

- Thỉnh thoảng tôi có đi đây đi đó. Nhưng vẫn thường xuyên ở Hà Nội nhiều nhất, lại ở ngay bên cạnh nhà anh Dương Minh Đức, là một trong những người phụ trách trường Nghệ thuật Quân đội, nơi vở nhạc kịch này được dựng. Thế mà không hề nghe anh ấy nói đến chuyện này dù chỉ là một tiếng !

* Có thể do họ quá bận tập vở nên đã sơ suất chăng? Thế nếu bây giờ họ xin phép và trả tác quyền để "sửa sai" thì ông có nhận không ?

- Tôi nghèo, nhưng không đến mức phải cần tới khoản tiền ấy thì mới sống được. Tôi chỉ yêu cầu trên một đất nước văn minh như nước ta, cần phải biết sống và làm việc có văn hoá, biết tôn trọng nhau. Mặt khác, tôi chưa hề cho phép anh Thuyên dùng tác phẩm của tôi nên đương nhiên tôi sẽ không nhận bất cứ một xu nào của anh ấy đem đến để chữa cháy bất đắc dĩ. Tôi xin tuyên bố một cách chính thức: Vở nhạc kịch Đất nước đứng lên đã được dựng hoàn toàn không có sự đồng ý của tác giả tiểu thuyết. Và đó là qui phạm tác quyền!

* Đây là lần đầu tiên nhạc sĩ An Thuyên thử sức ở thể loại opera. Còn với nền âm nhạc VN đương đại cũng rất những opera mang phong cách Việt được trình diễn trên sân khấu Việt như thế này. Bởi opera vốn là thể loại "khó nhằn", đòi hỏi công phu, chuyên nghiệp, lại rất kén khán giả. Có lẽ vì thế nên dư luận chung đều ủng hộ vở mà "quên" mất nhà văn… Hơn nữa, khi chuyển từ văn học sang một loại hình ngôn ngữ hoàn toàn khác -nhạc kịch, người dàn dựng cũng phải mất công sức đấy chứ?

- Tôi không sành về nhạc kịch, cũng chưa xem vở nhạc kịch ấy, nên không thể có ý kiến gì. Và tôi cũng không thể (và không muốn) có ý kiến về việc người ta khen hay chê vở nhạc kịch đó. Cũng xin đừng hiểu lầm rằng đó là vì tôi muốn có tên tôi ở đây. Bởi lẽ tôi hoàn toàn không cần có thêm vở nhạc kịch này để có cái tên Nguyên Ngọc. Vấn đề chỉ là quyền sở hữu trí tuệ phải được tôn trọng. Nếu không, sẽ không thể có sáng tạo nghệ thuật chân chính.

Chẳng có gì đã lỗi thời hay lạc hậu đi!

* Tiểu thuyết Đất nước đứng lên của ông mang phong vị Tây Nguyên đặc sắc và giàu chất thơ với âm hưởng của những bản trường ca giàu chất huyền thoại như Đam San, Xinh Nhã… Ông có lo ngại rằng nếu chuyển thể sang một loại hình nghệ thuật khác mà không lột tả được chất thơ ấy thì sẽ rất dễ trở thành một thứ nghệ thuật "thời vụ" hay nghệ thuật "minh hoạ" ?

- Tôi thì tôi không sợ "thời vụ" cũng không sợ "minh hoạ". Thật sự yêu và thật sự hiểu "thời vụ" hay" minh hoạ" vẫn có thể hay. Và thể loại nghệ thuật nào cũng có thể "lột tả được chất thơ" nếu người nghệ sĩ thật sự hiểu đến máu thịt và yêu đến say đắm điều mình nói.

* Khi Đất nước đứng lên được giải nhất tiểu thuyết năm 1954-1955 của Hội Văn nghệ VN, nhà phê bình Hoàng Như Mai đã cho rằng tính hiện thực là ưu điểm nổi bậc của tác phẩm … Vậy mà giờ đây có ý kiến cho rằng đây cũng chỉ là một tác phẩm viết theo sự phân công chỉ đạo thôi, vì ông đã viết tác phẩm "duy ý chí" này trong một trại sáng tác về anh hùng quân đội.

- Tôi không hề nghĩ rằng tôi đã viết Đất nước đứng lên theo sự "phân công chỉ đạo". Tôi viết chỉ đơn giản vì Tây Nguyên bấy giờ đã tràn ứ trong tôi. Và nếu điều ấy trùng hợp với yêu cầu chính trị lúc ấy thì có thể nói cũng vừa là tất yếu vừa là ngẫu nhiên thôi. Giả dụ như lúc ấy có một sự chỉ đạo như thế thật, mà trong tôi hoàn toàn cạn cợt Tây Nguyên thì tôi cũng sẽ không làm nên được chuyện gì cả. Nghệ thuật sơ cứng khi không có sự sống thật sự. Ngày nay là vậy, mà ngày trước cũng là vậy thôi.

Chẳng có gì "duy ý chí" ở Núp cả ! Núp đã làm một việc vĩ đại đối với dân tộc ông: ông là người Ba Na (và người Tây Nguyên) đầu tiên dám nghi ngờ Pháp không phải là thần linh, có thể đánh bại chúng và dành lấy một cuộc sống tự do, và đã chứng minh điều đó, cho chính mình và cho dân tộc mình. Chẳng có "phương pháp điển hình hoá xã hội chủ nghĩa" nào ở đây như các nhà phê bình đã nói. Nên chẳng có gì đã lỗi thời hay lạc hậu đi.

* Từ Đất nước đứng lên, Đường chúng ta đi đến Tản mạn nhớ và quên, có thể thấy một Nguyên Ngọc ngày càng bớt "ngây thơ" hơn và ngày càng buồn hơn. Chuyến về thăm quê Đà Nẵng lần này có giúp ông làm thêm được những gì mà trước đây chưa làm được hay không ?

-Buồn và bớt "ngây thơ" hơn - có lẽ đấy cũng là một dấu hiệu của tuổi già chăng? Càng sống tôi càng nghiệm ra: những gì sâu xa nhất thường …buồn. Và hình như con người ta mạnh mẽ, sâu sắc ra không phải vì những niềm vui lúc nào cũng hơn hớn, mà vì những nỗi buồn.