Người Mỹ biểu tình trước khách sạn Trump International Hotel & Tower ở New York ngày 15-2, phản đối việc ông Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia để xây bức tường biên giới với Mexico - Ảnh: REUTERS

Nói như tạp chí nổi tiếng National Interest của Mỹ, "cuộc chiến biên giới của ông Trump chỉ mới bắt đầu".

5 kịch bản kết thúc "bức tường"

Chỉ một giờ sau khi Nhà Trắng công bố văn bản tuyên bố khẩn cấp quốc gia của ông Trump, Liên đoàn tự do dân sự Mỹ (ACLU) đã thông báo ý định kiện nhà lãnh đạo Mỹ.

Nhóm bảo vệ lợi ích người tiêu dùng Public Citizen là nhóm đâm đơn kiện đầu tiên thách thức tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia của ông Trump. Đại diện cho các chủ đất và một nhóm môi trường bị ảnh hưởng bởi bức tường biên giới, Public Citizen đã kêu gọi Tòa án quận Columbia ở thủ đô Washington "cấm ông Trump và Bộ Quốc phòng Mỹ sử dụng các khoản quỹ vốn dành cho mục đích khác để xây bức tường".

Trang tin Vox dẫn nhận định của giới chuyên gia pháp lý cho biết hiện có 5 khả năng giấc mộng xây bức tường "to và đẹp" của ông Trump bị đặt dấu chấm hết.

Thứ nhất, theo luật, Quốc hội Mỹ có thể đưa ra một dự thảo nghị quyết về chấm dứt tình trạng khẩn cấp quốc gia. Nếu diễn ra một cách êm xuôi, dự thảo này sẽ lần lượt đi từ Hạ viện tới Thượng viện và cuối cùng là đến bàn làm việc của ông Trump. Hiện các thành viên Đảng Dân chủ đã cho thấy ý định này.

Khả năng cao ông Trump sẽ phủ quyết dự thảo nghị quyết trên. Lúc đó, lưỡng viện Mỹ sẽ cần sự ủng hộ của 2/3 nghị sĩ ở cả Hạ viện và Thượng viện để bỏ qua quyền phủ quyết của ông Trump và chấm dứt tình trạng khẩn cấp quốc gia. Tuy nhiên, mấu chốt hiện nằm ở chỗ liệu đa số thành viên Đảng Cộng hòa, hiện kiểm soát Thượng viện, có ủng hộ nếu phe Dân chủ tiến hành phương án này hay không.

Thứ hai, các thành viên Đảng Dân chủ có thể kiện Nhà Trắng với lập luận ông Trump đã vượt mặt quyền lực của Quốc hội. Thứ ba, các chủ đất có thể kiện ông Trump vì bị ảnh hưởng bởi bức tường biên giới.

Thứ tư, các nhóm hoạt động tự do tương tự ACLU có thể thách thức ông Trump với lý do "thâu tóm quyền lực gây tổn hại các cộng đồng người Mỹ".

Kịch bản thứ 5 là các bang Mỹ đâm đơn kiện ông Trump. Ngay sau lệnh khẩn của ông Trump ở Vườn Hồng, thống đốc bang California Gavin Newsom đã cảnh báo "sẽ gặp ông Trump tại tòa án".

Ông Trump tạo tiền lệ?

Thực tế nhiều đời tổng thống Mỹ đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia từ Thế chiến 2. Đáng chú ý nhất là cựu tổng thống Bill Clinton với 17 lần, kế đến là cựu tổng thống George W. Bush với 12 lần và cựu tổng thống Barack Obama với 13 lần.

Tuy nhiên, phần lớn tuyên bố khẩn cấp quốc gia là các lệnh trừng phạt kinh tế nhắm vào những cá nhân, tổ chức... nước ngoài có hoạt động gây đe dọa cho nước Mỹ, theo bà Elizabeth Goitein - đồng giám đốc Chương trình an ninh quốc gia và tự do tại Trung tâm Tư pháp Brennan (BCJ, Mỹ).

Chẳng hạn cựu tổng thống Bill Clinton đã ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia thời kỳ cấm vận Cuba vào năm 1996, theo đó cấm tàu thuyền và máy bay Mỹ đi vào lãnh thổ Cuba nếu không được phép. Trong khi đó, cựu tổng thống Barack Obama từng có hành động tương tự vào thời điểm xảy ra đại dịch cúm heo H1N1 hồi năm 2009 để kích hoạt các kế hoạch ngăn chặn thảm họa.

Việc ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia là bước đi đầu tiên để ông Trump có được tổng ngân sách 8 tỉ USD, hơn nhiều so với mức 5,7 tỉ USD mà ông đề xuất xây bức tường "to và đẹp" chạy dọc biên giới Mỹ - Mexico. Mặc dù không có nhiều rào cản để ngăn khả năng tổng thống Mỹ ban bố tình trạng khẩn cấp quốc gia, nhưng tổng thống không thể tự tung tự tác và câu chuyện hậu ban bố mới là điều đáng nói.

Ngay trong bài phát biểu tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia ở Vườn Hồng hôm 15-2, chính ông Trump cũng dự đoán khả năng ông đương đầu với những thách thức pháp lý tại Tòa án tối cao Mỹ.

"Hầu như không có chuyện kiện tụng trong lịch sử 43 năm của đạo luật khẩn cấp quốc gia" - ông Steve Vladeck, giáo sư luật của Đại học Texas (Mỹ), bày tỏ sự ngạc nhiên với trường hợp đặc biệt của ông Trump.