Trẻ em Syria tại một trại tị nạn ở tỉnh Idlib - Ảnh: AFP

Mấy ngày qua, Nga liên tục cảnh báo "những dấu hiệu" cho thấy Mỹ đang tăng cường khả năng phát động cuộc đánh phá nhắm vào chính quyền Syria, với cái cớ "trừng phạt trong trường hợp chính quyền Syria sử dụng vũ khí hóa học ở Idlib".

Ngòi nổ "vũ khí hóa học"

Bộ Quốc phòng Nga đưa tin Mỹ đã triển khai một lực lượng quân sự hùng mạnh bao quanh Syria; gồm một khu trục hạm mang 28 tên lửa Tomahawk đến vùng biển phía đông Địa Trung Hải, một khu trục hạm nữa của Mỹ mang 56 tên lửa Tomahawk đã đến vùng Vịnh, và máy bay ném bom chiến lược B1 đến căn cứ của Mỹ ở Qatar.

Nga cũng điều lực lượng hải quân đến vùng biển đối diện Syria, gồm 10 chiến hạm và 2 tàu ngầm - đội hình hải quân được xem là lớn nhất của Nga hiện diện ở phía đông Địa Trung Hải kể từ sau chiến tranh lạnh đến nay. 

Nga nói sự điều động này nhằm "bảo vệ đồng minh là một chính phủ hợp pháp tại Syria" trước mối đe dọa từ phía Mỹ.

Trong khi đó, quân đội Syria đã sơ tán các máy bay chiến đấu khỏi các sân bay ở gần tỉnh Idlib, đề phòng bị đánh phá. 

Còn Thổ Nhĩ Kỳ thì điều thêm quân đội đến tăng cường cho khu vực mà nước này đang kiểm soát ở phía bắc tỉnh Aleppo của Syria, kế cận phía đông tỉnh Idlib.

Mỹ khởi sự tố cáo quân đội Syria "đang có những động thái" chuẩn bị một cuộc tấn công bằng vũ khí hóa học nhắm vào tỉnh Idlib. 

Mỹ dựa vào "các thông tin tình báo" của họ và lập luận rằng quân đội Syria "đã từng sử dụng vũ khí hóa học" tại Aleppo năm 2016 và Đông Gauta (thuộc thủ đô Damascus) hồi giữa năm nay để buộc lực lượng đối lập khi ấy rất mạnh tại hai địa phương này phải chấp nhận "giải pháp" theo điều kiện do Nga dàn xếp, mà thực chất là đầu hàng quân chính phủ.

Nay lực lượng đối lập tại Idlib còn mạnh hơn Aleppo và Đông Gauta. Họ lại không còn đường lùi, mà chính quyền Syria quyết "giải phóng" Idlib thì các thông tin tình báo về nguy cơ quân đội Syria sẽ sử dụng vũ khí hóa là "có logic". 

Phía Mỹ không công khai phản đối một chiến dịch quân sự của quân đội Syria nhắm vào phiến quân ở Idlib, nhưng cảnh báo "sẽ phản ứng khốc liệt" nếu quân đội Syria tái sử dụng "vũ khí hủy diệt đã bị quốc tế cấm".

Tranh chấp đa chiều

Cuối tháng 7-2018, Tổng thống Bashar al-Assad tuyên bố sẽ dùng quân sự để "thu hồi tỉnh Idlib" từ tay phiến quân, nhằm "bảo vệ sự thống nhất toàn vẹn lãnh thổ của đất nước". 

Ngay sau đó, quân Chính phủ Syria tập trung áp sát các chiến tuyến bao quanh Idlib. Chủ trương của Chính phủ Syria dùng quân sự để đánh chiếm Idlib được Iran hoàn toàn ủng hộ và hỗ trợ đắc lực.

Động thái này của Chính phủ Syria và Iran đụng chạm trực tiếp đến "lợi ích sát sườn" của Thổ Nhĩ Kỳ tại Syria. 

Thổ Nhĩ Kỳ là quốc gia bảo trợ chính cho các nhóm vũ trang đối lập đang kiểm soát tỉnh Idlib - dinh lũy cuối cùng của phiến quân tại Syria. 

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Erdogan không muốn mất thể diện khi suốt từ năm 2016 đến nay, chính quyền Ankara luôn đứng ra bảo lãnh cho sự tồn tại của phe đối lập Syria ở Idlib, nơi hội tụ các nhóm tàn quân đối lập sau khi bị thất thủ tại nhiều địa bàn trong toàn quốc.

Hiểm họa lớn nhất mà Thổ Nhĩ Kỳ lo ngại là nếu Idlib bị tấn công thì làn sóng tị nạn mới từ tỉnh này lại ồ ạt đổ vào Thổ Nhĩ Kỳ. 

Các nước Tây Âu như Đức, Pháp cũng chia sẻ lo ngại này của chính quyền Ankara, bởi vấn nạn tị nạn đã gây nhức nhối cho Tây Âu suốt mấy năm qua, kể từ khi Nga trực tiếp tham chiến tại Syria. 

Bởi thế, Tây Âu không muốn nổ ra chiến sự quy mô lớn ở Idlib hay bất cứ nơi nào khác ở Syria.

Nga trước sau bảo vệ chính quyền của Tổng thống Bashar al-Assad và ủng hộ Syria thu hồi quyền kiểm soát đối với tỉnh Idlib, nhưng không phải bằng quân sự. 

Trước hết, Nga không muốn vỗ mặt Thổ Nhĩ Kỳ, nhất là trong hoàn cảnh Nga đang cần giữ Ankara trong nhóm đồng minh chung lợi ích đối phó với các áp lực trừng phạt kinh tế mà Mỹ áp đặt.

Lợi ích cao nhất của Nga lúc này tại Syria là làm sao lôi kéo được Mỹ và phương Tây tham gia công cuộc ổn định và tái thiết Syria - đất nước bị tàn phá tới mức Liên Hiệp Quốc đánh giá thiệt hại vật chất lên đến hơn 400 tỉ USD. Nếu xảy ra chiến sự quy mô lớn ở Idlib thì "lợi bất cập hại" đối với Nga.